ابهامات توافق نفتی ایران و آذربایجان در دریای خزر

خبرگزاری تسنیم: "با هدف انجام فعالیت‌های مشترک در بلوک‌های اکتشافی خزر، ایران و آذربایجان سند همکاری نفتی امضا کردند"، این خبری بود که هشتم فروردین ماه سال جاری روی خروجی رسانه‌های جمعی قرار گرفت و وزیر نفت از آن به‌عنوان "باز شدن قفل خزر در بخش نفت" نام برد. طبق اعلام وزارت نفت "سند همکاری ایران و جمهوری آذربایجان به‌منظور انجام فعالیت‌های مشترک در بلوک‌های اکتشافی خزر، با حضور رؤسای جمهوری دو کشور امضا شد. این سند همکاری عصر روز چهارشنبه، هشتم فروردین ماه، بین بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران و پرویز شهبازاف، وزیر انرژی آذربایجان امضا و زمینه همکاری راهبردی دو کشور در این حوزه، پس از سال‌ها فراهم شد". ایران تنها کشوری است که بین کشور‌های حاشیه دریای خزر، از منابع عظیم نفت و گاز بستر این دریا، برداشتی ندارد. سال‌ها تلاش ایران به کشف نفت و گاز در اعماق جنوب خزر به کشف ذخایر ۲ میلیارد بشکه‌ای نفت و ذخایر ۵۰ هزار میلیارد فوت‌مکعبی گاز در قالب میدان سردار جنگل انجامیده و برآورد‌های اولیه از دیگر میادین مشترک و غیرمشترک خزر نشان می‌دهد ایران می‌تواند بیش از ۲۰ میلیارد بشکه نفت از خزر سهم داشته باشد، اما به‌علت عمق زیاد خزر در سمت ایران و نیاز به تکنولوژی‌های پیشرفته حفاری در آب‌های عمیق، برداشت نفت و گاز ایران از خزر هنوز محقق نشده است. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران بار‌ها اعلام کرده بود که "به‌دنبال جذب سرمایه‌گذار و شرکت‌های صاحب صلاحیت برای توسعه میادین نفت و گاز خزر هستیم، حتی واگذاری بلوک‌های اکتشافی خزر و همچنین توسعه میدان سردار جنگل در قالب قرارداد‌های جذاب IPC هم در دستور کار قرار گرفت". همچنین مذاکراتی بین یک شرکت نروژی که به‌اظهار مسئولان وزارت نفت دارای صلاحیت فنی است، برای توسعه میدان سردار جنگل انجام شده که در این خصوص ۲۸ اسفند ۹۶ محسن دلاویز مدیرعامل شرکت نفت خزر گفت: "همین الآن پیشنهاد مکتوب یک شرکت صاحب صلاحیت نروژی به‌صورت رسمی به شرکت ملی نفت ایران ارائه شده و ان‌شاءالله به‌زودی تعیین تکلیف نهایی آن اعلام می‌شود". صحبت‌های یک سال پیش وزیر نفت/ زنگنه: میدان سردار جنگل میدان مشترک نیست بیژن زنگنه وزیر نفت هفدهم اسفند ماه سال ۹۵ در حاشیه جلسه کارگروه رفع موانع تولید گیلان در جمع خبرنگاران گفت: "در منطقه خزر، تنها منطقه کشف‌شده قطعی‌مان میدان سردار جنگل است که میدان مشترک نیست، اما در میدان‌هایی که مشترک می‌دانیم هنوز با همسایه‌هایمان به توافق نرسیدیم و نه آن‌ها برداشت می‌کنند و نه ما برداشت می‌کنیم". وی ادامه داد: "ما روی آن‌ها ادعا داریم و فکر می‌کنیم در محدوده ۲۰ درصدی اختصاصی ایران اسلامی است". وزیر نفت با بیان اینکه "سایت نفتی سردار جنگل در عمق ۹۰۰‌ــ‌۸۰۰ متری قرار دارد"، گفت: "حداکثر عمق در آب‌های خلیج فارس یکصد متر است که یک غواص می‌تواند به‌راحتی کارهایش را انجام بدهد، اما برای حضور در آب‌های ۹۰۰‌ــ‌۸۰۰ متری نیاز به تکنولوژی مخصوص است". وی کار در میدان سردار جنگل را نیازمند مشارکت شرکت‌هایی باتجربه دانست و گفت: "کار‌های پیچیده و سرمایه سنگینی برای این کار نیاز است که باید تأمین شود". صحبت‌های دو ماه پیش وزیر نفت/ زنگنه: ایران به‌تن‌هایی نمی‌تواند چاه حفر کند زنگنه در بخشی از نشست خبری ۱۵ بهمن ۹۶ خود به پرسشی درباره برنامه وزارت نفت برای توسعه خزر پاسخ داد و گفت: "تولید نفت در خزر، تنها از نظر اقتصادی حائز اهمیت نیست، بلکه به‌واسطه سهم و جایگاه ما در این بخش، مسئله‌ای ملی است. تولید نفت در خزر گران است و هزینه تولید ممکن است تا ۳۰ دلار هم برسد، با این حال، مذاکراتی با شرکت لوک اویل، شرکتی نروژی و همچنین مذاکراتی با جمهوری آذربایجان برای همکاری مشترک داشته‎ایم که امیدواریم به نتیجه برسد". وی متذکر شد: "در آب‌های عمیق خزر که هیچ دسترسی به آب‌های آزاد نداریم، ایران به‌تن‌هایی نمی‌تواند چاه حفر کند، زیرا اگر کوچک‎ترین اتفاقی بیفتد، تبعات بسیاری خواهد داشت. این نکته را به‌طور حتم باید مدنظر قرار داد". * صحبت‌های مدیرعامل شرکت نفت خزر/ دلاویز: تعیین تکلیف میدان مشترک خزر از طریق توافق با آذری‌ها مدیرعامل شرکت نفت خزر با بیان اینکه "طلسم تولید ثروت در دریای خزر شکسته شد"، گفت: "موافقت‌نامه توسعه میادین مشترک نفت و گاز میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان یک تصمیم راهبردی برای کشور و دستاوردی است که ثمره تدبیر دولت است". وی افزود: "موافقت‌نامه‌هایی که میان رؤسای جمهور دو کشور امضا شد و یکی از آن‌ها مربوط به توافق دو کشور برای توسعه میادین مشترک نفت و گاز در دریای خزر بود حاصل ماه‌ها رایزنی و مذاکره فشرده با شرکت سوکار و مسئولان عالی‌رتبه کشور آذربایجان بوده است". دلاویز یادآور شد: "من به‌عنوان سرباز جمهوری اسلامی از زمان حضورم در شرکت نفت خزر موضوع تعیین تکلیف دو میدان مهم نفت و گاز مرتبط با این شرکت را در دستور کار قرار دادم و با حمایت‌های بی‌نظیر آقای زنگنه در نهایت در کمتر از یک سال موفق شدیم تکلیف میدان مشترک را از طریق حصول توافق با آذری‌ها به سرانجام برسانیم". دلاویز با تبریک توافق ایران و آذربایجان بر سر توسعه میادین مشترک، آن را عیدی شیرین صنعت نفت به ملت شریف ایران دانست و گفت: "با استعانت از خداوند متعال، طلسم دستیابی به ثروت ملی ایران در دریای خزر پس از سالیان متمادی شکسته شد". ابهام بزرگ توافق ایران و آذربایجان بر سر توسعه میادین مشترک خزر زمانی ابهام‌آمیز می‌شود که با توجه به مشخص نبودن رژیم حقوقی خزر و ادعای پیشین آذربایجان در خصوص سهم داشتن در میدان سردار جنگل که میدانی کاملاً مستقل برای ایران است، روشن نیست که توافق ایران و آذربایجان برای توسعه و برداشت مشترک از منابع نفتی و گازی خزر در کدام بخش دریا است و آیا آذربایجان در توافقات اخیر خود با ایران که در حضور رؤسای جمهور دو کشور صورت گرفته، این مسئله را پذیرفته که دیگر ادعایی روی منابع نفتی و گازی میدان سردار جنگل نداشته باشد و یا ممکن است بخش‌هایی از میدان کاملاً مستقل سردار جنگل نیز مورد توسعه مشترک قرار گیرد و در عمل آذربایجان در منابع نفت و گاز ایران سهیم شود؟ از سوی دیگر، با توجه به تأکید مدیرعامل شرکت نفت خزر در خصوص تعیین تکلیف میدان مشترک خزر از طریق توافق با آذری‌ها، این میدان مشترک در چه مرزی از دریای خزر قرار می‌گیرد؟ آیا روی مرز ۲۰ درصدی است یا حتی ممکن است اجرای این توافق به تعدیل بیش از پیش سهم ایران از خزر منجر شود؟ این‌ها ابهاماتی است که مسئولان وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران باید پیش از هر گونه امضای قرارداد با استناد به سند همکاری به‌امضارسیده، در خصوص آن برای افکار عمومی شفاف‌سازی کنند.