کهن‌ترین بنای خشتی جهان بیخ گوش تهران +تصاویر

خبرگزاری فارس: با سفر به دشت ورامین می‌توانید شاهد قدیمی‌ترین و بزرگترین قلعه‌ نظامی خشتی جهان به نام ایرج باشید.

این استان را شاید تنها با نام پایتخت بشناسند که نمادهایش برج‌های آزادی و میلاد بوده و آلودگی، ترافیک و سر و صدا و شلوغی‌اش شهره شده است، اما تهران یکی از ویژه‌ترین استان‌های کشور است، استانی که با دارا بودن طبیعت و آثار باستانی بی‌نظیر، کمتر مورد بازدید مسافران و گردشگران داخلی قرار گرفته است. کلانشهر تهران دریایی از شلوغی و ماشین است که شاید صبورترین افراد را هم کلافه کند، اما در حاشیه این کلانشهر پیچ در پیچ جاذبه‌های گردشگری وجود دارد که شناخت آن‌ها هر گردشگری را به دیدن این آثار ترغیب می‌کند.

قلعه ایرج؛ کهن‌ترین بنای خشتی جهان زیر گوش تهران اگر امسال تصمیم به تهران‌گردی گرفته‌اید، پیشنهاد می‌کنیم تا با سفر به دشت ورامین شاهد قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین قلعه نظامی خشتی جهان به نام ایرج باشید که با وسعت ۲۰۰ هکتار در ابعاد یک هزار و ۴۴۰ در یک هزار و ۲۸۰ متر در روستای عسگرآباد عباسی و جنوب غربی پیشوا جا خوش کرده است. بنا بر نظر باستان‌شناسان عمر این قلعه به دوره ساسانی باز می‌گردد، اما کشف شدن آثاری با قدمت بیش از ۳ هزار سال در آن، فرضیه بازسازی و مرمت شدن این قلعه در دوره ساسانی را قوت می‌بخشد، به همین دلیل برخی عمر این بنا را به هزاره قبل از میلاد مسیح نسبت می‌دهند و معتقد هستند مردم زرتشتی در آن زندگی می‌کردند، مردم محلی نام گبری را به قلعه ایرج اطلاق می‌کنند، چراکه گبر را به زرتشتیان می‌گفتند، برخی کارشناسان معتقد هستند قلعه ایرج همان دژ وارناست که نام آن در وندیداد، کتاب مقدس زرتشتیان این‌گونه آمده است «و چهاردهمین کشور با نزهتی که آفریدم وارنای چهارگوش است محل تولد فریدون، قاتل اژ‌ی‌دهاک (ضحاک)».

کلایس، باستان‌شناس اروپایی در مورد قلعه ایرج می‌گوید: «ابعاد داخلی شمال-جنوب قلعه ایرج ۱۲۱۴ متر و ابعاد شرقی-غربی آن ۱۱۵۰ متر است که با هیچ یک از قلعه‌های خشتی و تاریخی جهان قابل مقایسه نیست.» در چهار جهت قلعه تاریخی ایرج، دروازه‌هایی برای ورود و خروج ساخته شده که تنها دروازه اصلی قلعه که در ضلع جنوبی بوده، باقی مانده است، دروازه تخریب‌شده شمالی این قلعه کاملاً در مقابل قله دماوند قرار گرفته بده است، دیواره‌های این قلعه که از خشت خام و گل درست شده تا ۲۵ متر ارتفاع داشته، اما امروز بیشترین ارتفاع این دیواره‌ها به خاطر فرسایش آبی و بادی به ۱۶ متر رسیده است، ضخامت دیواره‌ها در برخی از مناطق قلعه بین ۱۷ تا ۲۲ متر بوده به طوری که در برخی از دیواره‌ها حفره‌هایی احداث شده بود تا ارابه‌های جنگی از داخل آن عبور کنند.

دور تا دور قلعه خندق‌هایی به عرض ۳۰ متر و عمق ۸ متر حفر شده بود که قلعه را از هجوم دشمنان حفظ می‌کرد که اکنون برای استفاده‌های زراعی هموار شده است، در زمان جنگ، آب در این خندق رها می‌شد تا دسترسی به آن غیرممکن شود، رشته قنات آجربس وظیفه تأمین این آب را بر عهده داشت، این قنات با هفت‌سنگ آب هنوز خشک نشده است، اما از سرچشمه آن اطلاع دقیقی وجود ندارد؛ آجر‌های به کار رفته در این قنات به دوره ساسانیان برمی‌گردد. بر اساس نتایج اولیه، ساکنان این قلعه قبل از ترک آن همه اتاق‌ها را پر و ورودی راهرو‌ها را کور کرده بودند تا تنها خودشان بدانند وقتی به قلعه بازگشتند، زندگی دوباره را از کجا باید سر بگیرند، اما گویی هیچ وقت موفق به برگشت نشدند.

قلعه ایرج؛ یکی از وسیع‌ترین استقرارگاه‌های خشتی دنیا محمدرضا نعمتی، سرپرست هیأت پژوهش‌های باستان‌شناسی قلعه ایرج، این قلعه را یکی از وسیع‌ترین استقرارگاه‌های تاریخی دنیا می‌داند که همه مصالح مصرفی در آن از جنس چینه و خشت خام است، وی می‌گوید: با اینکه با قطعیت نمی‌توان کاربری قلعه ایرج را مشخص کرد، اما با توجه به کاوش‌های اولیه و نبود آثار معماری در بخش داخلی و نظم آثار معماری داخل حصار، احتمالاً این قلعه یک پادگان نظامی دوره ساسانی باشد، با توجه به آزمایش‌های انجام‌شده، این قلعه در زمان پادشاهی شاپور دوم ساخته شده و در اواخر دوره ساسانی متروک شده است. قلعه ایرج در تاریخ یازدهم شهریور ماه ۱۳۸۲ با شماره ۹۸۳۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. گرد فراموشی بر چهره قلعه ایرج قلعه ایرج با وجود ویژگی‌های منحصر به فرد طی سال‌های گذشته به دلیل نبود حفاظت‌های صحیح به شدت آسیب دیده است و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز توجه زیادی برای بازسازی و حفاظت از این بنا ندارد. امروز حاشیه این قلعه به محل کاشت و زارعت روستاییان تبدیل شده است، اگر شانس یارتان باشد و از این قلعه تاریخی دیدن کنید می‌توانید بهترین سبزی و صیفی‌جات دشت ورامین را از روستاییان این منطقه خریداری کنید!