بورسی‌ها سال ۹۶ را چگونه سپری کردند؟

خبرگزاری تسنیم: سال ۹۶ در حالی آغاز شد که سرمایه گذاران بورس امید زیادی به ایجاد رونق در فضای اقتصادی ایران داشتند. کاهش نرخ سود بانکی و اتخاذ سیاست‌های انبساطی از سوی بانک مرکزی و دولت از جمله موضوعاتی بود که امید‌ها به ایجاد رونق در اقتصاد را افزایش داده بود. اما بدهی‌های دولت به سیستم بانکی و دارایی‌های غیر مولد در سیستم اقتصادی این امید‌ها را محقق نکرد. بانک مرکزی هم علی رغم تمایلی که در نیمه اول سال در خصوص کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی نشان داد، در نهایت در نیمه دوم سال کوتاه آمد تا نوسانات بازار ارز را کنترل کند. سیگنال‌های مثبت خارجی برای بورس تهران سرمایه گذارن در بورس در بعد خارجی افزایش نرخ بهره آمریکا و تقویت ارزش دلار را پیش بینی می‌کردند و در تحلیل‌های خود وضعیت اقتصادی چین و اتحادیه اروپا را به منظور تعیین سرنوشت قیمت نفت مدنظر قرار می‌دادند. روند افزایشی قیمت کالا‌ها در جهان یکی از عوامل موثری بود که در پایان سال بازدهی قریب به ۲۶ درصد را برای بورس رقم زد. روند سودآوری شرکت‌ها در بورس طی سال ۹۶ عمدتا ناشی از بهبود نسبی قیمت‌های جهانی بود. در این میان روند افزایشی نرخ برابری دلار به ریال نیز عامل دیگری بود که شرکت‌های بورسی صادرات محور را در وضعیت بهتری قرار داد. تحلیل‌های ابتدای سال ۹۶ هم حاکی از این بود که سرمایه گذاران انتظار افزایش نرخ دلار را داشتند و همین عامل را دلیلی برای رونق بازار بورس تصور می‌کردند. فعالان محتاط شده بازار بورس در داخل بازار بورس هم یکی از عوامل محرک در این بازار ایجاد بازار بدهی بود که در بورس شکل گرفته بود و جذابیت‌های آن برای سرمایه گذاری طی سال ۹۶ محسوس بود. شرکت‌های حقوقی و سهامداران بزرگ بازار سرمایه هم در سالی که گذشت به دلیل زیان در نقل و انتقال‌های سهم در سنوات گذشته محتاط‌تر عمل کردند. در ابتدای سال ۹۶ هیچ کدام از تحلیلگران بازار سرمایه انتظار نداشتند که این بازار مسیر نزولی را در پیش بگیرد. پیش بینی‌ها در ابتدای فروردین حاکی از این بود که شاخص بورس تا انتهای سال روند رو به رشدی را طی خواهد کرد. برخی تحلیل‌ها در ابتدای سال ۹۶ حاکی از این بود که انتظار‌های شکل گرفته از برجام و دستاورد‌های رویایی آن که دولت وعده داده بود، حالت تعدیل یافته‌ای پیدا کرده اند. از طرفی سرمایه گذاران بازار بورس هم نرخ‌های سود را بر اساس تورم تک رقمی اعلامی دولت پیش بینی می‌کردند. رقبای کم ریسک و سر سخت بازار سرمایه در ابتدای سال ۹۶ بازار‌های کم ریسک پولی به عنوان رقیب اصلی بازار سرمایه شناخته می‌شد. البته کم کم جذابیت سپرده گذاری در بانک‌ها رو به کاهش نشان می‌داد. اما سیگنال‌های اقتصادی حکایت از این داشت که بخش مسکن به تکاپو بیفتد. اما به نظر می‌رسید سرمایه گذاران جذابیت بازار سکه و ارز را به بازار سرمایه ترجیح دهند. با این حال روند رو به رشد بازار سرمایه در سنوات گذشته همچون سال ۹۴ امید‌ها به بازار سرمایه را زنده نگه می‌داشت. نتایج یک نظر سنجی از فعالان بازار سرمایه هم تایید می‌کرد که سرمایه گذاران سپرده بانکی را اصلی‌ترین رقیب بازار سرمایه می‌شناسند. هر چند این افراد نوسان ارز را که با رشد خود عامل رکود هم شده بود، عاملی تاثیرگذار برای بورس تهران شناسایی می‌کردند. این نظرسنجی هم تایید می‌کرد که انتظار افزایش قیمت دلار در جامعه شکل گرفته است. از این جهت سرمایه گذاران بازار بورس به دنبال شناسایی روش‌هایی بودند که از محل افزایش قیمت دلار بتوانند کسب سود کنند. تداوم نگرانی از رفتار ظالمانه غرب نتایج نظرسنجی یاد شده حاکی از این بود که تحریم‌های ظالمانه غرب علیه ایران طی سال ۹۶ هنوز هم در میان سرمایه گذاران بورس تاثیر گذار است و تحریم‌ها به عنوان ریسک‌های سیستماتیک بازار سهام مطرح بود. البته علی رغم اینکه وضع تحریم‌ها علیه ایران طی این سال برای فعالان بازار سرمایه از اهمیت بالایی برخوردار بود. نتایج همین نظرسنجی نشان داد فعالان بازار سرمایه نگرانی از روند بازار‌های جهانی ندارند و عواملی مثل تحریم غرب را که مستقیم قلب اقتصاد ایران را نشانه رفته است، تاثیر گذارتر می‌دانند. نیم نگاه بازار سرمایه به انتخابات ریاست جمهوری یکی از موضوعات مهمی که در ابتدای سال ۹۶ برای سرمایه گذاران بازار سهام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود، برگزاری انتخابات ریاست جمهوری بود. با توجه به عوامل یادشده در بالا، انتظار تحقق سود‌های بزرگ در میان فعالان بازار سرمایه طی سال ۹۶ بین ۱۰ تا ۲۰ درصد بود. هر چند در سال ۹۵ انتظار کسب سود برای فعالان بازار سرمایه قریب به ۳۰ درصد بود. برخی تحلیل‌ها حکایت از این داشت که کاهش انتظار کسب سود از بازار سرمایه نشان می‌دهد فعالان این بازار "بیش انتظاری" خود را از موضوعاتی همچون برجام کاهش دادند و از طرفی فعالان بازار سرمایه انتظار خود را با توجه به نرخ تورم داخلی منطقی کرده اند. انتظارات بورسی‌ها از نیمه دوم سال ۹۶ برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و تکمیل بدنه دولت در ماه‌های بعد از آن باعث شد در سال ۹۶ انتظارات برای رشد بازار سرمایه از نیمه دوم سال شکل بگیرد. البته در شکل گیری این طرز تفکر روند رشد بورس در سال‌های ۹۴ و ۹۵ هم موثر بود. چرا که در سال ۹۴ بعد از توافق برجام از دی ماه تحت تاثیر هیجان اولیه این خبر شاخص‌های بورس رشد پیدا کرد. البته در سال ۹۵ رشد کامودیتی‌های جهانی کمک کرد که شرایط بورس در نیمه دوم سال با رشد شاخص همراه شود. سال شانس فلزی‌ها روند رو به رشد کامودیتی‌های جهانی در سال ۹۵ که منجر به افزایش قیمت سهام گروه‌های فلزی بورس تهران مواجه شده بود، زمینه‌ای را فراهم کرد که سهامداران خرد و کارشناسان بورس برای سال ۹۶ خرید آن را به یکدیگر توصیه کنند. گمانه زنی‌های این دو گروه نشان می‌داد که خوش بینی به تداوم رشد قیمت‌های جهانی وجود دارد و فعالان بورس صنایع فلزی- معدنی را خوش شانس‌ترین‌های سال ۹۶ می‌دانند. البته این افراد در رتبه‌های بعدی صنایع پالایشی، دارویی و رایانه‌ای را قرار می‌دادند. دلیل ترجیح سهام داران هم این بود که صنایع دارویی و رایانه‌ای از ریسک کمتری برخوردار است. در مورد گروه صنایع پالایشی هم عامل افزایش قیمت جهانی ایجاد جذابیت می‌کرد. سال چالش خودرویی و بانکی‌ها کارشناسان بورسی در ابتدای سال ۹۶ صنایع خودرویی و مجموعه‌های وابسته به آن را پر چالش‌ترین مجموعه‌ها در بورس می‌دانستند. این کارشناسان دلیل انتخاب خود را خبر‌های هیجانی می‌دانستند که در خصوص صنایع خودرویی در سال‌های قبل شنیده می‌شد و سهام آن‌ها را با نوسان مواجه می‌کرد. آن‌ها انتظا داشتند این روند در سال ۹۶ هم تکرار شود. البته در کنار کارشناسان، سهام داران معتقد بودند گروه‌های بانکی در این سال دومین مجموعه‌های پر چالش بورس هستند. توقف نماد‌های بانکی در بورس اصلی‌ترین عاملی بود که هر دو گروه را متقاعد می‌کرد سال خوبی برای بانک‌های بورسی نباشد. ۶ عامل موثر بر بورس ۹۶ کارشناسان فعال بورس بر این نظر بودند که این بازار در سال ۹۶ تحت تاثیر شش عامل قرار گرفته است، که بر اساس آن روند بازار‌های کالایی هم مشخص خواهد شد. آن‌ها بهای نفت در بازار‌های جهانی، تغییرات نرخ ارز، تغییرات در اقتصاد و سیاست بین الملل، تغییرات اقتصادی در کشور، نرخ تورم و سیاست‌های دولت در حوزه‌هایی همچون بانک و مدیریت بازار ارز را به عنوان اصلی‌ترین عوامل موثر بر بازار بورس معرفی می‌کردند. بازی حامیان رسانه‌ای دولت با بورس با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، هر چند قابل پیش بینی بود که حسن روحانی مجدد عهده دار مسئولیت ریاست جمهوری شود، در محافل رسانه‌ای حامی دولت نوعی خوش بینی به آینده بازار بورس شکل داده شد. البته در کنار این خوش بینی القایی تلاش این گروه از رسانه‌ها بر این بود که سیاست‌های بانکی و قوانین بازار سرمایه در دولت دوازدهم بازنگری شود تا چشم انداز روشن در بازار سرمایه محقق شود. البته در کنار این برنامه برای ایجاد خوش بینی نسبت به آینده بازار سرمایه بعد از انتخابات ریاست جمهوری، برخی تحلیل‌ها منطقی‌تر عمل می‌کردند و ابراز می‌داشتند که، چون بعد از انتخابات پول خاصی به بازار سرمایه تزریق نمی‌شود، نباید منتظر اتفاق خاصی در این بازار بود. با گذشت چند ماه از انتخابات ریاست جمهوری در شهریور ماه یکی از دلایل اصلی اینکه بازار سرمایه سوددهی برای سهام داران خرد ندارد، جولان سهام داران عمده معرفی شد. در این خصوص یک رسانه حامی دولت با انتشار گزارشی نوشت که تنها ۱۶ درصد از سهام منتشر شده در بورس قابل داد و ستد هستند و مابقی در اختیار مالکان عمده‌ای قرار گرفته است تا با آن اهداف مدیریتی محقق شود. تابستان داغ بورس با این حال فصل تابستان برای گروه‌های کالایی بروس داغ بود. این موضوع هم ناشی از تداوم رشد کالا‌های جهانی بود. هر چند با نزدیک شدن به انتهای تابستان رفته رفته این پرسش شکل می‌گرفت که آیا رشد قیمت‌های جهانی حالتی پایدار خواهند داشت. از طرفی بانک مرکزی هم سیاست کنترل نرخ سود پرداختی به سپرده‌ها را می‌خواست در پیش بگیرد و این موضوع سرنوشت بورس را در نیمه دوم سال ۹۶ مورد توجه قرار داده بود. انتظار افزایش قیمت دلار یکی از عواملی بود که از نظر فعالان بازار سرمایه به عنوان عاملی محرک برای رونق بورس در نیمه دوم سال تلقی می‌شد. اما در بازار سرمایه خوش بینی نسبت به موفقیت بانک مرکزی برای کاهش پرداخت نرخ سود بانکی به سپرده‌های مدت دار وجود نداشت. بیم و امید‌ها نسبت به کاهش نرخ سود بانکی با این حال بعد از ابلاغ بخشنامه بانک مرکزی جهت کنترل پرداخت سود بانکی به سپرده‌های مدت دار، رفتار سرمایه گذاران بورس با تردید همراه شد. در ابتدا شاخص بورس یک صعود را نشان داد. اما در ادامه تعدیل قیمت‌ها صورت گرفت. در بازار بدهی هم کاهش نرخ سود به شکل مورد انتظار با شتاب صورت نگرفت. برای اوراق تسهیلات مسکن نیز نرخ سود موثر وام بدن تغییر ماند. کارشناسان بورس یکی از دلایل این اتفاق را تجربه‌های ناکام سنوات گذشته برای کاهش نرخ بهره بانکی ارزیابی می‌کردند. فعالان بازار هم کمتر تحت تاثیر هیجانات این خبر واقع شدند، گمانه زنی‌ها حکایت از این داشت که سرمایه گذاران بورس منتظر نشانه‌های عملی تصمیم بانک مرکزی هستند. حسن قالیباف اصل، مدیر عامل بورس تهران در شهریور ۹۶ طی مصاحبه‌ای اعلام کرد که با این تصمیم بانک مرکزی موافق است و آن را گامی برای ایجاد رونق در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور می‌داند. از نظر قالیباف اصل به دلیل اینکه نسبت P/E با نرخ سود بانکی معکوس است، با اجرای تصمیم بانک مرکزی در خصوص کنترل پرداخت سود بانکی، در نیمه دوم سال ۹۶ جذابیت سهام بورس افزایش پیدا می‌کند. آمریکایی‌ها و یک ضربه به بورس هر چند اجرای بخشنامه ۸ ماده‌ای بانک مرکزی در خصوص تعیین سقف پرداخت سود به سپرده‌های مدت دار بانکی، بیم و امید‌هایی را در میان فعالان بازار سرمایه ایجاد کرد. اما در نیمه دوم سال عواملی همچون سخنرانی‌های ضد ایرانی دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا توانست بازار بورس را تحت تاثیر قرار دهد. احتمال خروج یک جانبه آمریکا از توافق نامه برجام زمینه ریزش مقطعی شاخص‌ها را فراهم می‌کرد و از سویی خرید و فروش‌ها را با توقف مواجه می‌کرد. این اتفاق در دهه دوم دی ماه سال ۹۶ شکل بارزتری به خود گرفت. چرا که از یک سو ناآرامی‌ها و اغتشاشات داخلی و از سوی دیگر سخنرانی ۲۳ دی ماه ترامپ زمینه‌ای را فراهم کرده بود که سهامداران حقیقی بازار سرمایه تمایل خود به خرید سهم را از دست دادند و اغلب در صف فروش قرار گرفتند. نوسان نرخ ارز و بازگشت سود ۲۰ درصد بانکی علی رغم اینکه در ماه‌های پایانی سال برخی عوامل داخلی و خارجی تاثیر خود را بر بورس اعمال می‌کردند. اما عوامل اقتصادی همچون نوسان نرخ ارز و بازگشت نرخ سود بانکی از ۱۵ درصد به ۲۰ درصد در انتشار اوراق مشارکت مالی موثر‌ترین عوامل بر بورس تهران بود. برنامه سه بندی بانک مرکزی به منظور مهار کردن نوسان نرخ دلار سبب شد که تا حدی ارزش ریال تقویت شود. از طرفی افزایش نرخ سپرده و پیش فروش سکه نوعی اثر انقباضی را در بازار موجب شد. این عوامل به کمک هم شرایط نامساعدی را از جهت چشم انداز سودآوری در آخرین ماه سال ۹۶ ایجاد کرد. موضوعی که به کاهش ارزش گذاری سهام برای سرمایه گذاران فراهم کرد و چشم انداز فعالیت در بورس را در کوتاه مدت تیره کرد.