کارسخت وزارت بهداشت برای «پزشک خانواده»

خبرگزاری ایسنا: کارشناسان و دست‌اندرکاران نظام سلامت کشور همواره "برنامه پزشک خانواده" را تنها نسخه شفابخش نظام سلامت خوانده‌اند؛ برنامه‌ای که کیفیت خدمات مراقبتی و پیشگیرانه را به دنبال داشته، بیماران را از سرگردانی در دریافت خدمات نجات داده، هزینه‌های سلامتی را کاهش داده و در نهایت شعار عدالت در سلامت را محقق سازد. بر همین اساس طرح پزشک خانواده در کشور ما از اواخر دولت هشتم و از روستا‌ها آغاز شد تا سپس به شهر‌ها برسد و به این ترتیب تکلیف واحد‌های عرضه کننده خدمات بهداشتی - درمانی در تمام سطوح ارایه خدمات مشخص شود. اما در این مسیر برخی ناهماهنگی‌ها سبب شد که تاکنون پزشک خانواده نه تنها در روستا‌ها انتظارات را برآورده نکند، بلکه توسعه آن به شهر‌ها نیز با، اما و اگر‌هایی همراه باشد و فعلا به دو استان فارس و مازندران محدود شود. با روی کار آمدن دولت یازدهم، وزیر بهداشت از همان ابتدا اعلام کرد که اجرای پزشک خانواده به معنای واقعی آن، به ۱۰ تا ۱۵ سال زمان نیاز دارد و برای این کار ابتدا باید زیرساخت‌های اجرای برنامه و از جمله مهم‌ترین آن‌ها پرونده الکترونیک سلامت، فراهم باشد؛ بر همین اساس طی چهار سال دولت یازدهم و مدت سپری شده از دولت دوازدهم، در جهت تامین زیرساخت‌های اجرای برنامه پزشک خانواده، تکمیل شبکه، راه‌اندازی مراکز جامع سلامت و طراحی نسخه بومی و قابل اجرای آن تلاش شد؛ به طوری که اکنون برای بیش از ۶۰ میلیون ایرانی پرونده الکترونیک سلامت تشکیل و نسخه جدید برنامه پزشک خانواده در ۱۲ گام تدوین شده است. اما در این میان یکی از مهم‌ترین مواردی که حوزه بهداشت در سال گذشته با آن روبرو شد، کاهش بودجه اجرای برنامه پزشک خانواده در سال ۹۷ بود. در سال ۹۵ اعتبار پزشک خانواده شهری بالغ بر ۲۰۰۰ میلیارد تومان بود که این اعتبار از محل یک درصد ارزش افزوده تامین می‌شد، اما این اعتبار در سال ۹۶ نصف شد و به حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان رسید. در حالی که با وجود تاکید‌ها بر اجرای این برنامه، انتظار آن بود که اعداد و ارقام مناسب برای اجرا در سال ۹۷ لحاظ شود، اما همان رقم ۱۰۰۰ میلیاردی سال ۹۶ در بودجه سال ۹۷ هم تکرار شد و به تصویب مجلس رسید. این تصمیم در حالی نهایی شد که وزارت بهداشتی‌ها کار سختی را برای اجرای پزشک خانواده در سال ۹۷ خواهند داشت و در عین حال تاکید کرده‌اند که ۱۲ گام پیش بینی شده متناسب با زیر ساخت‌ها و تخصیص‌های اعتباری پیش خواهد رفت.

افزایش مالیات بر دخانیات پایین‌بون مالیات بر دخانیات و هزینه‌های سرسام آور عوارض ناشی از آن برای مردم نیز همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مسئولان حوزه سلامت بوده است. موضوع افزایش این مالیات بار‌ها در برنامه‌های توسعه‌ای مطرح شده، اما به سرانجام مطلوبی نرسیده است. اما در لایحه بودجه سال ۹۷ با موضوع افزایش مالیات بر خرده‌فروشی سیگار در حوزه تولید داخل، تولید مشترک و وارداتی موافقت شد. بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، از ابتدای سال ۱۳۹۷ قیمت خرده فروشی هر نخ سیگار تولید داخل با نشان ایرانی ۷۵ ریال، تولید مشترک ۱۵۰ ریال، تولید داخل با نشان بین‌المللی ۲۵۰ ریال و وارداتی ۶۰۰ ریال به عنوان عوارض اضافه می‌شود. منابع حاصل از آن نیز طبق پیش‌نویس لایحه بودجه می‌تواند در آموزش‌وپرورش، توسعه ورزش همگانی و بهداشت و درمان مصرف شود. معضل دیگر بخش سلامت در این زمینه افزایش بی رویه مصرف قلیان در جامعه است؛ این درحالی بود که در ماده ۷۳ قانون برنامه ششم توسعه، کمترین ارقام برای تنباکوی آن در نظر گرفته شده است. با توجه به مطالعات بسیار انجام شده در سطح بین‌الملل که موثرترین ابزار کنترل و کاهش مصرف دخانیات را اجرای موثر مداخلات مبتنی بر قیمت از طریق افزایش مالیات اعلام کرده است، این موضوع نیز نیاز به استمرار حمایت‌های دولت و مجلس دارد. افزایش پوشش درمانی بیماران شناسایی شده ایدز پوشش درمانی ۸۸ درصدی بیماران شناسایی شده ایدز نیز یکی از مهم‌ترین اقداماتی بود که در سال ۹۶ محقق شد. هدف وزارت بهداشت در حوزه ایدز رسیدن به شناسایی ۹۰ درصدی مبتلایان، تحت پوشش درمان قرار گرفتنِ ۹۰ درصدی آن‌ها و درمان موثر ۹۰ درصدی این افراد است که از آن با عنوان برنامه ۹۰ - ۹۰ - ۹۰ یاد می‌شود. بر همین اساس پوشش درمانی این بیماری در بازه زمانی ۹۲ تا ۹۶، از ۶۲ درصد به ۸۸ درصد ارتقا یافت، اما پوشش درمانی کلی یعنی تمامی بیماران شناسایی شده در کشور از ابتدای شروع ایدز تاکنون هنوز از حد مورد انتظار فاصله دارد. کاهش قند در محصولات غذایی سال ۹۶ در حوزه بهبود تغذیه جامعه و کاهش مصرف قند و شکر نیز اقدامات مثبتی صورت گرفت. با توجه به آمار بالای بیماری‌های غیرواگیر در ایران و سرانه غیراستاندارد مصرف قند و شکر، وزارت بهداشت تصمیم گرفته است که میزان این دو ماده را در محصولات غذایی کاهش دهد. در سال گذشته نیز مصوب شد که قند برخی محصولات مانند نوشابه، آبمیوه‌ها و نوشیدنی‌های میوه‌ای کاهش یابد و صنایع غذایی نیز موظف به اجرای این استاندارد‌های بازنگری شده، شدند. سازمان غذا و دارو برای پایش این محصولات در قالب طرح «پی. ام. اس» در سطح عرضه نمونه‌هایی را جمع‌آوری می‌کند و به آزمایشگاه می‌فرستد تا میزان قند آن اندازه‌گیری شود. سازمان ملی استاندارد نیز این کار را انجام می‌دهد. وزارت بهداشت با کمک انستیتو تحقیقات تغذیه کشور هر سال پایش قند، نمک و چربی را در محصولات موجود سطح بازار که استاندارد آن‌ها بازنگری شده، انجام می‌دهد. گسترش طرح تحول بهداشت دهان و دندان طرح تحول بهداشت که کمی بعد از آغاز طرح تحول نظام درمانی کشور آغاز شد، با تغییرات زیادی در دهان و دندان همراه بود. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های این حوزه پیشگیری از ایجاد هزینه‌های گران دندانپزشکی بود. این هدف با اجرای برنامه‌های پیشگیری از دو سال پیش آغاز شد و در سال ۹۶ پوشش گسترده‌تری پیدا کرد. در حال حاضر خدمات پیشگیری شامل معاینه، وارنیش فلوراید و آموزش در مقطع ابتدایی ارائه می‌شود. بسته خدمتی دانش آموزان در روستا‌ها یعنی خدمات ترمیمی برای دندان‌های شیری و دائمی، کشیدن، فیشورسیلانت، جرمگیری، فلورایدتراپی و پالپوتومی به صورت رایگان ارائه می‌شود. این طرح از سال ۹۴ و همزمان با شروع طرح تحول سلامت دهان و دندان آغاز شده است. علاوه بر آن قرار است دانش آموزان پایه ششم ابتدایی در سال تحصیلی ۹۷ در این برنامه تحت پوشش قرار گیرند و مشکلات دهان و دندان آن‌ها پیش از ورود آن‌ها به این مقطع برطرف شود. حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار دانش آموز به مقطع ششم در سراسر کشور وارد می‌شوند که با اجرای این برنامه قرار است معاینه شوند و نیاز‌های درمانی دهان و دندان آن‌ها مشخص و برطرف شود. علاوه بر این برنامه ٨٠ واحد کلینیک سیار دندانپزشکی به مناطق محروم اعزام شدند تا این خدمات در این مناطق دور از دسترس نباشد.

اجرای فاز اول برنامه کشوری دفاتر خدمات سلامت اجرای فاز اول برنامه کشوری راه اندازی دفاتر خدمات سلامت در ۹ استان نیز در سال ۹۶ کلید خورد. این برنامه با راه اندازی ۲۴ دفتر در تهران پایلوت شد و با تاسیس ۱۷ دفتر دیگر کل استان تهران را تحت پوشش گرفت. فاز اول کشوریِ این برنامه در ۹ استان البرز، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، هرمزگان، همدان، کرمانشاه، کردستان، قم و دانشگاه علوم پزشکی نیشابور اجرایی شد. شناسایی خانواده‌های در معرض خطر ناامنی غذایی وزارت بهداشت برای هفت استان در معرض خطر ناامنی غذایی، برنامه‌های ویژه‌ای را با حمایت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در نظر گرفته است. در راس این برنامه‌ها شناسایی خانوار‌های ناامن غذایی و پیدا کردن علت آن است. یکی دیگر از اقدامات مهم حوزه تغذیه در سالی که گذشت، شناسایی خانوار‌های در معرض خطر در هفت استان ناامن غذایی کشور با همکاری دستگاه‌های مختلف بود؛ از میان ۲۹ هزار خانوار شناسایی شده، ۷ هزار مورد با ناامنی متوسط و شدید غذایی مواجه هستند. از این تعداد نیز ۱۳۰۰ خانواده برای اشتغال‌زایی و ۱۶۰۰ مورد برای تحت پوشش چتر حمایتی، معرفی شدند. غربالگری خانوار‌های ناامنی غذایی و آموزش زنان تسهیل‌گر توسعه روستایی در زمینه ترویج غذای سالم جزو برنامه‌های آینده این حوزه است. امضای تفاهم‌نامه معاونت بهداشت با سازمان غذا و دارو و جهاد کشاورزی برای کنترل میزان سموم باقی‌مانده در شش محصول کشاورزی نیز اقدام مهم و کلیدی دیگری برای کنترل سموم باقیمانده در محصولات کشاورزی بود که در سال ۹۶ صورت گرفت.

افزایش پوشش غربالگری شنوایی و تیروئید در نوزادان پوشش کشوری غربالگری نوزادان از نظر کم‌شنوایی در سال ۹۶ به بیش از ۷۰ درصد رسید. مقرر شده بود که تا پایان سال ۹۶ به بیش از ۹۰ درصد افزایش پیدا کند. علاوه بر آن غربالگری تیروئید برای ۹۷ درصد نوزادان متولد شده در سال ۹۶ انجام شد.

اضافه شدن دو واکسن کلیدی به شبکه بهداشت دو واکسن پنوموکوک یا ذات‌الریه و روتاویروس برای پیشگیری از اسهال در کودکان در سال گذشته به شبکه بهداشت و درمان افزوده شد. تامین این واکسن‌ها برای گرو‌های هدف سالیانه ۱۰۰ میلیون دلار هزینه دارد؛ به همین دلیل مقرر شد که از صندوق ذخیره ارزی پولی در اختیار وزارت بهداشت قرار گیرد. درحال حاضر سطح پوشش واکسیناسیون در کشور به ۹۸ درصد رسیده، اما برای پوشش کامل آن به ورود واکسن‌های دیگر نیاز است. عملیات ایمن سازی تکمیلی فلج اطفال با استفاده از واکسن خوراکی این بیماری، اسفندماه سال گذشته در نیمه جنوبی کشور انجام شد و نزدیک به ۸۵۰ هزار کودک زیر پنج سال صرف نظر از کامل بودن سابقه ایمن سازی در همین هفته مجدد واکسینه شدند. در این برنامه از تمام ظرفیت کارکنان بهداشتی مرتبط و همچنین داوطلبان سلامت و سایر نیرو‌های کمکی آموزش دیده استفاده شد. این عملیات به شکل فعال و خانه به خانه طراحی و اجرا شد و در طول برنامه تیم‌های بهداشتی با اطلاع رسانی قبلی به منازل و مهد‌های کودک برای واکسیناسیون اقدام کردند.

تدوین برنامه توسعه شبکه ملی مراقبت‌های سرطان تدوین برنامه توسعه شبکه ملی مراقبت‌های سرطان نیز جزو برنامه‌هایی بود که در سال ۹۶ اجرا شد تا نقشه راه توسعه مراکز درمان این بیماری را در کشور تکمیل کند. با توجه به این برنامه، مراکز درمان سرطان شامل رادیوتراپی، شیمی درمانی و جراحی در قالب مراکز تیپ دو و سه تعریف شده‌اند و مشخص شده تا ۱۰ سال آینده باید چه تعداد مرکز و با چه تجهیزاتی داشته باشیم. علاوه بر آن برنامه‌ای تدوین شده تا مراکز موجود نیز تجهیز شوند. یکی دیگر از برنامه‌های اجرا شده در حوزه سرطان، تدوین اطلس ثبت اطلاعات دقیق ابتلا به سرطان برای اولین بار در کشور بود؛ طبق این اطلس آمار ابتلا به این بیماری در سال ۹۳ به صورت کامل مشخص شد. قرار است در نیمه اول سال ۹۷ اطلاعات ابتلا به سرطان در سال ۹۴ و در نیمه دوم آن اطلاعات سال ۹۵ منتشر شود.

افزایش جذب سفیران سلامت با هدف افزایش سواد سلامت ایرانیان و توانمندسازی آن‌ها برای خودمراقبتی، جذب و آموزش سفیران سلامت خانوار با شعار «سواد سلامت برای همه» از سال ۱۳۹۳ در قالب برنامه ملی خودمراقبتی به عنوان پنجمین برنامه تحول نظام سلامت در حوزه بهداشت آغاز شد. تا نیمه دوم سال ۹۷ سامانه‌ای الکترونیکی برای این برنامه ایجاد می‌شود تا سفیران تمامی اطلاعات سلامت خانواده خود را دریافت کرده و تبادل اطلاعات انجام شود. تا پایان دی ماه سال ۱۳۹۶، بیش از پنج میلیون نفر سفیر سلامت خانوار به ویژه در روستا‌ها و شهر‌های زیر ۵۰ هزار نفر جذب شده و آموزش دیده‌اند؛ یعنی هم اکنون بیش از ۲۸ درصد خانوار‌های کشور، تحت پوشش این برنامه قرار گرفته‌اند و انتظار می‌رود تا پایان برنامه ششم توسعه، حداقل ۷۰ درصد خانوار‌های کشور دارای سفیر سلامت باشند. حضور نیرو‌های حوزه بهداشت در مناطق زلزله‌زده کرمانشاه ارائه خدمات سلامت روان به زلزله‌زدگان کرمانشاه و تامین دارو‌های اساسی در اولین ساعات پس از زلزله بخش دیگری از مهم‌ترین اقدامات این حوزه در سال ۹۶ بود. تامین انسولین و گلوکومتر مورد نیاز برای مراقبت بیماران مبتلا به دیابت، برقراری غربالگری هیپوتیروئیدی نوزادان در ساعات اولیه پس از زلزله، ارائه مراقبت‌های بیماری‌های غیرواگیر بلافاصله پس از استقرار واحد‌های ارائه خدمات بهداشتی، تامین شیر خشک کودکان مبتلا به بیماری پی کی یو و هیپوتیروئیدی و برقراری مراقبت زوجین ناقل تالاسمی از جمله اقدامات حوزه بیماری‌های غیرواگیر پس از زلزله غرب کشور بود. علاوه بر آن اطمینان از برقراری کامل مراقبت‌های بیماری‌های غیرواگیر در واحد‌های بهداشتی، پایش اقدامات انجام شده از طریق ارزیابی‌های میدانی، تامین کمبود‌های دارو‌های اساسی، تجهیزات و امکانات مورد نیاز برای استمرار ارائه خدمات مراقبت بیماری‌های غیرواگیر و همچنین اقدامات لازم برای حفظ بهداشت محیط نیز در دستور کار مسئولان حوزه بهداشت قرار گرفت. با فرا رسیدن فصل گرما نیز وزارت بهداشت از بروز بیماری‌های منتقله از آب و غذا و همچنین سالک به دلیل وجود نخاله‌های ساختمانی ابراز نگرانی و بر لزوم انجام اقدامات لازم جهت پیشگیری از این بیماری‌ها تاکید کرده است.