چرا سیستان و بلوچستان کم‌بارش‌ترین استان کشور شد؟

خبرگزاری تسنیم: بررسی شاخص SPEI خشکسالی ایران نشان می‌دهد که خشکسالی برای هجدهمین سال متوالی برخی استان‌های جنوب شرق را فراگرفته و سبب شده تا برداشت آب از تمامی دشت‌های سیستان و بلوچستان ممنوع یا به سمت ممنوعیت پیش برود.

بررسی شاخص "بارش- تبخیر و تعرّق استاندارد شده" موسوم به SPEI خشکسالی ایران در ۳۰ سال گذشته نشان می‌دهد که آثار خشکسالی از اواخر دهه ۷۰ در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و هرمزگان ظاهر شده و از سال ۸۰ به‌صورت جدی این چهار استان را فرا گرفته است. امسال نیز هجدهمین سالی است که خشکسالی در این استان‌ها ادامه دارد و حتی از برخی سال‌های اخیر شدیدتر است، بطوریکه بارش‌های امسال در همه این چهار استان بین ۶۳ تا ۷۵ درصد نسبت به میانگین بلندمدت سال زراعی کاهش‌یافته و سبب شده تا آن‌ها جزو شش استان خشک کشور قرار بگیرند. بررسی خبرنگار تسنیم نشان می‌دهد که براساس شاخص SPEI خشکسالی تمامی ۳۱ استان کشور را در برگرفته که مساحت درگیر خشکسالی در برخی استان‌ها نظیر خوزستان، خراسان جنوبی و رضوی، سیستان و بلوچستان و بوشهر بیش از سایر استان‌ها است. از طرفی اطلاعات دفتر مطالعات پایه منابع آب وزارت نیرو نشان می‌دهد که طی هشت سال اخیر کم بارش‌ترین نقطه ایران مربوط به ایستگاه «امور آب سیستان» در شمال سیستان و بلوچستان است، بطوریکه حداقل این شهر طی چهار سال کم‌بارش‌ترین نقطه ایران شده است.

برداشت آب از دشت‌های سیستان و بلوچستان ممنوع شد خشکسالی امسال در جنوب شرق رنگ و بوی تهدید به خود گرفت و موجب شد تا تدابیر حفاظتی بر دشت‌ها، سفره‌های زیرزمینی و منابع آب سطحی آب در سیستان و بلوچستان حاکم شود. بر اساس این تدابیر در شورای حفاظت از منابع آب استان برداشت آب از حداقل ۹ دشت استان در بخش‌هایی از شهرستان‌های زاهدان، خاش، سراوان، سیب و سوران، ایرانشهر ممنوع شد و ۱۱ دشت دیگر نیز در شرف ممنوعیت قرار دارد. این تصمیم وقتی نهایی شد که بررسی‌های آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان از اضافه برداشت سالانه ۵۰۰ میلیون مترمکعب بیش از توان سفره‌های زیرزمینی دشت‌های استان قطعی شد و سطح آب این دشت‌ها از مرز هشدار و بحران نیز فرارتر رفت. اتابک جعفری مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان دراین‌باره به خبرنگار ما گفت: منابع آب‌های زیرزمینی تجدید شونده استان یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب است که متأسفانه حجم برداشت از این آب‌ها بیش از توان بازسازی منابع است و سالانه بیش از ۵۰۰ میلیون مترمکعب بیش از توان این ذخایر آب برداشت می‌شد. وی افزود: در واقع حجم تخلیه از آب‌های زیرزمینی استان سالانه یک میلیارد و ۹۱۷ میلیون مترمکعب و بیش از توان بازسازی منابع آب زیرزمینی استان است که باید تعادل در این بخش برقرار شود.

۹۵ درصد آب‌های زیرزمینی سیستان و بلوچستان صرف کشاورزی می‌شود جعفری در ادامه با اشاره به استفاده بیش از حد منابع زیرزمینی در استان گفت: اکنون بخش کشاورزی با مصرف ۹۵ درصدی آب‌های زیرزمینی، پرمصرف‌ترین گروه استفاده کننده از این منابع بوده و بخش شرب نیز با سهم چهار درصدی، جایگاه دوم مصرف از این آب‌ها را در استان به خود اختصاص داده است. مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان افزود: این در حالی است که سهم بخش کشاورزی از منابع آب زیرزمینی کشور ۹۲ درصد بوده و بخش شرب کشور نیز ۶ درصد در استفاده از منابع آب زیرزمینی سهم دارند. وی در ادامه بخش صنعت و خدمات را کمترین مصرف کننده آب‌های زیرزمینی دانست و گفت: در سیستان و بلوچستان تنها یک درصد از منابع آب‌های زیرزمینی در بخش صنعت و خدمات مصرف می‌شود، در کشور نیز شاخص مصرف آب در بخش خدمات و صنعت کم و حدود ۲ درصد است. چرا وضعیت منابع آب زیرزمینی بحرانی شد؟ جعفری در بخش دیگری به عوامل مؤثر در تشدید بحران منابع آب زیرزمینی اشاره و عنوان کرد: تغییر اقلیم و کاهش بارش در سطح استان و پایین بودن راندمان انتقال آب به مزرعه و نداشتن الگوی کشت مناسب با توجه به شرایط اقلیمی ازجمله عوامل تشدیدکننده بحران منابع آب زیرزمینی استان است. مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان اضافه کرد: برنامه توسعه کشاورزی بدون توجه به پتانسیل آبی دشت‌ها و استفاده بیش از ظرفیت آب‌های زیرزمینی، حفر چاه‌های غیرمجاز و اضافه برداشت از چاه‌های مجاز از عوامل بعدی تشدیدکننده بحران منابع آب‌های زیرزمینی است. وی استفاده بیش از اندازه ظرفیت‌های آبی حوضه‌های آبریز و مشکلات اجرایی و محدودیت‌های قانونی را از عوامل دیگر تشدیدکننده بحران آب‌های زیرزمینی خواند و گفت: عدم آگاهی عمومی از تأثیرات منفی برداشت‌های غیرمجاز و ناکافی بودن تخصیص اعتبارات مورد نیاز برای حفاظت از منابع آب نیز در تشدید بحران منابع آب زیرزمینی مؤثر بوده است. چرا سیستان و بلوچستان کم‌بارش‌ترین استان کشور شد؟ علی ملاشاهی رئیس گروه پیش‌بینی و هشدار هواشناسی سیستان و بلوچستان نیز در باره خشکسالی و چرایی کاهش بارندگی در این استان به خبرنگار تسنیم گفت: به صورت طبیعی با ورود به فصل سرد سال، "پر ارتفاع جنب حاره‌ای" که مرکز آن روی شبه جزیره عربستان قرار می‌گیرد باید به سمت عرض‌های جنوبی‌تر و شرق یا همان سمت هند جابه‌جا شود تا شرایط برای حضور سامانه‌های بارشی فصل سرد مهیا شود. وی ادامه داد:، اما متأسفانه چنین شرایطی در پاییز سال جاری و ابتدای زمستان مهیا نشد که همین موضوع یکی از دلایل کاهش بارش سال زراعی جاری تا کنون در استان است. دلیل این امر نیز گرمایش جهانی است و پیش‌بینی می‌شود در دهه‌های آینده نیز تداوم داشته باشد. از طرفی براساس نقشه‌های پیش‌بینی فصلی بارش باران در اسفند تا اواسط فروردین سال آینده در برخی نقاط جنوب در حدود نرمال تا بیش از نرمال انتظار می‌رود. رئیس گروه پیش‌بینی و هشدار هواشناسی سیستان و بلوچستان گفت: درمجموع، شرایط بارش باران و خشکسالی در استان مدیریت واقع بینانه منابع آب در حوضه‌های آبریز استان به‌ویژه برای تأمین آب کشاورزی و شرب فصل بهار و تابستان سال آینده را نیاز دارد.