پیشرفتی که اشتغالزا نباشد سودش برای مرفهین است

خبرگزاری تسنیم: موضوع عدالت و پیشرفت به عنوان گفتمان دهه‌ی چهارم انقلاب اسلامی برگزیده شد که امسال سال پایانی این دهه است. یک راه برای بررسی عملکرد مسئولان در راستای تحقق اهداف انقلاب در این دهه این است که به ارزیابی عملکرد آن‌ها سال به سال پرداخت و راه دیگر ارزیابی عملکرد کلی دولتمردان در این دهه است که در راستای پیشرفت و عدالت چه عملکردی داشتند؛ در این رابطه مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «نتیجه‌ی مردم‌سالاری، پیشرفت کشور است؛ پیشرفت‌ها هم واقعاً خارق‌العاده است. ما دهه‌ی چهارم انقلاب را دهه‌ی پیشرفت و عدالت نامگذاری کردیم و پیشرفت به معنای واقعی کلمه در کشور اتّفاق افتاده است؛ عدالت را نمی­گویم؛ درمورد عدالت ما عقب‌مانده هستیم؛ در این تردیدی نیست؛ خودمان اعتراف می­کنیم، اقرار می­کنیم. در دهه‌ی پیشرفت و عدالت بایستی هم در پیشرفت موفّق می‌شدیم، هم در عدالت؛ در پیشرفت به معنای واقعی کلمه موفّق شدیم، واقعاً پیشرفت کردیم و در همه‌ی زمینه‌ها پیشرفت اتّفاق افتاده است؛ [امّا]در زمینه‌ی عدالت، باید تلاش کنیم، باید کار کنیم، باید از خدای متعال و از مردم عزیز عذرخواهی کنیم. درمورد عدالت مشکل داریم و ان‌شاءالله با همّت مردان و زنان کارآمد و مؤمن، در این ناحیه هم پیشرفت خواهیم کرد، امّا در زمینه‌ی پیشرفت مادّی انصافاً کار‌های بسیار زیاد و بسیار مهمّی انجام گرفته (۱۳۹۶/۱۱/۲۹ بیانات در دیدار مردم آذربایجان شرقی)». در این زمینه با محمد رضا مهدیار اسماعیلی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت وگو کردیم - مقام معظم رهبری به پیشرفت کشور نسبت به زمان حکومت طاغوت اشاره کردند؛ اگر بخواهیم این پیشرفت‌ها را به صورت جزئی بررسی کنیم به گونه‌ای که این شبهه نیز پاسخ داده شود که گذشت زمان این پیشرفت‌ها را برای کشور به ارمغان آورده است پاسخ شما چه می‌تواند باشد؟ اگرچه گذشت زمان لازمه توسعه است، اما اینگونه نیست که گذشت زمان لزوما به دنبال خود توسعه را به همراه بیاورد همانگونه که لازمه توسعه داشتن درآمد کافی است، اما صرف درآمد برای کشور توسعه ارمغان نمی‌آورد. به طور کلی شرایط اقتصادی کشور نسبت به قبل از انقلاب اسلامی به مراتب بهتر شده است. یکی از مقام‌های ارشد زمان محمد رضا پهلوی در خاطرات خود درباره وضع اقتصادی مردم می‌گوید: اوضاع اقتصادی مردم ایران خراب بود. در آذربایجان مردم از بی نانی و قحطی در عذاب بودند. هر روز صبح که ما از خواب بیدار می‌شدیم، می‌دیدیم که چند نفر از گرسنگی مرده‌اند. در شمال ایران، اغلب بچه‌ها، شکم‌های بزرگ و رنگ پریده داشتند، چون به مالاریا مبتلا بودند. در کرمان و بندرعباس، کیفیت آب اینقدر بد بود که مردم به بیماری به نام پیوک مبتلا بودند. (اردشیر زاهدی، راز‌های ناگفته، به کوشش پری اباصلتی و هوشنگ میرهاشم، چاپ اول، انتشارات به آفرین، ۱۳۸۱، ص. ۳۴)، اما افزایش درآمد‌های نفتی نتوانست به این وضعیت سروسامان بدهد؛ چراکه اگر چه درآمد نفتی از سه میلیارد دلار در سال ۱۳۳۲ به ۵۳ میلیارد دلار در سال ۱۳۵۶ رسید و درآمد سرانه ۱۱۵۱۴ دلار با این وجود در جامعه ایرانی در بخش‌های فقیر جامعه، فقر هر روز بیشتر و شکاف طبقاتی عمیق‌تر میشد که علت اصلی آن عدم توزیع منصفانه درآمد‌ها بود که فقط باعث رشد اقتصادی یک طبقه خاص وابسته به حکومت می‌شد؛ به عنوان نمونه بر اساس یک برآورد تنها در فاصله ۱۳۵۲-۱۳۵۵ حق کمیسیون مقام‌های دولتی از یک میلیارد دلار فراتر رفت. این نوع توزیع ثروت بخشی از جامعه ایرانی که شالوده حکومت شاه را تشکیل می‌دادند (اعضای دربار، ارتش، ساواک، و بلندپایگان دیوان سالاری) و مورد اعتماد شخص شاه بودند تعلق می‌گرفت که هزینه هایشان از ۵۱ درصد در سال ۱۳۳۹ به ۵۵ درصد در سال ۱۳۵۳ افزایش یافت؛ در حالی که ۴۰ درصد خانواده­های سطح پایین در همین دوره سهم خود را از ۱۳ در صد به ۱۱ درصد کاهش دادند و نکته جالب توجه این است که تنها ۱۰ درصد از درآمد سرشار نفت و کمتر از ۱۵ درصد از کل واردات به امر توسعه اختصاص می‌یافت. * پیشرفتی که اشتغال زا نباشد سودش فقط برای طبقه مرفه است

- نسبت پیشرفت و گسترش عدالت در نظام جمهوری اسلامی با نظام شاهنشاهی قابل مقایسه نیست، اما سؤال این است که وقتی صحبت از عدالت و پیشرفت می‌شود مد نظر عدالت و پیشرفتی است که در تراز جمهوری اسلامی باشد در این مورد نظر شما از عملکرد مسئولان در این دهه چیست؟

در دهه گذشته دولتمردان در زمینه پیشرفت عملکرد به نسبت قابل قبولی از خود به جای گذاشته ­اند و کار‌های عمرانی و زیر ساختی خوبی در زمینه ساخت وساز، جاده سازی، ساخت سد و توسعه حمل و نقل عمومی صورت گرفته است که اگر به آمار نیز رجوع شود به این پیشرفت پی می‌بریم و فرمایشات مقام معظم رهبری نیز ناظر به این قسمت است؛ بنابراین در طول دهه گذشته به میزان درآمدی که داشتیم کار‌های بزرگی کردیم از حیث پیشرفت اقتصادی، اما در زمینه تحقق عدالت، چون این پیشرفت‌ها به میزان کافی هدفمند جامعه نبوده است؛ میزان اشتغال آفرینی زیادی نداشته است و بیشتر درآمد‌ها به دهک‌های بالای جامعه رسیده است. منافع این پیشرفت بیشتر در اختیار دهک‌های بالای جامعه قرار گرفته است و همین باعث شده است که در زمینه تحقق اشتغال وضعیت مناسبی نداشته باشیم. - منظور از این کلام این است که لازمه تحقق عدالت تقسیم عادلانه منافع حاصل از پیشرفت در جامعه است که در این دهه به میزان پیشرفت حاصل شده این اتفاق رخ نبوده است؟ بله دقیقا؛ چراکه این درآمد‌ها به جای اینکه بین دهک‌های متعدد جامعه به صورت منصفانه توزیع شود؛ توزیع نشده است و بیشتر بین دهک‌های بالای جامعه توزیع شده است و این باعث تشدید فاصله طبقاتی بین دهک‌ها شده است. - یک نظریه‌ای اقتصادی است که در برهه‌هایی از تاریخ کشور نیز همچون زمان فعلی در رأس امور اجرایی کشور قرار داشتند و عدالت را در تعارض با توسعه می‌دیدند در این رابطه نظر شما چیست؟ اتفاقا عکس این امر صادق است اگر نظام توزیع درآمد عادلانه باشد و باعث ایجاد اشتغال و رونق تولید اشتغال شود توسعه پایدار را به دنبال خود می‌آورد و اگر اشتغال ایجاد نشود رشد ادامه دار نمی‌شود و یک مرحله‌ای می‌شود همچون سال گذشته که به جهت رشد حاصل از درآمد‌های نفتی رشد قابل توجهی داشتیم، اما به جهت رسیدن به سقف رشد تولید در سال گذشته امسال رشد کشور محدود بود و در سال ۹۷ محدود‌تر نیز خواهد شد. یک گام به جلو بر می‌داریم، اما چون از این حرکت استفاده صحیح نمی‌کنیم متوقف می‌شویم. - ارزیابی شما از سال آینده به عنوان سال آخر دهه عدالت و پیشرفت چیست؟ احساس می‌شود سال آینده که سال آخر دهه عدالت و پیشرفت است با تاکید بیشتر بر روی مقوله عدالت توسعه فعالیت‌های دانش بنیان همراه باشد. به نظر می‌رسد در دهه پنجم انقلاب اسلامی که ان شا الله در بهمن ماه ۹۷ فرا می‌رسد نیز تاکید مجدد مقام معظم رهبری بر بحث عدالت باشد و احتمال دارد شعار و دستور کاری که در دهه پنجم نیز برگزیده می‌شود در بر دارنده تحقق عدالت باشد چرا که این تکلیف را ابتدا بر دوش دولت نهم و دهم واگذار کرد و علی رغم فعالیت‌های کم و بیش این دولت‌ها به آن جایگاهی که باید می‌رسید نرسید و در دولت یازدهم و دوازدهم نیز به جهت بی توجهی به این مقوله به نظر آنچنان که شایسته جمهوری اسلامی است و به موازات پیشرفت‌هایی که دیگر زمینه‌ها صورت گرفت در این زمینه صورت نگرفت. من فکر میکنم بهبود شرایط عدالت با بها دادن به فعالیت‌های دانش بنیان که عمدتا حاصل ذهن پویا و طبقات جوان جامعه است ممکن خواهد بود و از این رو توجه به این سه محور به همین توالی که عرض کردم در اولویت باشد.