اعترافات دولتمردان درباره توافق هسته‌ای

روزنامه کیهان: این اولین بار نیست که یک مقام ارشد دولتی درخصوص بی‌دستاوردی برجام اظهارنظر می‌کند. پس از امضا و اجرای برجام، مقامات ارشد دولت بار‌ها و بار‌ها به دستاورد تقریبا هیچ برجام اذعان کرده‌اند. مگر دیوانه‌اند؟! آقای روحانی که برجام را «آفتاب تابان» و «نشانه تسلیم همه قدرت‌های بزرگ در برابر اراده ملت» نامیده بود، آبان ۹۶ در جلسه دفاع از وزرای پیشنهادی نیرو و علوم در مجلس تصریح کرد: «به بعضی از کشور‌های شرق آسیا پیغام می‌دهند که با ما مذاکره کن، این کشور‌ها مگر دیوانه شده‌اند که با شما مذاکره کنند. شما علناً مذاکره دیروز را زیرپا می‌گذارید و به مذاکره امضا شده‌ای که به تأیید شورای امنیت سازمان ملل رسیده بی‌اعتنا هستید». روحانی همچنین- تیر ۹۶- در جلسه هیئت دولت گفت: «آمریکایی‌ها به‌بهانه‌های مختلف به‌دنبال اعمال یک‌سری تحریم‌های جدید هستند که با هیچ منطق و روح و متن برجام هم سازگار نبوده و در تعارض است». اظهارات رئیس‌جمهور در حالی است که وی در سال ۹۴ تاکید کرد که تمامی تحریم‌ها در روز اجرای توافق- دی ۹۴- بالمره (یکباره) لغو خواهد شد و نه تعلیق نقض متن و روح برجام «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه نیز تاکنون بار‌ها به بی‌دستاوردی برجام اذعان کرده است. ظریف-مهر ۹۵- گفته بود: «۸ ماه پس از اجرای برجام، به خاطر مجازات‌های آمریکا، هیچ یک از بانک‌های بزرگ اروپایی کار با ایران را شروع نکرده است». وی- اردیبهشت ۹۶- تصریح کرد: «آیا آمریکا آماده است به متن برجام پایبند باشد، روحش به کنار. تاکنون واشنگتن هر دو را زیر پا گذاشته است». وزیر امور خارجه، ۲۲ ماه پس از امضای برجام با اذعان به حمل پول با چمدان در پسابرجام، تاکید کرد: «بانک‌های خارجی با ایران تعامل می‌کنند و ما کمتر ناگزیر می‌شویم که پول خود را با چمدان حمل‌ونقل کنیم». ظریف- مهر ۹۶- تصریح کرد: «آمریکا آنطور که در توافق هسته‌ای مقرر شده، تحریم‌ها را رفع نکرده و ما هنوز نمی‌توانیم در انگلیس یک حساب بانکی باز کنیم». تقریبا هیچ فروردین ۹۵ سه ماه پس از اجرای برجام، «ولی‌الله سیف» رئیس بانک مرکزی در مصاحبه با تلویزیون بلومبرگ گفت: «توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ موسوم به برجام، تا کنون «تقریباً هیچ» دستاوردی برای تهران در بر نداشته است». سیف در این مصاحبه تصریح کرد که ایران سه ماه بعد از اجرایی شدن برجام، توان دستیابی به ۱۰۰ میلیارد دلار دارایی ضبط‌شده‌اش در خارج از کشور را نداشته و برای پرداخت صورت‌حساب‌هایش در مبادلات خارجی به دنبال راهی برای استفاده از دلار است. رئیس بانک مرکزی اضافه کرد با آنکه قرار است سپرده‌های ایران در بانک‌های خارج از کشور قابل دسترس باشند، بانک‌های اروپایی کماکان نگران نقض قوانین آمریکا و مواجه شدن با جریمه‌های سنگین این کشور هستند. به گزارش بلومبرگ، سیف، بر همین اساس از «دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا» خواسته بود با صدور دستورالعملی بانک‌های اروپایی را به استقبال بیشتر از ایران دعوت کند. لغو تحریم‌ها روی کاغذ! عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه و رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام نیز چندین مرتبه به بی‌دستاوردی برجام اذعان کرده است. عراقچی-تیر ۹۵- در سالگرد امضای برجام گفت: «تحریم‌ها روی کاغذ برداشته شده، اما هنوز عملا همه آن‌ها برداشته نشده که مقداری به دلیل شرایط است و مقداری به دلیل شیطنت آن‌ها و ایرادات زیادی هست که ما هم اعتراضات مفصلی به طرف مقابل کرده‌ایم». وی-خرداد ۹۶- نیز گفت: «به اعتقاد ما حرکت‌هایی که در طول یک سال‌ونیم گذشته چه توسط دولت قبلی آمریکا (دولت اوباما) و چه توسط دولت جدید (دولت ترامپ) آن صورت می‌گیرد، در موارد بسیاری بر خلاف تعهدات آمریکا در اجرای برجام است». بن‌بست «علی اکبر صالحی» رئیس‌سازمان انرژی اتمی نیز بار‌ها به دستاورد تقریبا هیچ برجام اذعان کرده است. صالحی- تیرماه ۹۵- در سالگرد برجام گفت: «حداقل از نظر علمی ۴۰ سال استاد دانشگاه هستم، لذا این را می‌توانم بگویم. هم‌اکنون و پس از پیش آمدن قضایای روادید تعداد زیادی از دانشمندان اروپایی که مقداری احتیاط می‌کنند از آمدن به ایران استنکاف دارند. به قول دانشگاهی‌ها این یعنی وضعیت آن‌ها پیش از برجام بهتر از پس از برجام بوده است». وی-بهمن ۹۵- در مصاحبه با الجزیره گفت: «تن‌ها بعدی که از نگاه ما مهم است به تحریم‌ها و بعد سیاسی توافق ارتباط دارد، زیرا در این بخش مشکلاتی دیده می‌شود و طرف مقابل (آمریکا) به تعهداتش [در برجام]عمل نمی‌کند». رئیس‌سازمان انرژی اتمی در این مصاحبه تصریح کرد: «در ظاهر ممکن است کار‌هایی انجام بدهند تا وانمود کنند به تعهداتشان پایبندند، اما در واقع کار خاصی انجام نمی‌دهند، زیرا اگر کاری در این زمینه انجام داده باشند مشکلات موجود در تعامل با بانک‌های بزرگ را چگونه باید ارزیابی کرد، آنان در این زمینه هیچ گامی برنداشته‌اند». وی در پاسخ به سؤال الجزیره مبنی بر اینکه «آیا مقصود شما از طرف مقابل، آمریکاست؟» گفت: «بله، مقصود آمریکاست، این کشور تاکنون کار خاصی انجام نداده یا آنگونه که باید عمل می‌کرد عمل نکرده است، به ویژه در چراغ سبز نشان دادن به بانک‌های بزرگ، کوتاهی کرده است تا این بانک همچنان با تردید و دودلی با ایران تعامل داشته باشند گویا در این زمینه سخن شفافی را از آمریکایی‌ها نشنیده‌اند، آمریکا در ظاهر وانمود می‌کند در این زمینه به وظیفه‌اش عمل کرده است، اما در خفا و پشت پرده نه تنها کاری انجام نداد بلکه سعی کرد همه چیز را به بن بست بکشاند». دیگر مقامات ارشد دولت هم درخصوص بی‌دستاوردی برجام اظهار نظر کرده‌اند. برای نمونه، «اسحاق جهانگیری» معاون اول رئیس‌جمهور-بهمن ۹۵- گفت: «اکنون بعد از گذشت یک سال از اجرای برجام هنوز برای جذب فاینانس موفق نشده‌ایم». «طیب نیا» وزیر اقتصاد دولت یازدهم نیز-مرداد ۹۵- گفته بود: «برای ارتباط با بانک‌های بزرگ جهانی دچار مشکل هستیم و آن‌ها با ما کار جدی نمی‌کنند. انتظار ما این بود که بعد از برجام ما بتوانیم با بانک‌های بزرگ هم کار کنیم، اما به دلایل مختلف ما هنوز نتوانسته‌ایم با این بانک‌ها کار کنیم». تغییر مسیر این مهم است که مقامات ارشد دولت پس از تعریف و تمجید‌های فراوان از برجام و حمله به منتقدان، حال به بی‌دستاوردی برجام اذعان دارند و به عبارتی به حرف منتقدان رسیده‌اند. اما اذعان به عهدشکنی طرف مقابل و اعتراف به بی‌دستاوردی برجام، کافی نیست. دولت می‌بایست درخصوص رفتار خود در موضوع برجام یک تغییر اساسی ایجاد کند و تغییر مسیر دهد. متاسفانه روند منفعلانه دولت در واکنش به گستاخی آمریکا، تنها و تنها به تشدید تحریم‌ها و وقیح‌تر شدن طرف مقابل منتهی شده است که تمدید قانون آیسا و تصویب قانون کاتسا ۲۰۱۷ (مادر تحریم‌ها) تنها بخشی از گستاخی طرف مقابل است؛ بنابراین لازم و ضروری است که دولت برای یکبار هم که شده شجاعانه به میدان آمده و با اجرای بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام و عمل به ۲۹ شرط ابلاغی، مسیر مواجهه با شیطان بزرگ را تغییر دهد. اجرای بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام برجام در حال حاضر توافقی یک‌طرفه است که امتیازاتش برای آمریکا و محدودیت‌هایش هم برای ایران است. به طور خلاصه برجام عبارت است از «اقدامات نقد ایران در مقابل وعده‌های نسیه آمریکا». هدف آمریکا نیز استمرار این روند و دائمی کردن محدودیت‌های برجام و تعمیم آن به دیگر مولفه‌های قدرت ایران است. حال سؤالی که در افکار عمومی ایجاد می‌شود این است که آیا می‌توانیم به استناد نقض فاحش توافق توسط دیگر اعضاء از برجام خارج شویم. پاسخ مثبت است. در بند ۳۶ برجام- که مربوط به بخش سازوکار حل و فصل اختلافات است- آمده است: «چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه گروه ۱+۵ تعهدات خود را رعایت ننموده‌اند، ایران می‌تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع نماید؛ به همین ترتیب، چنانچه هر یک از اعضای گروه ۱+۵ معتقد باشد که ایران تعهدات خود را رعایت نکرده است، هر یک از دولت‌های گروه ۱+۵ می‌تواند اقدام مشابه به عمل آورد. کمیسیون مشترک ۱۵ روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. متعاقب بررسی کمیسیون مشترک، چنانچه هر عضو معتقد باشد که موضوع پایبندی فیصله نیافته است، می‌تواند موضوع را به وزیران امور خارجه ارجاع دهد. وزیران ۱۵ روز فرصت خواهند داشت تا موضوع را فیصله دهند، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. پس از بررسی کمیسیون مشترک - همزمان با (یا به جای) بررسی در سطح وزیران - خواه عضو شاکی یا عضوی که اجرای تکالیف‌اش موضوع بوده است می‌تواند درخواست نماید که موضوع توسط یک هیات مشورتی که متشکل از سه عضو خواهد بود (یکی از سوی هر یک از طرف‌های درگیر در اختلاف و طرف سوم مستقل) بررسی شود. هیات مشورتی می‌بایست نظریه غیرالزام‌آوری را درخصوص موضوع پایبندی ظرف ۱۵ روز ارائه نماید. چنانچه، متعاقب این فرایند ۳۰ روزه موضوع فیصله نیابد، کمیسیون مشترک در کمتر از ۵ روز نظریه هیات مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد. چنانچه موضوع کماکان به نحو مورد رضایت طرف شاکی فیصله نیافته باشد، و چنانچه طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم پایبندی اساسی» می‌باشد، آنگاه آن طرف می‌تواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی و یا جزئی اجرای تعهدات‌اش وفق برجام قلمداد کرده و یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ نماید که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسی» بشمار می‌آید». همچنین در بند ۳۷ برجام آمده است: «متعاقب دریافت ابلاغ طرف شاکی، به نحو مشروح در فوق، به همراه توضیحی از تلاش‌های توام با حسن‌نیت آن طرف برای طی فرآیند حل و فصل اختلاف پیش‌بینی شده در برجام، شورای امنیت سازمان ملل متحد می‌بایست منطبق با رویه‌های خود درخصوص قطعنامه‌ای برای تداوم لغو تحریم‌ها رای‌گیری نماید. چنانچه قطعنامه فوق‌الذکر ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، سپس مفاد قطعنامه‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجددا اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیم‌گیری نماید. در چنین صورتی، این مفاد درخصوص قرارداد‌هایی که بین هر طرف و ایران یا افراد و نهاد‌های ایرانی قبل از تاریخ اعمال آن‌ها امضا شده باشد، دارای اثر عطف به ماسبق ندارد مشروط به اینکه فعالیت‌های صورت گرفته وفق اجرای این قرارداد‌ها منطبق با این برجام و قطعنامه‌های قبلی و فعلی شورای امنیت باشد. شورای امنیت سازمان ملل متحد، با ابراز نیت خود برای تصمیم‌‏گیری مبتنی بر ممانعت از اجرای دوباره و خودکار تدابیر در صورتی که ظرف این مدت موضوعی که موجب ابلاغ فوق شده است حل و فصل شده باشد، دیدگاه‌های طرف‌های اختلاف و هرگونه نظریه صادره توسط هیئت مشورتی را ملحوظ خواهد داشت. ایران بیان داشته است که چنانچه تحریم‌ها جزئا یا کلا مجددا اعمال شوند، ایران این امر را به منزله زمینه‌ای برای توقف کلی یا جزئی تعهدات خود وفق این برجام قلمداد خواهد نمود». در حال حاضر انتظار افکار عمومی این است که دولت برای یکبار هم که شده شجاعانه به میدان آمده و با اجرای بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام و عمل به ۲۹ شرط ابلاغی، مسیر مواجهه با شیطان بزرگ را تغییر دهد.