مترو در ایستگاه خلف وعده‌ها

افکارنیوز: یکی از ضروری‌ترین و حیاتی‌ترین اقدامات در شهر تهران توسعه حمل و نقل عمومی است. حل مسائل کلانی، چون آلودگی هوا و ترافیک در گرو توسعه حمل و نقل عمومی هستند و بدون شک در صورتیکه در چند سال آتی ظرفیت استفاده شهروندان از سیستم‌های حمل و نقل عمومی به ۷۵ درصد نرسد، باید شاهد افزایش بحران‌های زیست محیطی و شهری باشیم. بحران‌هایی که هر ازگاهی در زمستان و با وارونگی هوا خود را به خوبی آشکار می‌کنند. بر اساس برنامه‌هایی که در گذشته درزمینه توسعه حمل و نقل عمومی در کلانشهر‌ها به خصوص در تهران مصوب شده بود، ۷۵ درصد سفر‌های شهری می‌بایست با حمل و نقل عمومی صورت گیرد که تا به امروز این درصد‌ها به دلایل مختلف حاصل نشده است. از جمله دلایل آن تحریم‌های بین المللی در یک دهه گذشته بود که مانع ورود سرمایه گذاران خارجی برای توسعه حمل و نقل عمومی تهران شد و از سوی دیگر عدم توجه دولت‌ها به قوانین الزام آور کمک به توسعه مترو و اتوبوسرانی در تهران باعث شد تا شهرداری تنها با منابع خود همت به انجام پروژه‌های حمل و نقل عمومی بگمارد. دولت از سال ۱۳۸۹ موظف بود تا سالانه یک و دو دهم میلیارد دلار به توسعه مترو کمک کند و ۸۰ درصد اتوبوس‌های خطوط اتوبوسرانی نیز توسط دولت می‌بایست تامین می‌شد. ولی عدم تعهد دولت به مصوبات باعث شد تا دولت ۱۸ هزار میلیارد تومان در این بخش به شهرداری تهران بدهکار باشد. بدون شک در صورتیکه همزمان با ورود مدیریت جهادی به شهرداری و تلاش برای توسعه حمل و نقل عمومی، تعهدات دولتی پابرجا بودند و تحریم‌های بین المللی نیز وجود نداشتند، در حال حاضر نه تنها خطوط اصلی ۸ گانه با تجهیزات کامل در حال خدمات رسانی بودند بلکه خطوط تکمیلی دیگر مانند خط ۹ و ۱۰ نیز فعالیت داشتند. با این حال به اذعان بسیاری از کارشناسان و سازمان‌های بین المللی تهران در یک دهه اخیر رشد چشمگیری در توسعه حمل و نقل عمومی به خصوص مترو داشته و در این زمینه جوایز بین المللی متعددی نیز برای کشور و پایتخت کسب کرد. مروری بر توسعه حمل و نقل عمومی در یک دهه گذشته تاریخچه بحث احداث قطار شهری در تهران به زمان ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد. تأسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه‌ای بود که بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین شاه روی کاغذ آورد. تهران در بین شهر‌های کشور، در زمینه احداث مترو پیشرو بوده است. مترو تهران در زمان مدیریت قالیباف در بهشت نه تنها در کشور بلکه در منطقه خاورمیانه جزء یکی از مدرن‌ترین و بزرگترین پروژه‌ها محسوب می‌شود و هرساله با سرعت بالایی به سمت تکمیل شدن پیش می‌رفت. نخستین بررسی‌ها برای احداث مترو تهران به اوایل دهه ۱۳۵۰ برمی گردد. در سال ۱۳۵۰ مطالعات اجتماعی، اقتصادی و ترافیکی شهر تهران و پیش بینی تغییرات آن برای سال ١٣٧٠ توسط شرکت‌های سوفرتو و شرکت متروی فرانسه (RATP) صورت گرفت. در سال ۱۳۵۳ گزارش نهایی ارائه می‌شود و انتخاب سامانه‌ای شامل یک شبکه خیابانی با یک کمربندی در پیرامون منطقه مرکزی و دو بزرگراه برای نواحی در حال ساخت شهری و یک شبکه مترو با ٧ خط که به وسیله شبکه اتوبوس رانی و تاکسی رانی مد نظر قرار می‌گیرد. قانون تاسیس شرکت راه آهن شهری تهران و حومه (مترو) به تصویب می‌رسد و شرکت‌های خارجی برای ساخت آن وارد ایران می‌شوند. شرکت‌های فرانسوی از سال ۱۳۵۶ عملیات اجرایی احداث خط ۱ مترو را در اراضی شمال تهران (بزرگراه شهید حقانی کنونی) آغاز کردند. عملیات اجرایی مترو تا آذر سال ۵۹ اجرای ۲۳۰۰ متر تونل و بخشی از سازه ۳ ایستگاه حدفاصل بزرگراه شهید حقانی و خیابان شهید بهشتی ادامه یافت، ولی در این زمان و درپی جریانات جنگ ایران و عراق، نمایندگان شرکت‌های خارجی ایران را ترک کردند و در اواخر سال ۶۰ هیئت وزیران توقف کامل طرح توسط مشاوران خارجی را اعلام کرد. عملیات ادامه ساخت مترو در تهران برای چندین سال متوقف می‌شود تا آنکه مجدد در میانه دهه ۱۳۶۰ هیات وزیران اجرای طرح متروی تهران را تصویب و فعالیت‌های مترو مجدداً در تهران آغاز شد. اما کار اجرایی مصوبات در سال ۱۳۷۴ و با عقد قرارداد برای خرید تجهیزات ثابت و متحرک خطوط ١، ٢ و ٥ صورت می‌گیرد. در روز شانزدهم اسفند ماه سال ۱۳۷۷ تهرانی‌ها شاهد حرکت قطار مترو می‌شوند. نخستین خط متروی تهران که بخش حومه‌ای خطوط متروی کنونی است افتتاح می‌گردد و تهران را به کرج متصل می‌کند. ولی توسعه اصلی خطوط مترو در دو دهه اخیر و به ویژه، ۱۰ سال گذشته در دوره قالیباف صورت گرفت و به تدریج ایستگاه‌های مترو به سایر مناطق تهران تا دو سال آینده خواهد رسید. براساس اطلاعات و گزارش‌ها تا سال ۱۳۸۴ تنها ۷۵ کیلومتر خط مترو که ۴۵ کیلومتر آن خط تهران- کرج و در روی سطح ساخته شده بود و روزانه حدود ۶۰۰ هزار سفر انجام می‌داد. در سال ۲۰۱۱ در مراسم انتخاب جایزه جهانی حمل و نقل پایدار ۲۰۱۱ با حضور بیش از ۵۰۰ تن از مدیران شهری، شهرداران، اسانید برجسته دانشگاه‌های جهان، کارشناسان ارشد شهری و حمل و نقل در واشنگتن برگزار شد، مدیریت تهران در کنار این چهار شهر به عنوان برترین شهرداری جهان در حوزه توسعه حمل و نقل پایدار معرفی شد. این شهر‌ها برمبنای اطلاعاتی که ظرف یکسال گذشته از توسعه حمل و نقل پایدار با محور‌های مترو، بی آر تی، دوچرخه و تلاش برای حرکت به سمت حمل و نقل پایدار و کارآمد از آن‌ها استخراج شده بود انتخاب شدند. توسعه مترو تهران رشد چشمگیری در این سال داشت. شهرداری سابق تهران با توجه به چشم انداز‌ها و برنامه در نظر داشت با در نظر گرفتن جمیع جهات تا سال ۲۰۳۰ خطوط متروی تهران را به ۴۳۰ کیلیومتر و ۲۷۶ ایستگاه برساند که نشان از آینده نگری مدیریت شهری در این حوزه داشت. سال‌های مدیریت قالیباف را می‌توان سال‌های پرفروغ مترو در ایران و کلانشهر تهران دانست که متاسفانه روند آن در ماه‌های اخیر کند شده است. در یک دهه اخیر، احداث خطوط مترو نزدیک به ۲۰۰ کیلومتر با جابجایی روزانه بالغ بر ۳ و نیم میلیون سفر افزایش پیدا کرده است. در پایان دوران مدیریت قالیباف یعنی شش ماه نخست سال ۱۳۹۶؛ خطوط ۶ و ۷ به طول تقریبی ۷۰ کیلومتر و فاز دوم خط مترو تهران- پرند از حرم امام (ره) تا فرودگاه بین المللی حضرت امام خمینی (ره) به طول ۳۰ کیلومتر و مجموع ۱۰۰ کیلومتر تکمیل و بخشی تا ۹۰ درصد تکمیل گردید. کار حفر تونل و تجهیز آن به طور کامل صورت گرفت و تجهیز ایستگاه‌ها نیز در خط ۷ برای ۵ ایستگاه کامل شد، ولی به بهانه برخی از ملاحظه کاری‌های سیاسی ادامه کار این خط متوقف شده است. با این وجود با افتتاح کامل این ۱۰۰ کیلومتر، در مجموع در یکسال و نیم آینده، کل خطوط تجهیز شده، مترو به ۳۲۰ کیلومتر رسید که این خود یک گام بسیار بلند در مسیر تحقق شهر زیزمینی و افزایش زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی برای جابجایی ۱۰ میلیون نفر در تهران خواهد بود. بدون شک زیرساخت‌های این خطوط در دوره مدیریت سابق ایجاد شده و تنها بخشی از آن که تجهیز ایستگاه‌ها است، منتظر اقدام مدیریت جدید است. بدقولی‌هایی که ۷ ماهه شد خط ۷ و ۸ در اواخر دوره مدیریت سابق به بهره برداری رسیدند و خط ۶ نیز قرار بود تا پایان سال ۱۳۹۶ افتتاح شوند، ولی سرنوشت جالبی پیدا کردند که توسعه مترو را در بلاتکلیفی نگاه داشته است. اسفندماه ۱۳۹۵ بود که محمدباقر قالیباف با سوار شدن بر قطاری در خط هفت تست گرم این خط جدید را به سرانجام رساند، یک ماه بعد مسافرگیری در آن آغاز شد. خط هفت مترو یکی از مدرنترین و پیچیده‌ترین خطوط مترو در تهران است که عمق آن از سایر خطوط بیشتر و از زیر سایر خطوط عبور می‌کند. طول خط هفت مترو ۳۰ کیلومتر با ۲۲ ایستگاه است و این خط همه خطوط مترو را قطع کرده و ارتباطات را به صورت کامل برقرار می‌کند. در همان زمان قالیباف، شهردار وقت تهران درباره استفاده از خط هفت گفته بود: «در حال حاضر نیز این خط مترو قابل استفاده است، ولی در برخی از ایستگاه‌ها مجهز به پله برقی نشده است و منتظریم تا هر چه زودتر این تجهیزات در محل‌های خود نصب و آماده بهره برداری شود و ان شاءالله این خط تا ماه‌های آینده مورد استفاده مردم عزیزمان قرار می‌گیرد.» در نهایت در ۲۰ خردادماه سال جاری شهردار در مراسمی، به صورت رسمی خط ۷ مترو را برای مسافرگیری افتتاح کرد و از ۲۲ ایستگاه پیش بینی شده ۷ ایستگاه آن نیز وارد فاز مسافرگیری شدند تا در ادامه با تکمیل ایستگا‌های جدید کل خط با ظرفیت کامل به خدمات رسانی بپردازد. در همان ایام اظهاراتی مبنی بر کامل نبودن تجهیزات خط ۷ و ناایمن بودن آن از سوی برخی از اعضای شورای شهر عنوان می‌شد که شهردار سابق تهران در زمان افتتاح خط ۷ به گلایه از چنین انتقاداتی پرداخت: «کاری به این عظمت انجام می‌شود، اما خیلی زخم زبان‌ها شنیدیم، کسانی که یک متر خاک جابه‌جا نکرده‌اند حالا می‌خواهند در مورد شهر صحبت کنند.» این انتقادات در حالی بود که بسیاری از اعضای شورای شهر چه اصلاح طلب و چه اصولگرا به همراه کارشناسان از خط ۷ بازدید کردند و نسبت به ایمن بودن آن اذعان داشتند. حال آنکه منتقد اصلی یعنی رحمت الله حافظی، عضو سابق شورای شهر که بیشترین اطلاعات درباره ناایمن بودن خط ۷ را نشر داده بود، حتی حاضر به بازدید نیز نشد و با اصرار بر اظهارات خود، دامنه تخریب‌ها را افزایش داد. اقبال شاکری، یکی از اعضای شورای سابق در تیرماه در اظهار نظری گفته بود: «متأسفانه اطلاعات غلطی در مورد خط ۷ داده شد در حالی که بخش‌های سیگنالینگ، آتش‌نشانی و موارد دیگر در امینت کامل است.» احمد دنیامالی، عضو اصلاح طلب شورای چهارم نیز در همان زمان در سخنانی بر ایمن بودن خط ۷ تاکید کرده بود: «کسانی که این موضوع را مطرح می‌کنند باید از نزدیک از این خط بازدید کنند. کمیسیون عمران از تمامی اعضای شورا دعوت کرده بود تا پرسش‌ها و ابهامات مطرح و پاسخ داده شود در حال حاضر بر اساس مشاهدات و توضیحات داده شده تمامی ایستگاه‌های بهره‌برداری شده دارای هواکش است.» تعطیلی خط ۷ تا زمانیکه قالیباف کلید بهشت را به نجفی سپرد، خط ۷ همچنان به مسافرگیری ادامه می‌داد، ولی با ورود تیم مدیریتی جدید، بحث‌هایی برای توقف آن آغاز شد و در نهایت در هشتم آبان ماه با اطلاعیه شرکت مترو در‌های خط ۷ بر روی مسافران بسته شد. در حالیکه انتظار می‌رفت اعضای جدید ساکن بهشت، برای تکمیل ایستگاه‌های جدید خط ۷ دست به کار شوند و با توجه به روابط نزدیک با دولت در پی وصول طلب حمل و نقل عمومی تهران و تزریق واگن‌های جدید باشند، بهترین راه را پاک کردن صورت مساله یافتند. به گفته ابوالفضل قناعتی، عضو شورای شهر چهارم تهران، با توجه به وجود ۳ قطار و سرفاصله زمانی ۳۵ دقیقه حرکت قطارها، سیگنالینگ و هواکش مورد نیاز در نظر گرفته شده بود و همزمان با افتتاح ایستگاه‌های جدید می‌بایست تجهیزات بیشتری به خط ۷ تزریق می‌شد. پورسیدآقایی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری با اعلام اینکه تعطیلی این خط سیاسی کاری نبوده، در اتهاماتی افتتاح آن را نمایشی و تبلیغاتی ارزیابی کرد: «آنچه سیاسی بود افتتاح این خط بود و نه تعطیلی آن؛ و اگر ما بنای کار سیاسی داشتیم معنا و تبعات این اقدام نمایشی به راحتی قابل توضیح به افکار عمومی بود.». اما تعطیلی خط ۷ که می‌توانست یکی از نیاز‌های عمده شهر تهران را برای حمل و نقل پاک در مسیری پرتردد مرتفع سازد، باعث نارضایتی شهروندانی شد که به تدریج استفاده از این خط را جایگزین استفاده از اتوبوس یا خودرو‌های شخصی کرده بودند. بر همین اساس محمدعلی نجفی در ۸ آبان وعده داد تا این خط پیش از عید بازگشایی شود: «از زمان راه اندازی خط ۷ مترو بحث بود که این خط از نظر سیگنالینگ، علائم الکترونیکی، تجهیزات، ریل و بعضی از مسایل مربوط به کشنده‌ها و خود واگن‌ها امنیت کافی را نداشته و دارای مشکل است از این رو به نظرم این کار را باید خیلی زودتر انجام می‌دادیم. امیدواریم کار‌های مربوطه زودتر انجام شده و خط ۷ مترو پیش از عید نوروز مجددا راه اندازی شود.» علی امام، مدیرعامل جدید مترو نیز از راه اندازی مجدد این خط در آینده نزدیک خبر داده بود. وی نیز به مانند شهردار تهران در آبان ماه ابراز امیدواری کرد تا ۶ ماه آینده این خط بر روی شهروندان باز شود: «امیدواریم با همت همکاران و مشاوران در یک دوره ۶ ماهه و در بهترین شرایط ممکن بتوانیم این خط را تقدیم شهروندان و بازگشایی کنیم.» در این میان اعضای شورای شهر تهران نیز نسبت به خدمات رسانی مجدد خط ۷ وعده‌هایی مبنی بر بازگشایی آن تا پایان سال دادند. محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای پنجم در ۱۷ آذر ماه در مورد بازگشایی خط ۷ مترو از وعده شهردار برای راه اندازی مجدد خط ۷ تا پایان سال گفته بود: «رایزنی و صحبت‌های لازم در این زمینه انجام شده و قرار بود ظرف شش ماه بازگشایی شود. البته شهردار تهران در این مورد اعلام کرده که حتماً باید تا پایان سال و قبل از تعطیلات عید این خط راه‌ندازی شود. البته برای ایمن سازی این خط حداقل ۳۰۰ میلیارد تومان نیاز است.» بازگشایی مجدد همراه با، اما و اگر‌های جدید با این وجود، علی امام در ۵ دیماه در بازدیدی که از این خط داشت، اظهار نظر جدیدی کرد که نگرانی‌هایی را درباره زمان دقیق افتتاح مجدد خط ۷ ایجاد می‌کرد. وی افتتاح ۲۲ ایستگاه خط ۷ را موکول به پایان سال ۹۷ کرد: «کل ۲۲ ایستگاه این خط در صورت تامین اعتبار تا پایان سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد. از آنجایی که خط ۷ از جنوب غرب تا شمال غرب را برعهده دارد قطعا جزو خطوط پراستفاده خواهد بود» وی همچنین استفاده از ایستگاه‌های که قبلا افتتاح شده بودند را نیز به اردیبهشت سال ۹۷ پاس داد که نشان از اظهارات متناقض نسبت به قبل و بهانه هایی، چون نبود اعتبارات، داشت: «در آبان‌ماه که فعالیت از این خط متوقف شده بود، تلاشمان این بود که تا شب عید مشکلات رفع و این خط مجددا بازگشایی شود، اما به دلیل تاخیر در تزریق اعتبارات زمان تکمیل کار نیز به اردیبشهت‌ماه سال ۹۷ کشیده شد.» شهردار تهران در ۱۳ آذرماه ۹۶ بار دیگر با اعلام اینکه افتتاح مجدد خط ۷ به ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیازمند است، عنوان کرد در صورت عدم افتتاح آن براساس وعده‌های قبلی در پایان سال، دلایلش را اعلام خواهد کرد: «بنده امیدوار هستم قبل از سال ۹۶ این خط مورد افتتاح و بهره‌برداری قرار بگیرد و از همکارانم نیز خواسته‌ام که این مهم انجام شود. امیدواریم که خط ۷ مترو را تا پایان امسال مورد بهره‌برداری قرار دهیم اگر هم تا آن موقع آماده نشد دلایل آن را به مردم توضیح خواهیم داد». ولی به نظر می‌رسد برخلاف ابراز امیدواری‌ها و وعده‌هایی که در زمان تعطیلی خط ۷ برای بازگشایی مجدد آن پیش از پایان سال ۹۶ ابراز می‌شد، باید قبول کرد که در سال ۹۷ و دو ماه آینده تا پایان اردیبهشت نباید منتظر باز شدن در‌های ایستگاه‌های خط ۷ بود. مدیرعامل مترو در ۷ دیماه بر این نکته تاکید کرد که اردیبهشت ماه تاریخ جدیدی برای این اقدام خواهد بود: «پیش بینی می‌شود تا اردیبهشت ماه سال آینده و با تامین اعتبارات لازم، ۸ ایستگاه خط ۷ که پیش‌تر به بهره برداری رسیده بود بار دیگر وارد مدار شود.» محمدعلیخانی که از وعده شهردار تهران برای افتتاح مجدد خط ۷ تا شب عید خبر داده بود، در اظهاراتی در ۲۶ دیماه از عقب افتادن اقدامات وعده داده شده گفت: «علیرغم وعده‌ای که برای تکمیل خط ۷ مترو تا شب عید داده شده بود، ولی همچنان در این حوزه عقب هستیم و اقدام تازه‌ای صورت نگرفته است.» با وجود وعده‌هایی که برای بازگشایی خط ۷ داده شده بود، به نظر می‌رسد مردم باید همچنان پشت در‌های بسته منتظر باشند و این نگرانی نیز وجود دارد که برآورد‌های اشتباه مدیریت شهری درباره زمان بازگشایی، بار دیگر افتتاح مجدد آن را حتی تا ماه‌های طولانی‌تر به تعویق اندازد. در همین زمینه علی امام در اظهاراتی جدید در ۲۹ اسفندماه، اعلام کرده که ۸ ایستگاه خط ۷ در اوایل خردادماه و نه اردیبهشت افتتاح خواهد شد: «خطوط خط ۷ مترو تهران در اوایل خردادماه ۷ کیلومتر آن به همراه ۷ ایستگاه به بهره‌برداری خواهد رسید و ۱۰ کیلومتر از خط ۶ مترو نیز در شهریورماه ۹۷ مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.» هرچند افتتاح ۵ ایستگاه این خط قبلا انجام شده بود و این افتتاح را باید افتتاح مجدد یا دوباره کاری نامید که شاید با بدقولی‌های جدید نیز روبه رو شود. از سوی دیگر سرعت پایین پیشرفت کار در خط ۷ و حتی ۶ مترو که به بهانه نبود اعتبارات عنوان می‌شود، توسعه حمل و نقل عمومی در بخش مترو را برخلاف گذشته به یک آرزو تبدیل سازد. به هر حال وعده مدیریت جدید شهری در اولین گام با بدقولی‌هایی همراه شده که بدون شک وعده‌ها و برنامه‌های دیگری، چون کاهش ترافیک و آلودگی هوا را که به یکدیگر وابسته هستند، با بدعهدی روبه رو خواهد ساخت. در کنار این خط ۸ مترو که ۲۴ ساعته در حال خدمات رسانی بود با تصمیمات جدید مدیریت شهری با ۸ ساعت به کار خود ادامه می‌دهد که به هیچ وجه پاسخگوی نیازمندی مسافران فرودگاه بین المللی امام خمینی نیست. همچنین خط ۶ مترو نیز می‌توانست در حال حاضر در خدمت شهروندان باشد که کندی و کاهش عملیات عمرانی آن که در شهریورماه با ۸۵ درصد پیشرفت تحویل مدیریت جدید شد، مانع اصلی عدم بهره برداری از این خط شده است. عملیات ریل گذاری و تجهیز ایستگاه‌ها تا حد زیادی انجام شده، اما حاشیه سازی‌ها و عملکرد ضعیف شهردار تهران که همراه با استعفا شده است، حمل و نقل ریلی تهران را با گیر و دار‌های فراوانی همراه ساخته که می‌تواند این استعفا‌ها و سیاسی کاری‌ها این بخش راهبردی پایتخت را همچنان با بدقولی و بدعهدی روبه رو سازد.