حکم سوره حمد در نماز
از امام باقر (علیه السلام) درباره حکم کسى که در نمازش «فاتحة الکتاب» قرائت نکرده بود، سؤال شد؛ حضرت فرمود: (لاصلاة له إلاّ ان یقرأ بها) ; نمازش، نماز شمرده نمى شود، مگر این که در آن «فاتحة الکتاب» را قرائت کند.
سرویس سبک زندگی فردا: از آنجا که ما تابع دلیل هستیم لذا با استناد به روایات (سنت) نماز را با سوره حمد آغاز می‌کنیم. در مقاله به نقل از بیتوته زیر دلایل خواندن سوره حمد در نماز برای شما گردآوری شده است.
علت خواندن سوره حمد در نماز چیست؟
«مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» اقرار به بعث و زنده شدن مردگان و حساب و مجازات بندگان بوده و نیز با این کلام بنده ملک آخرت را برای حق تعالی اثبات نموده همان طوری که ملک دنیا را برایش ایجاب می‌نماید.
«إِیَّاکَ نَعْبُدُ» با این عبارت بنده رغبت و تقرّب خود به خدا را بیان کرده و نیز خبر می‌دهد از اخلاص عمل فقط برای خالق نه دیگری.
«إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» بنده با این عبارت از خدا تقاضا می‌کند که توفیق و عبادتش را زیاد کرده و نعمت‌ها و نصرتش را خالق نسبت به او ادامه دهد.
«اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» بنده با این جمله از خدا تقاضای ارشاد کرده و نیز بدین وسیله به ریسمان هدایتش چنگ زده و هم چنین از خدا می‌خواهد که معرفتش را به او و به عظمت و کبریاییش زیاد نماید.
«صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» این جمله تأکید بنده نسبت به هدایت و رغبتش در ارشاد شدن را رسانده و نیز با این عبارت بنده متذکّر نعمت‌های حق تعالی بر اولیائش شده و هم چنین رغبت و میلش به مثل چنین نعمت‌هایی را می‌رساند.
«غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» بنده با اداء این عبارت پناه به خدا برده و استعاذه می‌جوید از این که در زمره معاندین و کافرین و کسانی باشد که پروردگار و امر و نهی او را خفیف و کوچک می‌شمرند.
«وَ لَا الضَّالِّینَ» با این کلمه بنده از خدا تقاضا می‌کند او را معصوم و محفوظ بدارد از این که در گروه آنان که از طریق مستقیم حق تعالی گمراه بوده و بدون عرفان چنین می‌پندارند که اعمال پسندیده و شایسته به جا می‌آورند باشد؛ و بدین ترتیب در این سوره جوامع خیر و حکمت نسبت به امر آخرت و دنیا جمع بوده به طوری که با هیچ چیز دیگری برابری نکرده و قابل قیاس نیست. به دلیل همین ویژگی است که نماز بدون سوره حمد ناقص است.
به طور خلاصه باید بگوییم اساساً سوره حمد با سوره‌های دیگر قرآن فرق روشنی دارد. به خاطر این که سوره‌های‌دیگر همه از زبان خداست ولی این سوره از زبان بندگان است. بنده با خواندن سورة حمد احساس می‌کند که به خدا نزدیک‌می‌شود و با خدا مناجات می‌کند و پیداست که اثر تربیتی آن بسیار است. امام صادق (ع) می‌فرماید: «در دو مورد ابلیس به‌شدت ناراحت شد: ۱. هنگام بعثت پیامبر (ص)؛ ۲. هنگام نزول سورة حمد».
این سوره از دو بخش ترکیب یافته و جامع حمد و ستایش خدا خدا و خواسته‌های بندگان است. روی همین اصل حدیثی ازپیامبر اکرم (ص) نقل شده که خداوند می‌فرماید: «سوره حمد را در نماز قرار دادم تا بین خود و بنده‌ام تقسیم کرده باشم؛ نیمی‌مربوط به من و نیمی مربوط به بنده‌ام می‌باشد». و، چون بندة بی نهایت نیازمند در برابر خداوند بی‌نهایت بی نیاز قرار گرفته‌قطعاً خود را باید فراموش کند. نخست خدا را ببیند، از او شروع کند و سپس به نیازمندی‌های خود بپردازد. در برابر او خضوع‌کند و بگوید: «غیر از تو دیگران هیچ، ستایش و خضوع من، همه مخصوص تو است.» خلاصه در اهمیت سورة حمد همین‌بس که در قرآن از جمله سورة حجر آیه ۸۷ این سوره را با تمام قرآن همپایه قرار داده «و لقد آتیناک سبعاً من المثانی والقرآن العظیم»؛ ما سورة حمد و قرآن عظیم را به تو عطا کردیم» پس بدین دلیل است که خداوند سوره حمد را در نماز واجب نموده است.
خواص خواندن سوره حمد:
قرآن سر تا سر دارای اعجاز در زندگی مادی و معنوی می‌باشد که اگر ما با معرفت تلاوت کنیم حتما اثرات آن را خواهیم دید؛ لذا در اثرات سوره‌های قرآن اثرات عجبیبی ذکر شده که هر کدام یک معجزه‌ای می‌باشند. اما در سوره‌های قرآن آنچه که خیلی اثرات معجزه آسایی از آن ذکر شده است سوره مبارکه حمد می‌باشد که در کمتر سوره‌ای یافت می‌شود.
«سوره حمد» نسخهای است برای درمان همه آلام جسمی و روحی. و، چون انسان «العیاذ بالله» بیمار شد، راحتترین درمان و کم هزینهترین درمان، خواندن سوره حمد است.
«صادق آل عبا» فرمود: «چنانچه بر مردهای ۷۰ بار سوره حمد خواندید و زنده شد تعجب نکنید.» (اصول کافى)
امام صادق علیه السلام فرمودند: سوره‌ی «حمد» سوره‌ای است که ابتدایش «حمد» خدا و وسطش «اخلاص» و آخرش دعا است.
از سلمة بن محمد نقل است که گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: کسی که سوره حمد، او را شفا نبخشد، چیزی او را شفا نمی‌بخشد. (خواص القرآن، ص. ۴۸)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: سوره حمد بر هیچ دردی خوانده نشد مگر اینکه دردش آرام می‌گیرد (قرآن درمانی روحی و جسمی، ص. ۶۲) و...
امیرالمومنین علیه السلام فرمود: از پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود: به تحقیق خدای متعال به من گفته:ای محمد به تو هفت آیه از مثانی و قرآن عظیم داده ایم. پس فاتحه الکتاب را جدا کرد و بر من منت گذاشت آن را در برابر قرآن عظیم قرار داد.»
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: فضیلت سوره حمد مانند فضیلت حاملان عرش است، هر کس آن را قرائت کند، ثوابی مانند ثواب حاملان عرش به او داده می‌شود. (مستدرک الوسائل، ج. ۴، ص. ۳۳۰)
از پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود: به تحقیق خدای متعال به من گفته:ای محمد به تو هفت آیه از مثانی و قرآن عظیم داده ایم. پس فاتحه الکتاب را جدا کرد و بر من منت گذاشت آن را در برابر قرآن عظیم قرار داد».
در روایتی رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: اگر سوره حمد را در یک کفه میزان و باقی سوره‌های قرآن را در کفه دیگر قرار دهند، سوره «حمد» هفت برابر سنگین‌تر است. (مجمع البیان، ج. ۱، ص. ۳۶)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هرکس سوره حمد را قرائت کند خداوند به عدد خواندن تمام کتاب‌هایی که از آسمان نازل شده به او ثواب و پاداش عنایت می‌فرماید. (الاختصاص، ص. ۳۹)
سوره جایگزین سوره حمد در نماز:
از امام باقر (علیه السلام) درباره حکم کسى که در نمازش «فاتحة الکتاب» قرائت نکرده بود، سؤال شد؛ حضرت فرمود: (لاصلاة له إلاّ ان یقرأ بها) ; نمازش، نماز شمرده نمى شود، مگر این که در آن «فاتحة الکتاب» را قرائت کند.
۲. در روایت دیگر مى فرمایند: (کل صلاة لایقرأ فی‌ها بفاتحة الکتاب فهى خداج) ; هر نمازى که در آن «فاتحة الکتاب» خوانده نشود، ناقص است. [۳]۳. امیرالمؤمنین امام على (علیه السلام) مى فرمایند: هر گاه تکبیر افتتاح را گفتى، پس سوره حمد را قرائت کن و سوره دیگرى که به آن اجازه داده شده، همراه آن بخوان.... [۴]۴. امام رضا (علیه السلام) مى فرمایند: گفته شده در نماز حمد خوانده شود نه سوره دیگر، زیرا هیچ سوره اى جامع‌تر از سوره حمد نیست....