رکود اقتصاد ساعت‌ کار را کاهش داد؟

خبرگزاری فارس: متوسط ساعت کاری طی هفته در سال گذشته نسبت به سال ۹۲ روند نزولی دارد، به طوری که بیش‌ترین متوسط ساعت کار معمول در هفته مربوط به سال ۱۳۹۲ برابر با ۴۳.۹ ساعت و کم‌ترین آن مربوط به سال ۱۳۹۵ با ۴۲.۵ ساعت بوده است.

بی‌شک تعادل بین کار و زندگی و مدیریت زمان برای جلوگیری از پیامد‌های نامطلوب ناشی از عدم تعادل بین آن‌ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ البته باید توجه داشت که کشور‌های مختلف بر اساس میزان پیشرفت فناوری و درجه توسعه‌یافتگی و همچنین ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی از این نظر با هم متفاوت هستند. ساعات کار طولانی یکی از مهم‌ترین عواملی است که موجب ایجاد تعارض بین کار و زندگی می‌شود؛ در کشور‌های مختلف، متوسط ساعت کار معمول در هفته در حدود ۴۰ تا ۴۴ ساعت است؛ به طور کلی، میزان ساعت کار متأثر از چندین عامل از جمله، میزان دستمزدها، فرهنگ کار، وضع معیشتی افراد و حجم اشتغال در کشور است. به موجب ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کار مدت زمانی است که کارگر، نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد، میزان ساعت کار، بسته به نظر کارفرما، وظایف و حوزه کاری افراد متفاوت است. با این حال، تبصره یک ماده ۵۱، تصریح می‌کند که: «کارفرما با توافق کارگران، نماینده یا نمایندگان قانونی آنان، می‌تواند ساعات کار را در بعضی از روز‌های هفته کمتر از میزان مقرر و در دیگر روز‌ها اضافه بر این میزان تعیین کند، به شرط آن که مجموع ساعات کار هر هفته از ۴۴ ساعت تجاوز نکند.» بنابراین گزارش، طبق بررسی‌های صورت پذیرفته و آمار‌های مرکز آمار ایران متوسط ساعت کاری ایرانیان در هفته ۴۲.۵ ساعت در هفته یعنی پایین‌تر از حد انتظار در قانون کار (۴۴ ساعت در هفته) است. در این باره، مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بررسی مفصلی پیرامون میزان تغییرات متوسط ساعت کار معمول در هفته در کشور و در بخش‌های مختلف اقتصادی، با استفاده از نتایج آمارگیری نیروی کار طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ انجام داده است. بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که برآورد متوسط ساعت کار معمول در هفته با توجه به برآورد تعداد شاغلان حتی با پوشش حداقل یک ساعت کار در هفته، دور از متوسط جهانی و داخلی نیست و دلیل آن این است که کم کاری بخشی از شاغلان (شاغلان با ساعت کار کمتر از ۴۴ ساعت کار در هفته) توسط اضافه کاری بخش دیگری از شاغلان (شاغلان با ساعت کار بیشتر از ۴۴ ساعت کار در هفته) جبران می‌شود؛ همچنین برآورد متوسط ساعت کار معمول در هفته، در شغل اصلی است؛ از آنجا که ممکن است، برخی شاغلان چند شغله باشند، با در نظر گرفتن این مهم، متوسط ساعت کار بیش از این خواهد بود. آمار‌ها نشان می‌دهد، متوسط ساعات کار معمول هر فرد در هفته در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ به جز سال ۱۳۹۲ روند نزولی داشته، به طوری که متوسط ساعت کار در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۰ به میزان ۱ ساعت کاهش یافته است؛ این در حالی است که تعداد شاغلان طی سال‌های مذکور همواره روند افزایشی داشته است. تلطیف روند نزولی ساعت کاری با استفاده از عبارات تأمل برانگیز همچنین، بیش‌ترین متوسط ساعت کار معمول در هفته طی این سال‌ها مربوط به سال ۱۳۹۲ برابر با ۴۳.۹ ساعت و کمترین آن مربوط به سال ۱۳۹۵ با ۴۲.۵ ساعت بوده است؛ با توجه به اینکه اقتصاد کشور در سال‌های اخیر سمت‌وسوی اشتغال‌زایی داشته است، شیب نزولی میانگین ساعات کاری افراد از سال ۱۳۹۲ تاکنون، قابل تأمل است. بنابر گزارش ارائه شده از سوی مرکز آمار و اطلاعات راهبردی، کاهش متوسط ساعت کار معمول در کشور می‌تواند، ناشی از افزایش چند میلیونی شاغلان در طی دوره موردنظر و عدم وجود ظرفیت برای کار بیشتر، کاهش نیاز اقتصادی شاغلان و افزایش شاغلان پاره‌وقت دانست. در بخشی از گزارش مرکز اطلاعات راهبردی این عبارت مورد تأکید قرار گرفته است: «با توجه به اینکه اقتصاد کشور در سال‌های اخیر سمت‌وسوی اشتغال‌زایی داشته است، شیب نزولی میانگین ساعات کاری افراد از سال ۱۳۹۲ تاکنون، قابل تأمل است.» که نوعی تناقض آشکار است؛ به طوریکه اگر در کشور سمت‌وسوی اشتغال‌زایی وجود داشت قطعا بنگاه‌ها با افزایش ظرفیت تولیدی و خدماتی، بیش‌تر نیازمند حضور شاغلان بوده و یقینا ساعت کاری نیز افزایش می‌یافت. اما اینکه این عبارت «شیب نزولی میانگین ساعات کاری افراد از سال ۱۳۹۲ تاکنون، قابل تأمل است» دقیقا مشخص نیست که با وجود سمت و سوی اشتغال‌زایی طبق گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار دقیقا چه چیز قابل تأمل است؟ بنابراین به وضوع مشخص است که نگارنده گزارش در وزارت کار سعی دارد، علاوه نمایش دادن کاهش ساعت کاری در سال ۹۵ نسبت به سال ۹۲، با استفاده از عبارت افزایش سمت‌وسوی اشتغال‌زایی ذهن مخاطبان را منحرف کند. به گزارش فارس، اشاره به افزایش چند میلیونی شاغلان و کاهش نیاز اقتصادی شاغلان در گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی جای تأمل دارد، چراکه به عقیده بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران بازار کار، کاهش ساعت کاری ریشه در تعطیلی بنگاه‌ها و کاهش ظرفیت تولیدی بنگاه‌های اقتصادی مخصوصا شهرک‌های صنعتی در کشور دارد؛ بنابراین گزارش، کاهش ساعت کاری به عوامل متعددی بستگی دارد، اما با توجه رکود حاکم بر اقتصاد کشور به اذعان تمام مسئولان اجرایی و حتی قانون‌گذاری، تعطیلی بنگاه‌ها و تعدیل شدید نیروی کار در سال‌های گذشته می‌تواند عامل اصلی و اثرگذار باشد. در این گزارش مرکز اطلاعات راهبردی تأکید شده است که در تمامی این سال‌ها مردان نسبت به زنان ساعات بیشتری کار می‌کنند؛ با توجه به این احتمال که میزان دستمزد‌ها بر ساعت کار اثرگذار بوده و در برخی موارد دستمزد‌های بالاتر امکان دارد، افراد را برای عرضه کار با ساعت بالاتر ترغیب کند؛ لذا مردان با توجه به دریافت دستمزد‌های بالاتر در فرصت‌های برابر با زنان، بیشتر مشمول این موضوع هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد، در گروه مردان، متوسط ساعت کار معمول در هفته، از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ روند افزایشی داشته و از آن پس با کاهش مواجه شده است؛ به طوری که در سال ۱۳۹۵ با کاهش ۰.۸ ساعت نسبت به سال ۱۳۹۰ به میزان ۴۴.۶ ساعت رسیده است؛ روند متوسط ساعت کار معمول در گروه زنان نیز همانند گروه مردان بوده و متوسط ساعت کار در سال ۱۳۹۵ با ۱.۱ ساعت کاهش نسبت به سال ۱۳۹۰، از ۳۳.۴ ساعت به ۳۲.۳ ساعت رسیده است. متوسط ساعت کار در سایر کشور چگونه است؟ به گزارش فارس، بررسی ساعت کار واقعی در هفته در شغل اصلی به تفکیک جنسیت در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ در سایر کشور‌ها نشان می‌دهد که قطر با ۵۰ ساعت کار، بنگلادش با ۴۹ ساعت و پاکستان با ۴۷ ساعت کار به طور متوسط در هفته بیش‌ترین ساعت کاری را دارند. بخش‌های عمده اقتصادی بررسی آمار در بخش‌های عمده اقتصادی نشان دهنده این است که در سال ۱۳۹۵، طولانی‌ترین متوسط ساعت کار معمول در هفته در کشور مربوط به بخش خدمات (۴۵.۱ ساعت) است؛ همچنین طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵، بیش‌ترین متوسط ساعت کار در هفته در تمامی بخش‌های عمده اقتصادی مربوط به سال ۱۳۹۲ است. متوسط ساعت کار در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۰ در هر سه بخش عمده اقتصادی با کاهش مواجه بوده است؛ به طوری که در بخش کشاورزی به میزان ۵.۳ ساعت، در بخش صنعت به میزان ۱.۲ ساعت و در بخش خدمات به میزان ۰.۵ ساعت کاهش دیده می‌شود این الگو در گروه مردان و زنان نیز به چشم می‌خورد. این در حالی است که تعداد شاغلان در هر سه بخش اقتصادی در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۰ با افزایش مواجه بوده است. بخش کشاورزی و غیرکشاورزی مقایسه متوسط ساعت کار معمول در هفته در بخش کشاورزی و غیر کشاورزی نشان می‌دهد که این مقدار در سال ۱۳۹۵ در بخش غیر کشاورزی به میزان ۱۲.۵ ساعت بیشتر از بخش کشاورزی است بیش‌تر بودن ساعت کار در بخش غیر کشاورزی با توجه به عدم انجام فعالیت‌های کشاورزی در برخی از فصول سال، بدیهی به نظر می‌رسد. همچنین در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۰ در هر دو بخش با کاهش ساعت کار معمول در هفته، مواجه بوده‌ایم. این کاهش در بخش کشاورزی به میزان ۵.۳ ساعت و در بخش غیر کشاورزی به میزان ۰.۱ ساعت بوده است. این در حالی است که در هر دو بخش با افزایش تعداد شاغلان روبه رو بوده‌ایم. بخش تولیدی و غیرتولیدی مقایسه متوسط ساعت کار معمول در هفته در بخش تولیدی و غیر تولیدی نشان می‌دهد که این مقدار در سال ۱۳۹۵ در بخش غیرتولیدی به میزان ۵.۱ ساعت بیشتر از بخش تولیدی می‌باشد. همچنین در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۰ در هر دو بخش با کاهش ساعت کار معمول در هفته، مواجه بوده‌ایم. این کاهش در بخش تولیدی به میزان ۳.۱ ساعت و در بخش غیرتولیدی به میزان ۰.۶ ساعت بوده است. این در حالی است که در هر دو بخش با افزایش تعداد شاغلان روبه‌رو بوده‌ایم. شکاف جنسیتی در سال ۱۳۹۵ بررسی‌ها نشان می‌دهد شکاف جنسیتی نسبتی متوسط ساعت کار معمول در هفته ۲۸ درصد است. به عبارت دیگر به طور متوسط مردان ۲۸ درصد بیش از زنان کار می‌کنند. با توجه به در نظر گرفتن حمایت‌های اجتماعی و قانونی از زنان این نتیجه منطقی به نظر می‌رسد. مردان بیش از زنان کار می‌کنند همچنین با توجه به شکاف جنسیتی مطلق، متوسط ساعت کار معمول در هفته برای مردان ۱۲.۳ ساعت بیش از زنان است. در بخش‌های عمده اقتصادی در سال ۱۳۹۵، شکاف جنسیتی نسبی متوسط ساعت کار معمول در هفته به ترتیب در بخش کشاورزی ۲۹ درصد، در بخش صنعت ۲۸ درصد و در بخش خدمات ۲۶ درصد است. همچنین شکاف جنسیتی مطلق در بخش کشاورزی ۱۱ ساعت، در بخش صنعت ۱۲.۲ ساعت و در بخش خدمات ۱۲.۵ ساعت است. با بررسی در بخش‌های کشاورزی و غیرکشاورزی در سال ۱۳۹۵ می‌توان دید شکاف جنسیتی نسبی متوسط ساعت کار معمول در هفته در بخش کشاورزی ۲۹ درصد و در بخش غیرکشاورزی ۲۶ درصد است. شکاف جنسیتی مطلق در بخش کشاورزی ۱۱ ساعت و در بخش غیرکشاورزی ۱۲.۲ ساعت است. در سال ۱۳۹۵ شکاف جنسیتی متوسط ساعت کار معمول در هفته در بخش تولیدی ۳۲ درصد و در بخش غیرتولیدی ۲۳ درصد است. همچنین با توجه به شکاف جنسیتی مطلق، مردان در بخش تولیدی ۱۴ ساعت و در بخش غیرتولیدی ۱۰.۴ ساعت بیش از زنان کار می‌کنند.