۱۰ توصیه برای اینکه بی‌دردسر برای نماز بیدار شوید
زندگی از نظر اسلام که دین توحیدی است فرصت خدایی شدن انسان است و هدف زندگی هم همین است. انسان مظهر خدا است و یک عمر فرصت دارد که این مظهریت خود را بالفعل کند و هر چه بیشتر صفات خدا را در خود جای دهد و پر از خدا شود و خدایی گردد.
سرویس سبک زندگی فردا: چرا خداوند متعال نماز صبح را قرار داد؟ در حالی که اینقدر کار سختی است و در اغلب اوقات قضا می‌شود؟ خواب دم صبح خیلی شیرین و سنگین است چطور می‌توان از آن دل کند و مشغول نماز شد؟به نقل از بیتوته عامل اصلی و زیربنایی سستی در نماز و خواب ماندن برای نماز صبح و یا هر کوتاهی‌ای که در زمینه دین و عبودیت پیدا می‌شود در ضعف ایمان است.
البته همه ما کم و بیش از این عارضه رنج می‌بریم و ایمان کامل برای انسان مومن یک ایده آل و آرزوی نهایی است، ولی باید بکوشیم هر چه بیشتر آن را تقویت نماییم. در روایت هست که ایمان ده درجه دارد و وظیفه مومن حرکت در این مسیر و افزودن به این درجات است. گناه بودن در صورتی است که اراده خودش در این زمینه دخیل باشد.
اما برای بیدار شدن شرایط ظاهری هم کمک کار است. خواندن نماز صبح در اول وقت آن شاید از نماز‌های دیگر مشکل‌تر باشد؛ چرا که کندن از رختخواب گرم و لذت خواب در ابتدای راه سخت است، ولی نماز گزار می‌تواند با کمی تمرین و ممارست از منافع سحر و صبح بهره‌مند گردد و از فیض نماز اول وقت (بالاخص نماز صبح) بی نصیب نماند.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:
هیچ بنده‌ای نیست که به اوقات نماز و مواضع خورشید اهتمام ورزد مگر اینکه آسودگی در هنگام مردن و از بین رفتن غم و اندوه‌ها و نجات از آتش را برایش ضمانت کنم. (میزان الحکمه / ج. ۷ / ص. ۳۱۲۹)
از دست دادن سحر خیزی معلول علت‌های مختلفی می‌باشد. مهمترین عامل آن این است که انسان به درستی نمی‌داند هدف زندگی چیست و دین و عبادت چه نقشی در رسیدن به این هدف دارد. کسانی که هدفمند زندگی می‌کنند و می‌دانند برای چه باید دین دار بود چه بسا انگیزه بسیار قوی‌ای در این زمینه دارند و این مشکل را ندارند.
زندگی از نظر اسلام که دین توحیدی است فرصت خدایی شدن انسان است و هدف زندگی هم همین است. انسان مظهر خدا است و یک عمر فرصت دارد که این مظهریت خود را بالفعل کند و هر چه بیشتر صفات خدا را در خود جای دهد و پر از خدا شود و خدایی گردد. مانند آهنی که، چون در کنار آتش قرار می‌گیرد به رنگ آتش در می‌آید و صفات آتش پیدا می‌کند از زیبایی و قدرت و حرارت و....
در زندگی انسان نیز فرصت‌های فراوانی مانند اوقات نماز و روزه و حج و خدمت به خلق خدا و مانند آن وجود دارد که همه فرصت‌های خدایی شدن انسان هستند. انسان خداجو تمام سعی اش این است که فرصت‌ها را از دست ندهد و از آن به نحو احسن برای کمال و قرب خود به خدا استفاده نماید. در این میان نماز صبح و اول وقت بسیار اهمیت دارد.
مومنین و اولیای خدا این مشکلات را ندارند دلیل آن هم روشن است. چون ایمان قوی‌ای دارند. باید ایمان را تقویت کنیم. با معرفت توحیدی هستی و خداوند با تسلیم. با ولایت پذیری و رابطه با اولیای خدا. از طریق رابطه با قرآن کریم. قرآن کتاب توحید است وقتی به درستی با آن رابطه نداریم و وقتی حتی آن را نمی‌خوانیم مشکل پیدا می‌کنیم. ایمانمان ضعیف می‌شود. هجوم فرهنگی دشمن هم که غوغا کرده.
شیطان و نفس و دشمن هم فراوان داریم. چاره‌ای جز خودسازی نیست. خودسازی یعنی خود را از هر چه غیر خدایی است خالی کنی و پر از خدا شوی مانند بطری‌ای که پر از هوا است و وقتی شما آن را از آب پر می‌کنید هوای آن خالی و آب جای آن را می‌گیرد. باید اندیشه و اخلاق و علم و عمل مان توحیدی و پر از خدا شود تا راحت شویم تا انگیزه زندگی داشته باشیم و تا با اشتیاق به سوی خدا برویم و با علاقه نماز بخوانیم.
اگر چیزی به نام خواب وجود نداشت، چه اتفاقی می‌افتاد؟! خواب و استراحت یکی دیگر از نعمت‌های خداوندی است که ما از آن غافل هستم. امیدواریم خداوند توفیق شکر گذاری نعمت هایش را به ما عنایت بفرماید.
قرآن کریم در مورد شب و استراحت در آن می‌فرماید:
" وَ جَعَلْنَا نَوْمَکمُْ سُبَاتًا وَ جَعَلْنَا الَّیلَ لِبَاسًا؛ و خواب شما را مایه آرامشتان قرار دادیم، و شب را پوششى (براى شما) ".۱
درمان واقعی بیداری صبح برای نماز:
لطفا دقت کنید؟! من از شما سوال می‌کنم آیا در مواقعی که قرار است صبح زود از خواب بلند شوید نیز نمی‌توانید از خواب بلند شوید؟ مانند مواقعی که برای رفتن به کوه و گردش با دوستان خود صبح زود برنامه ریزی نموده اید! یا مثلا امتحان دارید! آیا تاکنون فکر کرده اید چرا وقتی با دوستتان قرار دارید فوراً بیدار می‌شوید و چه بسا بدون کوک کردن ساعت و از مدت‌ها قبل از ساعت قرار خود به خود بیدار می‌شوید و هیچ چیزی مانع بیدار شدن شما نمی‌شود، اما هنگامی که می‌خواهید نماز بخوانید و با خدا صحبت کنید و قرار ملاقات با خدا دارید اینطور نیست و هر کاری می‌کنید بیدار نمی‌شوید و اگر بیدار شدید دوباره می‌خوابید؟
می‌دانید مشکل ما چیست؟ مشکل این است که ما به قراری که با دوستمان داریم بیشتر معرفت داریم و بیشتر ایمان داریم و رابطه با دوستان را بیشتر دوست داریم تا نسبت به خداوند. مشکل در ضعف ایمان است. نمی‌دانیم خدا چیست و چه خاصیتی برای ما دارد. از رابطه با دوست لذت می‌بریم، اما از رابطه با خدا لذت نمی‌بریم. وقتی یاد دوست را در ذهن خود کوک می‌کنیم بدون ساعت بیدار می‌شویم، ولی وقتی یاد خدا را در خود کوک می‌کنیم نمی‌توانیم بیدار شویم.
این یک مشکل فنی ایمانی است. تمام کسانی که صبح بیدار می‌شوند و کسانی که حتی قبل از صبح بیدار می‌شوند و نماز شب می‌خوانند این‌ها با ساعت بیدار نمی‌شوند. ساعت کمک می‌کند، ولی ساعت به انسان انگیزه نمی‌دهد. دستگاه انگیزشی انسان را فقط و فقط خدا تحریک می‌کند. تا معرفت و محبت خدا در دل انسان کوک نشود انسان نمی‌تواند بیدار شود. شما اگر می‌خواهید صبح بیدار شوید اول باید عشق خدا را در خودتان کوک کنید و بعد البته رعایت موارد زیر هم می‌تواند کمک کار باشد.
رعایت نکاتی که ذکر می‌شود بعد از کوک کردن یاد و عشق خداوند در دل می‌تواند شما را در بیدار شدن به موقع برای نماز صبح یاری کند:
نکته‌ی اول:
هر چه معده در هنگام خواب شب سبک باشد، به هنگام صبح راحت‌تر می‌توانید از خواب برخیزید. از این رو فاصله‌ی ۲ ساعت بین خوردن شام و خواب فاصله‌ی مناسبی است. البته بهتر است غذایی که میل می‌کنید، نیز غذایی سبک و کم حجم باشد. حضرت عیسی علیه السلام می‌فرماید:ای بنی اسرائیل! پرخوری نکنید؛ زیرا هر که زیاد بخورد، زیاد می‌خوابد وهر که زیاد بخوابد، کمتر نماز می‌خواند وهر که کمتر نماز بخواند، در زمره غافلان قلمداد می‌شود.۲
امام صادق علیه السلام در مورد سخنانی که میان حضرت یحیی علیه السلام و ابلیس گذشت، فرمودند:
یحیی به شیطان گفت: این آویز‌ها چیست؟ شیطان گفت: این‌ها شهوات و امیالی است که فرزند آدم گرفتار آن‌ها شده است. یحیی گفت: آیا چیزی از آن‌ها برای من نیز هست؟ شیطان گفت: گاه سیر و پر می‌خوری و ما هم تو را از نماز و یاد خدا باز می‌داریم. یحیی گفت: با خدا عهد می‌بندم که هرگز معده خود را از غذا پر نکنم و ابلیس گفت: من هم با خدا عهد می‌بندم که از این پس هرگز مسلمانی را اندرز ندهم. آن گاه امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند:ای حفص! با خدا عهد می‌بندم که جعفر و خاندان جعفر هرگز شکم‌های خود را از طعام انباشته نکنند.۳
نکته‌ی دوم:
بدن انسان به خصوص در شب به خواب کافی نیاز دارد و اگر این نیاز برطرف نشود در کار روزانه و... ایجاد خلل می‌کند. شب نشینی‌ها و خوابیدن دیر هنگام در بیدار نشدن برای نماز و یا کسالت در آن بسیار مؤثر است. معمولا ً. کسانی که تا دیر وقت بیدارند، نمی‌توانند نماز صبح را بجا آورند. اگر هم بیدار شوند طبیعی است که نمازی با کسالت و خواب آلودگی بخوانند.
حضرت علی علیه السلام درباره‌ی آیه‌ی "ای کسانی که ایمان آورده اید در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا بدانید چه می‌گویید " پرسیدم فرمودند:
شما را از خواب آلودگی و چرتی است که نمی‌گذارد بدانید در رکوع و سجود و تکبیرتان چه می‌گویید.۴
بنابر این دیر خوابیدن در شب ما را از درک لذت‌های معنوی در سحر و نماز محروم می‌کند.
نکته‌ی سوم:
رعایت آداب خواب از جمله: وضو گرفتن خواندن سوره‌های توحید، ذکر صلوات، تسبیحات اربعه، تسبیح حضرت زهرا سلام الله علی‌ها آیة الکرسی بخصوص خواندن آیه‌ی آخر سوره‌ی کهف و نیز توسل به امام زمان برای محروم نماندن از فیض نماز اول وقت و... از جمله اموری است که خواب مؤمن را همراه با هدف و انگیزه می‌کند و این توجه و هدفمندی در بیداری صبح تأثیرگذار خواهد بود. البته اگر بجا آوردن همه‌ی آداب خواب برایتان سخت است به هر میزان که مقدورتان می‌باشد انجام دهید.
نکته‌ی چهارم:
در مواقعی که زنگ ساعت شما را بیدار نمی‌کند، بهتر است به یکی از نزدیکان سفارش کنید که شما را در ساعت مقرر بیدار کند. در ضمن برای ایجاد عادت می‌توانید مثلاً ۲۰ دقیقه مانده به طلوع آفتاب بیدار شوید و نماز خود را بجا بیاورید و هر روز نماز خود را سعی کنید به نماز اول وقت نزدیک‌تر نماید.
نکته‌ی پنجم:
انجام هر کاری در ابتدا ممکن است کمی سخت باشد، ولی با تمرین و ممارست و استقامت و پایداری آن عمل آسان خواهد شد. خیلی از جوانان تلاش کرده اند و به نتیجه نیز رسیده اند.
نکته‌ی ششم:
جهت پایبندی به تصمیم برای خود برنامه تنبیه بگذارید. به عنوان مثال با خود عهد ببندید که هرگاه سر ساعت مورد نظر از خواب بلند نشدید، برنامه‌ی مورد علاقه تان را که هر روز دنبال می‌کردید ترک نمایید.
نکته‌ی هفتم:
یکی از کار‌های شیطان قبل از انجام هرعبادتی این می‌باشد که، آن را برای ما سخت جلوه می‌دهد. مانند ذره بین که اجسام کوچک را بزرگ نشان می‌دهد و در این صورت است که با بزرگ نشان دادن چیزی فرد در خود احساس ناتوانی می‌کند.
نکته‌ی هشتم:
نماز‌های روزانه‌ی خود را سعی کنید در مساجد به جای آورید و از این طریق روحیه یی معنویتان را بالا ببرید. هر مقدار که ایمان تان افرایش یابد، انجام اعمال عبادی برایتان آسان‌تر خواهد شد.
نکته‌ی نهم:
همان طور که انجام عبادت ایمان را افزایش می‌دهد، گناه نیز ایمان فرد را سست کرده و توفیق عبادت را از فرد می‌گیرد. بر این اساس باید انسان از گناه خود توبه حقیقی نماید تا به انجام عبادت موفق شود.
پیامبر خدا صلی الله علیه وآله و سلم می‌فرمایند:
نیکی را نور دل و آرایه (زیبای و روشنای) رخسار و نیروی کار یافتم و بدی و گناه را سیاهی دل و سستی در کار و زشتی چهره.۵
نکته‌ی دهم:
در مورد آثار و پیامد‌های نماز تأمل کنید، البته اگر قبل از نماز‌های روزانه و شب به هنگام خواب باشد، موثر‌تر است. این مطلب را به عنوان اصل کلی در ذهن داشته باشید، هر مقداری آگاهی ما در مورد مسئله‌ای افزایش یابد احتمال انجام آن کار (در صورت مثبت بودنش) نیز افزایش می‌یابد. از این رو به این مطالب دقت کنید: " و کسانی که بر نمازهایشان مواظبت می‌کنند. آنان همان وارثانند (وارثان بهشت) ".۶
امام علی -علیه السلام- می‌فرمایند:
هیچ کاری نزد خدای عزو جل محبوب‌تر از نماز نیست. پس مبادا چیزی از امور دنیا شما را از اوقات نماز باز دارد؛ زیرا خدای عز و جل مردمانی را نکوهیده و فرموده است: " همانان که از نمازشان غافلند " یعنی از اوقات نماز غافلند و به آن اهمیتی نمی‌دهند.۷
در اهمیت صبح همان بس که خدای عز و جل به آن قسم خورده است: " و سوگند به صبح، چون آشکار شود ۸ و سوگند به صبح، چون بدمد ۹ ".
بر این اساس می‌توان با برنامه ریزی صحیح از این لحظات ملکوتی بهره برد و خود را محروم نکرد و آن را مقدمه‌ای برای سحر خیزی قرار داد.
علامه حسن زاده‌ی آملی (حفظه الله تعالی) می‌فرمایند: کسی که سحر ندارد از خود خبر ندارد!
پیامبر خدا صلی الله علیه وآله می‌فرمایند:ای ابوذر! پروردگارت عزّ وجلّ، به وجود سه نفر، بر فرشتگانش می‌بالد: مردی که در جایی تنها باشد وبه وقت اذان اذان بگوید ونماز بخواند. پروردگارت به فرشتگان می‌فرماید: ببینید بنده من نماز می‌خواند وهیچ کس جز من او را نمی‌بیند. پس هفتاد هزار فرشته به زمین فرود آیند وپشت سر او به نماز ایستند وتا فردای آن روز برایش آمرزش می‌طلبند؛ و مردی که شب هنگام در تنهایی برخیزد و نماز گزارد و سجده کند و در حال سجده خوابش برد. پس، خداوند متعال فرماید: به بنده من بنگرید که روحش نزد من است وبدنش در طاعت من سجده کنان. ۱۰
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: هیچ بنده‌ای نیست که به اوقات نماز و مواضع خورشید اهتمام ورزد مگر اینکه آسودگی در هنگام مردن و از بین رفتن غم و اندوه‌ها و نجات از آتش را برایش ضمانت کنم.۱۱
پی‌نوشت‌ها:
۱. صلوة الخاشعین، شهید دستغیب. ۲. اسرار نماز، محسن قرائتی. ۱. نباء/۹ و ۱۰. ۲. میزان الحکمه/ ج. ۱/ ص. ۱۸۶. ۳. همان/ ۱۸۷. ۴. همان/ ج. ۷ / ص. ۳۱۲۹. ۵. همان/ج ۳/۱۱۴. ۶. مؤمنون / ۹ و ۱۰. ۷. میزان الحکمه / ج. ۷ / ص. ۳۱۲۹. ۸. مدثر / ۳۴. ۹. تکویر / ۱۸. ۱۰. میزان الحکمه / ج. ۲/ ص. ۵۵۷. ۱۱. همان.