همگام با دیوار نوشته‌ها در انقلاب اسلامی ایران/ دیوارهایی که شبکه اطلاع‌رسانی مردمی بود

سرویس فرهنگی فردا؛ سمانه کرمیان: با شروع انقلاب اسلامی ایران، به دلیل نبود یک رسانة مردمی برای انتقال پیام‌ها و آرمان‌ها، مبارزین برای مقابله با رژیم پهلوی از خط و نقاشی به صورت دیوار نویسی برای انتقال مفاهیم و پیام‌های ایدئولوژیک استفاده میکردند و به این ترتیب در انتخاب رسانه دست به ابتکار زدند. در آن زمان دیوارها حكم اینترنت و شبكه های اطلاع رسانی را برای مردم داشتند این نوع رسانه که توسط مردم انتخاب شده بود محتوای پیام ها و شعارهایش نیز توسط خود مردم انتخاب میشد.

دیوار نوشته های انقلاب ، یکی از روش های قدیمی و ابزار موثر برای بیان شعارهای آزادی طلبانه و روشی کم خرج و با بازده بسیار در زمان انقلاب بود که توسط مبارزان برای آگاهی رساندن به مردم از روند انقلاب بود. در زمان پهلوی که هیچ گونه وسیله ای برای نشر افکار خود نداشتند، دیوارها حرف های بسیاری را بر چهره خود ثبت کرد.

نگاهی به تصاویر و اسناد به جا مانده از سال‌های مبارزه و پژوهش‌های صورت‌گرفته گویای این مساله است که بالای شهر به علت دوربودن ذهنی و مکانی از وقایع و درگیری ها، کمترین دیوار نوشته ها را داشته است.اما میان شهر چون مرکز تجمعات و راهپیمایی ها و تظاهرات بوده است بیشترین دیوار نوشته ها را دارا بود و پایین شهر به علت درگیری های اجتماعی -سیاسی و مذهبی و کشتارهایی که در این منطقه صورت گرفته بود تعداد دیوارنوشته بسیار زیاد بوده است. اما در بعضی موارد به دلیل منحصر بودن اماکن عمومی مثل دانشگاه تهران و چند میدان، بعلت کنترل شدید افراد ارتشی و کشتارها و تیرانداری ها در این محل، تعداد شعارهای نوشته شده در این منطقه کمتر است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که خیابانهای اصلی که مسیر راهپیمایی و تظاهرات و معبر اصلی عبور و مرور مردم بودند بیشترین دیوارنوشته ها را داشته‌اند. شعارهای بیشتر توسط افراد همان محل نوشته می شد. دیوارنوشته‌ها عموما متاثر از شعارهای خیابانی و تظاهرات بود. شعارها اکثرا بدلیل عادتی که در تمام نوشته ها وجود دارد و نیز بعلت سرعت عمل و گریز در مسیر حرکت - راه رفتن و دویدن-بطور افقی بر دیوار نوشته ها نوشته شده است.

شعارها عمدتاً ضد شاه و تاکید بر نقش محوری و تعیین کننده رهبری انقلاب تمرکز داشت و پیروزی انقلاب را پیروزی آیت الله خمینی(ره) بر شاه می خواندند، شعارهایی دیگری نیز به ندرت به چشم می خورد که حاکی از محوریت مردم است. شعارهای دیگر نشان‌دهنده دلایل نارضایتی از رژیم، اهداف، آرمانها و به طورکلی «بیانیه‌های سیاسی» مردم در ضدیت با رژیم و خواست‌های سیاسی بود.

به نمونه ای از شعارها اشاره می شود:

شعارهای ضدشاه و خاندان پهلوی: مرگ بر شاه، ما میگوییم شاه نمیخواییم وزیر عوض میشه، مرگ بر شاه جلاد؛ شاه گرگ خون آشام، شعار ضدارتش: مرگ بر مزدوران شاه، مرگ بر تو ای سرباز مزدور ، ارتش بیدارشود خواب تا کی شعار ضد دولت و ایادی آنها: کابینه بختیار سایه است، این است شعار دولت: دزدی جنایت غارت شعار بزرگداشت آیت الله خمینی: درود بر خمینی بت شکن، این است شعارملی: خدا -قرآن -خمینی شعارهای آگاهی دهنده: در نهضت اسلامی، کمونیسم محکوم است، ننگ با رنگ پاک نمی شود، رفتن شاه اولین پایه پیروزی، به همت خمینی شاه فراری شده. در آمار مربوط به ابراز شعارنویسی رایج ترین کاربرد را افشانه‌های رنگ (اسپری) و سپس ماژیک داشته است. استفاده همه جانبه از اسپری به دلیل سرعت و وسعت عمل - و قدرت پوششی آن تا حد چشم گیر مورد نیاز نویسنده بوده است و دومین وسیله ماژیک است که مردمی ترین شعارها و عادی ترین خطوط به خاطر ماژیک نوشته شده است. قلم مو نیز از طرف خوش نویسان و در زمانی که آرامش نسبی برقرار بود استفاده شده است. استفاده از شابلون برای انعکاس تصاویر و گفتار بزرگان و پیشوایان مذهبی و یا سوره های مورد نظر نیز در ایام انقلاب رایج بوده است.

رنگ غالب دیوارنوشته ها مشکی بود. این رنگ بیشتر در شعارها و تصاویر مذهبی به کار می رفت. پس از رنگ سیاه، بیشترین رنگ بکار رفته قرمز است. این رنگ اکثرا برای بزرگداشت شهدا و روزهای کشتار و آنچه رنگ و بویی از خون داشت به کار گرفته شده است.

رنگ آبی نیز که طبع آرامی دارد بیشتر در دوره های آخر انقلاب و بیشتر برای تایید دولت بازرگان به کار برده شد و رنگ سبز که رنگ مذهبی بود به مقدار کم در دیوار نوشته ها به چشم میخورد ، از رنگ های دیگری از قبیل زرد؛ ارغوانی-قهوه ای و بنفش به میزان کم در اواخر دوره انقلاب استفاده شد.

در بیشتر دیوار نوشته ها مردم از خط عادی استفاده میکردند. خط نسخ در شابلون نویسی بکار گرفته میشد و شیوة نستعلیق که لحن آرام و ادبی دارد در دورة های انقلاب هم بکار گرفته شده است.

دیوارهای که شعارها بر آن نوشته شده است اغلب از سنگ سفید و سیمان و سطوح روشن بوده است/ صافی و یکدستی این سطوح و روشنی رنگ زمینه شان ، امکان خوانایی بیشتر دیوارنوشته ها را فراهم می کرد به همین ترتیب دیوارهای آجری بدلیل ناصافی سطح از درصد بسیار کمی از دیوار نوشته ها برخوردار است سطوح فلزی نیز مانند ایستگاهای اتوبوس، باجه های فروش بلیط و تلفن، صندوقهای برق پست و .. محل مناسبی برای دیوارنویسی‌ها بوده است.

هویت دیوار نوشته ها

هرچند اغلب‌دیوار نوشته‌ها به زبان فارسی بوده اما بعضا شعارهایی به زبان انگلیسی برای آگاه کردن خبرنگاران خارجی از اوضاع کشور و یا خواست های مردم و یا هشدار به افراد خارجی دیده شده است. همچنین به دلیل محتوای مذهبی و اسلامی جنبش-شعارهایی به زبان عربی به چشم میخورد که بیشتر از احادیث و آیات قرآن و گفتار پیشوایان دین تشکیل شده است.

به یقین می توان دیوار نوشته ها را مردمی ترین رسانه برای انتقال پیام در سالهای انقلاب اسلامی نامید و از ابزارهای مهم و موثر که به اضمحلال قدرت حاکم کمک فراوانی کردند.