نیروی ماهر در کشورهای دیگر چطور تربیت می‌شود؟

خبرگزاری ایسنا: در جهان امروز با توسعه فناوری‌ها و تغییرات گسترده ناشی از آن بسیاری از کشور‌ها از رویکرد اقتصاد مبتنی بر منابع به سمت اقتصاد مبتنی بر دانش و مهارت حرکت کرده‌اند و همین مساله موجب شده تا سه محور نوآوری، فناوری و شایستگی در روند توسعه و پیشرفت کشور‌ها از اهمیت قابل توجهی برخوردار شود. بر این اساس بسیاری از کشور‌های توسعه یافته و در حال توسعه به سرعت به سمت مهارت‌آموزی و تربیت نیروی کار ماهر رفته و از نقش راهبردی آموزش‌های مهارتی در برنامه ریزی‌ها و سیاست‌گزاری‌های کلان خود سود برده‌اند. رشد فزاینده جمعیت، میزان بالای بیکاری و مشارکت روزافزون در فعالیت‌های اقتصادی، تقاضا‌های جدیدی را برای تربیت نیروی انسانی ماهر ایجاد کرده که این شرایط نیز به نوبه خود بر اهمیت و حساسیت این آموزش‌ها افزوده است. علی ربیعی - وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی - برنامه‌ریزی برای توانمندسازی منابع انسانی سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور را از جمله اولویت‌های سال ۱۳۹۷ عنوان کرده است. او می‌گوید: جامعه ما هنوز به ارزش و جایگاه واقعی آموزش‌های فنی و حرفه‌ای واقف نیست و فقدان مهارت در جامعه چالش پیش روی کشور است در حالی که نیروی انسانی ماهر و فنی از جمله شاخصه‌های رشد و توسعه یافتگی در جوامع امروزی محسوب می‌شود. ربیعی مهارت آموزی را راه برون رفت از فقر می‌داند و تاکید دارد که گفتمان مهارت باید در کشور گسترش یابد. شکی نیست که توسعه آموزش‌های فنی حرفه‌ای و مهارت آموزی در راستای اشتغالزایی و رفع نیاز‌های جامعه ضروری است. یکی از مهمترین چالش‌های امروز، موضوع بیکاری است و فقدان مهارت مورد نیاز بازار در افراد جویای کار از جمله علل آن به شمار می‌رود. طبعا تربیت افراد ماهر و کارآفرین باید مورد توجه قرار گیرد و علاوه بر مهارت‌های فنی، مهارت‌های غیرفنی مانند مهارت کارآفرینی نیز به مخاطبان ارائه شود. سلیمان پاک سرشت ـ. معاون وزیر کار و رییس سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، از فقر فرهنگ مهارت آموزی در کشور سخن گفته و به عدم آگاهی جامعه نسبت به نقش آموزش‌های مهارتی و جایگاه واقعی این آموزش‌ها و چالش‌های ناشی از آموزش‌های مدرک محور اشاره کرده است. او تصویب قانون نظام جامع آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی در سال گذشته را مورد اشاره قرار داده و می‌گوید: یکی از خلاًهای کشور فقدان وجود یک نظام و قانون هماهنگ کننده است که هماهنگی لازم را بین ارائه کنندگان آموزش‌های مهارتی و همچنین متقاضیان وعرضه کنندگان این آموزش‌ها برعهده گیرد که امیدواریم با تصویب این قانون و آیین نامه‌های مناسب، خلاً مذکور پوشش داده شود. پاک سرشت، آشنایی کارجویان با آموزش‌های مهارتی و تدوین برنامه انطباق آموزش‌های مهارتی با نیاز بازار کار را از جمله برنامه‌های این سازمان در سال جاری برشمرده و می‌افزاید: در بودجه ۱۳۹۷ فرصت‌های سرمایه‌گذاری خوبی فراهم شده است و برنامه ما در سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای این است که برای افزایش سهم اشتغال پذیری نیروی کار، سیاست‌گذاری آموزش‌های مهارتی را تقویت کنیم. او همچنین از طراحی سند مهارت استان‌ها مبتنی بر نیاز و تقاضای آموزشی منطقه با نگاه محلی به مدیریت عرضه و تقاضای آموزشی خبر داد. سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور با دارا بودن بیش از ۶۰۰۰ استاندارد آموزشی منطبق با سرفصل تائید شده از سوی سازمان جهانی کار در چهار حوزه صنعت، خدمات، کشاورزی و فرهنگ و هنر در حال فعالیت است. سرمایه‌گذاری در حوزه آموزش‌های مهارتی و فنی و حرفه‌ای در ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بیکاری موثر است. هرم تحصیلی در کشور‌های پیشرفته جهان به صورت ارائه ۳۰ درصد از آموزش‌ها به شکل آکادمیک و تئوری و ۷۰ درصد به شکل عملی و مهارتی صورت می‌پذیرد که این امر مؤید اهمیت آموزش‌های مهارتی و نقش این آموزش‌ها در توسعه و پیشرفت کشور است. این در حالی است که در کشور ما بیش از ۷۰ درصد آموزش‌ها به شکل تئوریک و ۳۰ درصد به شکل عملی است. هادی ابوی‌ـ فعال حوزه کار در این باره می‌گوید: در کشور ما بیش از آنکه به تخصص گرایی توجه شود به مدرک‌گرایی بها داده شده است و متاسفانه دانشجویان ما تا پایان تحصیل تنها به گرفتن مدرک فکر می‌کنند و دروس تئوریک را بر دروس عملی مقدم شمرده ایم. او می‌گوید: دانشجویان دانشگاه‌ها باید همزمان با تحصیل، دوره‌های کارآموزی و کارورزی و مهارت آموزی را بگذرانند تا دانش و مهارت به یکدیگر گره بخورد و ورود به بازار کار را تسهیل کند. به گفته ابوی، امروز با جوانان جویای کار بسیاری مواجهیم که نتوانسته‌اند، مسیر شغلی خود را به درستی طی کنند و به دلیل ضعف مهارت، از حضور در بازار کار باز مانده‌اند. این فعال حوزه کار با بیان اینکه به جای تربیت نیرو‌های ماهر و متخصص، عنوان دکتر و مهندس تحویل جامعه داده‌ایم، معتقد است: جامعه باید از مدرک گرایی فاصله گرفته و به سمت مهارت گرایی برود و فرهنگ کار و کارآفرینی با اتکا به مهارت آموزی گسترش پیدا کند. وی می‌افزاید: در کشور ما عنوان کارگر به درستی جا نیفتاده و تا اسم کارگر می‌آید ذهنیت‌ها به سمت کارگر ساختمانی یا خدماتی می‌رود در حالی که در کشور‌های دیگر مثل عراق، به نیرو‌های کار متخصص و فنی در بعضی رشته‌ها مهندس و تکنسین گفته می‌شود لذا این رویه باید در کشور اصلاح شود تا انگیزه کار در جوانان به وجود آید. او به طرح قدیمی"کاد" اشاره کرده و می‌گوید: این طرح در دبیرستان‌ها اجرا می‌شد تا دانش آموزان از نزدیک بنگاه تولیدی و خدماتی را ببینند و با فضای کار آشنا شود. بر اساس این طرح دانش آموزان هفته‌ای یکروز با محیط واقعی کسب و کار آشنا می‌شدند و مهارت کسب می‌کردند. اینطور نبود که اجبار شود دانش آموزی که رشته تجربی می‌خواند حتما باید در داروخانه کار کند بلکه بر اساس علاقه و مهارت فرد اقدام می‌شد. در نظام آموزش مهارتی کشورها، تربیت نیروی انسانی ماهر چگونه صورت می‌گیرد؟ نظام آموزش فنی و مهارتی، به عنوان یکی از اجزای مهم نظام آموزش و پرورش کشورها، متصدی اصلی پرورش نیروی انسانی ماهر و نیمه‌ماهر است. سرمایه گذاری در حوزه آموزش‌های مهارتی فنی و حرفه‌ای در ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بیکاری موثر است. بر اساس مطالعات صورت گرفته، کشور آلمان با اصلاحاتی که در حوزه قانون کار و مالیات انجام داده توانسته فضای اقتصادی کار خود را بهبود بخشد. آلمان با سرمایه‌گذاری تاریخی در حوزه آموزش‌های مهارتی و آموزش مهارتی مبتنی بر صنعت مهندسی، زمینه رشد و توسعه و رونق اقتصاد خود را فراهم کرده است و چنانچه این سرمایه‌گذاری در سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشورمان نیز صورت پذیرد، می‌تواند در ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری جویندگان کار و فارغ التحصیلان نقش بسزایی داشته باشد. صاحبنظران بر این باورند که نظام آموزش مهارت و فناوری در آلمان، از قویترین نظام‌های آموزش مهارتی در دنیا به شمار می‌رود که در حوزه سیاست‌گذاری، اجرا و تدوین موفق عمل کرده است. آموزش مهارتی در کشور آلمان منطبق بر سیستم آموزشی دوآل (دوگانه) است و هدف آموزش در چنین سیستمی این است که آموزش‌های پایه مربوط به شغل و توانایی صلاحیت‌هایی را که برای اجرای فعالیت‌های حرفه‌ای در دنیای دائما در حال تغییر مورد نیاز است در یک دوره آموزشی مدون ارائه کند. اکثر قریب به اتفاق فارغ التحصیلان سیستم دوآل پس از طی دوره آموزشی، شغلی را به عنوان نیروی متخصص احراز می‌کنند و غالباً در آینده از امکانات ادامه آموزش استفاده می‌کنند. فارغ التحصیلان همچنین می‌توانند تحت شرایطی معین از نظام تمام وقت، دیپلم مدرسه عالی تخصصی را اخذ کرده و سپس، به تحصیلات آکادمیک بپردازند. ساختار نظام آموزش فنی و مهارتی در کانادا در کشور کانادا هیچگونه مدیریت آموزش متمرکز و نظام ملی آموزش یکپارچه وجود ندارد و این موضوع شامل آموزش‌های فنی و حرفه‌ای هم می‌شود. آموزش‌های فنی و حرفه‌ای رسمی از مقطع متوسطه آغاز می‌شود، ولی آموزش‌های غیررسمی به جز استان «کِبِک» در سایر استانها، مهارت آموزی پس از اتمام مقطع متوسطه در قالب آموزش‌های استاد شاگردی برای افراد علاقمند به ورود به بازار کار ارائه می‌شود، اما در آموزش‌های مهارتی متنوع در طول سال‌های متوسطه و پس از آن نیز قابل ارائه است. آن چه مهم است آموزش‌های مهارتی در سطح ملی با هماهنگی و عقد قرارداد بین وزارت توسعه منابع انسانی و مهارت آموزی با ادارات آموزش و حرفه آموزی استان‌ها در تحقق سیاست تأمین نیروی کار و با تامین منابع لازم صورت می‌پذیرد (آموزش‌های فنی و حرف‌های غیررسمی سازمان یافته). همچنین وزارت توسعه منابع انسانی و مهارت آموزی با وزارت صنایع در اجرای برنامه‌های کارآموزی و نظارت و تأمین اعتبار لازم پشتیبانی و همکاری دارد. در سطح استان‌ها همکاری و پیوند قوی بین وزارت توسعه منابع انسانی و وزارت آموزش و حرفه آموزی دیده می‌شود. در دوره تحصیلات تکمیلی نیز دانشگاه‌ها به فراخور حال، برخی آموزش‌های مهارتی و حرفه آموزی را به دانشجویان ارائه می‌دهند و در کالج‌ها نیز آموزش‌های کارآموزی و استاد شاگردی برای دانشجویان به طور رسمی و آموزش‌های کوتاه مدت و ارتقای مهارت برای کارگران و متخصصان کارخانجات ارائه می‌دهند. ساختار نظام آموزش فنی و مهارتی ترکیه نظام آموزش فنی و حرفه‌ای در کشور ترکیه نیز زیر نظر وزارت آموزش ملی اداره می‌شود. آموزش فنی و مهارتی در ترکیه در دو بخش رسمی و غیررسمی به اجرا در آمده است. در این نظام، آموزش فنی وحرفه‌ای به دو شکل آموزش نظری (آموزش در مرکز یا مدرسه) و آموزش کاربردی یا عملی (آموزش در بنگاه اقتصادی) مشابه مدل دوگانه (دوال) آلمان صورت می‌گیرد. آموزش غیررسمی، خدمات آموزشی را غیر از خدمات آموزشی رسمی، در راستای اهداف کلی و اصول پایه آموزش ملی به شهروندان فراهم آورده و هرگز وارد سیستم آموزشی نشده یا در سیستم خاص آموزش رسمی حضور نیافته است. طی سال‌های گذشته اهمیت مهارت آموزی و توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در صنایع و بنگاه‌ها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و وزارت کار مصمم است تا گفتمان مهارت را به شکل گسترده در کشور راه اندازی کند. در این راستا، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور با هدف تربیت نیرو‌های ماهر و خلاق، تفاهم‌نامه‌هایی را با وزارتخانه‌ها و ارگان‌های مختلف از جمله وزارت علوم، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و قرارگاه مهارت‌افزایی کارکنان وظیفه نیرو‌های مسلح منعقد کرده است. اجرای پایلوت طرح ایران مهارت در راستای مهارت آموزی دانش آموزان و اجرای طرح کارورزی در راستای اشتغال پذیری دانش آموختگان دانشگاهی نیز از دیگر طرح‌هایی است که سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای در این زمینه با جدیت دنبال می‌کند.