درباره «چَنگار» بیماری ترسناک ایرانی‌ها

خبرگزاری تسنیم: ژاپن بیشترین مردمانی دارد که این بیماری را می‌گیرند، چون این بیماری برای سالمندان است، ولی نکته قابل تامل اینکه بیشترین مرگ بر اثر این بیماری در ایران است، بیماریی که ترسناک شده است، ولی اهل علم نظری متفاوت دارند که پدر پزشکی جامعه ایران به آن می‌پرازد. بیماریی که همه از آن می‌ترسند، این روز‌ها هم کمتر کسی است که فوت کند و آشنایان و نزدیکانش نگویند به دلیل این بیماری فوت کرده است، مثلاً بیماری سالمندی است، ولی در ایران جان جوان‌ها را می‌گیرد، تناقض در تشریح این بیماری هم کم نیست از اینکه برخی‌ها می‌گویند سونامی آن ایران را فرا گرفته است و برخی‌ها نیز می‌گویند شیوع آن نسبت به کشور‌های دیگر کمتر است. ولی نکته جالب این بیماری این است که کشوری به مانند ژاپن بیشترین مردمانی دارد که این بیماری را می‌گیرند، چون این بیماری به واقع برای سالمندان است، ولی نکته قابل تامل آن اینکه، از بیشترین مرگ‌های ثبت شده بر اثر این بیماری، در ایران است و اتفاقاً ژاپنی‌ها کمترین فوت بر اثر این بیماری را به خود اختصاص داده‌اند، زیرا این بیماری را سریع کشف و درمان می‌کنند. نام این بیماری سرطان است که در برخی منابع فارسی با نام «چَنگار» آمده است و به گفته وزیر بهداشت نباید مردم را از این بیماری ترساند، زیرا ۴۰ درصد این بیماری قابل پیشگیری است و درصد بالایی نیز قابل درمان است، ولی باید فرد در زمان مناسب به کشف این بیماری اقدام کند، حال برای واکاوای مباحث متعدد و علمی سرطان که بیشتر از منظر غذا و سبک زندگی به آن پرداخته شده است؛ به مناسبت هفته سرطان، تسنیم به گفت‌وگویی با پروفسور محمد اسماعیل اکبری معروف به پدر پزشکی جامعه‌نگر ایران درباره عوامل بروز سرطان از منظر آب، هوا و خاک آلوده پرداخته است. پروفسور اکبری که رئیس مرکز تحقیقات سرطان، رئیس انجمن آموزش پزشکی ایران، رئیس هیات مدیره انجمن زندگی بدون دخانیات، رئیس انستیتو COACH و عضو کمیته کشوری کنترل سرطان و معاون پیشین سلامت وزارت بهداشت بوده است، دارای مدرک فوق تخصص جراحی غدد و سرطان از دانشگاه جانز هاپکینز بوده و به عنوان استاد تمام گروه جراحی دانشگاه علوم پزشکی بهشتی در حال فعالیت است که مهمترین بخش‌های این گفت‌وگویی از جنس پیش روی شماست. سالانه حدود ۱۰۰ الی ۱۱۰ هزار سرطان جدید در کشور ثبت می‌شود سالانه حدود ۳۰ هزار نفر از سرطان در کشور فوت می‌کنند قریب ۵۰۰ هزار نفر با بیماری سرطان در کشور زندگی می‌کنند لطفا درباره عوامل محیطی در ابتلاء به سرطان توضیح دهید اکبری: باید اول به عوامل عمومی اشاره کنم از جمله آب، هوا و خاک مهمترین عوامل عمومی هستند که می‌توانند با ایجاد تغییرات ژنومیک ایجاد بیماری سرطان را تسریع و یا تشدید کنند. درباره عوامل هوا در ابتلاء به سرطان چه مواردی را می‌توان اشاره کرد اکبری: در سال ۲۰۱۳ سازمان جهانی بهداشت آلودگی هوا را بعنوان یک عامل خطر ایجاد سرطان معرفی کرد، مولفه‌های مهم و موثر در آلودگی هوا شامل ریزگرد‌ها که اندازه‌های مختلف دارند، کوچکتر از ۵،۲ میکرون قطر و بزرگتر از آن که همه خطر آفرین هستند، آن‌ها که کوچکترند، ماندگارتر و مضرترند. در حال حاضر پیش از بعضی از کشور دچار این گرفتاری هستند که می‌توان با بهره برداری از توان مردمی و با هزینه‌های معقول پیش گیری شوند. به‌جز ریزگردها، عوامل ناشی از سوخت‌ها خیلی در آلودگی هوا تأثیر دارند، مثلاً گاز‌های Co۲، فلزات و شبه فلزات، گاز‌های مضر در آلودگی هوا نقش دارند، به‌عنوان مثال میزان گوگرد با ppm۵۰ در هوا را قابل قبول می‌دانند، در حال حاضر این میزان بین ۰۰۰،۱۰ - ۷۵ ppm در گازوئیل‌های ساخته شده و مصرف شده که هرگز قابل قبول نیست و قطعاً هم قابل اصلاح است. لازم به ذکر است که هم گازوئیل‌ها غیراستاندارد است و هم اتومبیل‌ها، و هر دو قابل اصلاح اند، بشرط شناخت علمی از مسئله، یکی از مسئولین کشور که در جایگاه معاونت محترم رئیس جمهور تشریف دارند، فرمودند: شرکت‌های اتومبیل سازی زورمند‌تر از ما هستند و نمی‌توانیم با آن‌ها مقابله کنیم، اما وزیر دیگری از همین کابینه فرمودند، مردم از همه زورمند‌تر هستند، یا باید برنامه مردمی داشته باشیم. وزیر محترم دیگری فرموده اند، ما نمی‌توانیم بنزین استاندارد تولید کنیم یا بروید وارد کنید و یا مصرف نکنید، تحلیل کوچکی بر نحوه مصرف اتومبیل‌ها نشان می‌دهم که واقعاً بیهوده مصرف می‌کنیم و نیاز القایی برای مصرف در کشور ایجاد کرده ایم. خاک چگونه می‌تواند عامل سرطان شود؟ اکبری: در مورد خاک وضعیت نامناسبی همچون هوا داریم؛ تغییرات اقلیمی خاک را کم توان کرده اند و ما هم بر این پیکره ناتوان شلاق نامهربانی می‌زنیم. فاضلاب‌های صنعتی و ذرات موجود در هوا بالاخره به خاک می‌رسند و آنرا آلوده می‌کنند، ما هم با آب روش‌های غیرمناسب ذرات موجود در خاک را ضعیف و بجای آن‌ها عناصر سمی از مسیر کود‌های شیمیایی و سموم جایگزین می‌کنیم. نماینده بزرگواری نشان می‌داد که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران محافظت و مراقبت از خاک چقدر با اهمیت ذکر شده است، اما ما نقص قانون کرده ایم و کسی هم در قبال قانون پاسخگو نیست بازنگری و مردمی کردن پاسخ‌ها در این مورد می‌تواند معجزه کند. یکی از وزرای محترم کشاورزی اسبق میفرمودند، یک گرم سم برای یک کیلومتر مربع ۴۰ دلار بود و دو لیتر سم برای همان وسعت ۵ دلار، نظام مالی و هزینه‌ای ما اجازه بهره وری از کیفیت را نداد و ما خاک را برای همیشه آسوده کردیم، گذشته از اینکه مصرف سم درست است یا نه و جایگزین دارد یا نه، این امر نشان می‌دهد که همکاری بین بخشی از ضروریات توسعه ملّی و سلامت است. میزان بروز سرطان در کشور برای مردان ۵،۱۷۳ و برای زنان ۱۳۷،۵ و برای دو جنس ۱۵۵ درصد هزار نفر جمعیت است، این رقم حدود یک چهارم میزان بروز سرطان در کشور‌های غربی است. آب هم می‌تواند سرطان زا شود؟ اکبری: همچون هوا و خاک گریزی از آن نیست، آب شرب، آب کشاورزی و آب‌های ذخیره‌ای که روی خاک و هوا تأثیر گذارند، هم پاک بدست ما می‌رسند، منبع تولید آب واحد است و رحمت وار به ما می‌رسد. اما مدیریت آب است که آن‌ها را آلوده به نیترات و نیتریت و فلزات سنگین می‌کنیم و مستقیم و یا با واسطه گیاهان و میوه‌ها به انسان و حیوان می‌رسانیم و به سلامت جامعه زیان پایدار وارد می‌کنیم. عوامل فردی موثر بر سرطان چه مواردی هستند؟ اکبری: اگر از عوامل عمومی محیطی بگذریم، هر انسانی، مختصات ویژه‌ای دارد که با سایر انسان‌ها متفاوت است و به‌همین جهت باید در قالب "پزشکی شخصی" مطالعه شود. شرط اول آگاهی از این امر که حرف اول دنیای امروز است، باید زمینه‌های این گونه بررسی هم فراهم شود. در این زمینه ما جا مانده ایم، پازل‌های پراکنده‌ای در سراسر کشور و بویژه در تهران تلاش می‌کنند پاسخگوی این نیاز امروز باشند که در بررسی‌های اوّلیه راه بجایی نخواهند برد و با اتلاف سرمایه‌های ژنومیک کشور، زیانی به مراتب بدتر ا. فاجعه‌های زیست محیطی و اقتصادی به کشور وارد می‌کنند. به وضوح جایگاه یک ساختار ملی برای مراقبت از اطلاعات ژنی ایرانیان و حتی مردم منطقه خالی است، اما این فریاد از گلوی بزرگان کشور شنیده نمی‌شودو گاهی با دست خالی به بعضی دست یافته‌های کوچک، هدف اصلی را به نسیان می‌سپارند که مقبول نیست. موضوع بانک ژنی ملی کشورمان موضوعی نیست که در یک آزمایشگاه و موسسه شکل بگیرد این چتر باید آنقدر بلند باشد که همه موسسات و مراکز علمی را پوشش دهند مطالعه تطبیقی موضوع دو جهان به این امر کمک می‌کند. موضوع ژنتیک (ارثی) کمتر از ۱۰ درصد سرطان‌ها را تشکیل می‌دهد که از قانون مندل برای انتقال بیماری استفاده می‌شود ۹۰ درصد بقیه موارد با عوامل محیطی ارتباط دارد که عوامل خطر هستند بعضی از این عوامل در سال‌های خیلی قبل روی اپی ژنتیک مردم اثر کرده است و بعضی روی ژن‌های فعلی به‌هرحال این عوامل منجر به تغییرات ژنتیکی می‌شود که می‌تواند به بیماری‌های مختلف منجمله سرطان ختم شود. ابعاد مختلف درمان سرطان به چه صورت است؟ اکبری: معمولاً ۴ روش درمانی شایع برای انواع سرطان وجود دارد، برای تومور‌های سرطان جراحی بهترین و موثرترین روش درمانی است و در هیچ موردی استثنا وجود ندارد، روش رادیوتراپی از روش‌های کمک کننده به جراحی و روش موثری است، روش دیگر شیمی درمانی است که برخلاف شهرتی که پیدا کرده است، اثربخشی زیادی ندارد، در مطالعه‌ای که از سازمان انرژی و البته به سازمان ملل منتشر شده است، علاج تومور‌های سرطان با جراحی به تنهایی ۴۹ درصد، رادیوتراپی همراه با آن ۴۰ درصد و شیمی درمانی فقط ۱۱ درصد بوده است. عوارض شیمی درمانی زیاد است و لازم است برای هر مورد بیماری مورد بحث قرار گیرد. اما تبلیغات شرکت‌های دارویی و سازنده دارو‌های شیمی درمانی، به‌نحوی بوده است که عده‌ای از مردم سرطان را مصادف با شیمی درمانی می‌دانند، در حالیکه چنین نیست و علم امروز تلاش می‌کند به‌هر نحوی که شده مصرف آنرا کاهش دهد. راه چهارم نیز درمان هورمن درمانی است که در سرطان‌های خاصی مورد استفاده است. سرطان‌های ارثی قابل پیشگیری نیستند، اما سرطان‌هایی که با عوامل محیطی و ساختار اپی ژنتیک ایجاد می‌شوند، امکان پیشگیری و یا به تأخیر انداختن آن‌ها وجود دارد. نقش تیم درمان سرطان چگونه تعریف می‌شود؟ اکبری: سرطان از بیماری‌هایی است که درمان فردی ندارد و حتماً نیازمند درمان تیمی است؛ جراح، انکولوژیست، پاتولوژیست افراد اصلی و سایر همکاران مثل همکاران تغذیه، روانشناس، ژنتیک و گروه دیگر همکارانی هستند که در درمان یک بیمار مبتلا به سرطان نقش اساسی دارند.