کیایی از خط ویژه به ماجرای پلاسکو رسید/ واقعیت‌های پلاسکو در سایه سیاست‌زدگی «چهارراه استانبول»

سرویس فرهنگی فردا؛ امیر قربانی: یکسال از ماجرای حادثه ساختمان پلاسکو می گذرد و حالا در سی و ششمین جشنواره فیلم فجر، یک کارگردان جوان به ماجرای اتفاقات پنجشنبه سیاه پلاسکو پرداخته و در نگاهی متفاوت‌تر به معضل بیکاری جوانان و آسیب های نشات گرفته از آن پرداخته است.

مصطفی کیایی به عنوان نویسنده و کارگردان "چهارراه استانبول" از بهرام رادان، محسن کیایی، سحر دولتشاهی، رعنا آزادى ور، ماهور الوند، سعید چنگیزیان، پوریا رحیمی سام، بابک بهشاد، خسرو احمدی، تینو صالحی، حسین امیدی، رضا شريف نژاد، على گيل ورى، شقايق جعفرى جوزانى و با هنرمندی مسعود کرامتی و مهدى پاكدل به عنوان بازیگران این فیلم دعوت کرد تا برای پنجمین بار در جشنواره فیلم فجر، مانند فیلم‌های قبلی خود موضوعی بحث برانگیز را به نمایش بکشد.

جدیدترین اثر کیایی هر چند به سوژه ای ناب و تازه در قالب ژانر درام اجتماعی پرداخته اما در این اثر به یکی از معضلات اصلی اقتصاد کشور که همان بی توجهی به تولید داخل و قاچاق کالاهای خارجی است نیز اشاره کرده است. این کارگردان جوان سینما که بیش از همه با اثر «خط ویژه» در جشنواره فیلم فجر سال 92 معروف شد، در طول سال های گذشته نیز با آثاری چون ضد گلوله، عصر یخبندان و بارکد بیش از پیش نام خود را مطرح کرد و امسال نیز در سی و ششمین جشنواره فیلم فجر، حوادث پلاسکو را مورد بررسی قرار داده است.

شرح کوتاهی از فیلم

بهمن و احد تولیدی ورشکسته ای در پلاسکو دارند که از دست طلبکاران و اهالی پلاسکو فراری اند و روز حادثه بهترین زمان برای فرار از دست آنها طلبکاران است. هر چند که از شب قبل آنها برنامه فرار را فراهم کرده اند اما ماجرای پلاسکو و روز حادثه کمک می کند تا بهمن و احد با اقداماتی که انجام می دهند نام خود را جزو حبس شدگان زیر آوار پلاسکو جای دهند.

شب قبل از حادثه اما نامزد بهمن به واسطه دعوایی که با پدر خود داشته، از بهمن می خواهد که در مغازه طبقه پنجم پلاسکو به وی پناه دهد. بهمن هم که برای تهیه پول همراه با احد برای شرط بندی به خانه ای در شمال شهر رفته، بی خبر از همه جا وقتی متوجه می شود پلاسکو در حال سوختن است، خود را به داخل ساختمان آتش گرفته رسانده و متوجه می شود پیش از او، آتش نشانان نامزدش را از حبس در تولیدی نجات داده اند.

کیایی اما مهمترین نکات و حرف های خود در نیمه دوم فیلم مطرح می کند. از انتقاد به نحوه مدیریت در روز حادثه تا اشاره به کالاهای قاچاق و خارجی موجود در پلاسکو که نفس تولیدکنندگان داخلی را گرفت، همه از جمله نکات انتقادی مطرح شده توسط نویسنده و کارگردان جوان داستان است که این بار نوشته وی، با آثار گذشته اش تفاوتی آشکار دارد.

انتقاد نابجای کیایی در اولین اثر جناحی

مصطفی کیایی در فیلم هایی چون خط ویژه و بارکد ژانری اجتماعی و قالبی انتقادی را به نمایش کشید که طی آن بدون نام بردن از فرد یا شخص حقیقی و حقوقی خاص، فقط به کلیت برخی سوء استفاده ها و رفتارهای ساختارشکنانه مسئولان پرداخته بود اما این بار شیوه ای که در چهارراه استانبول اتخاذ کرده بیش از آنکه شباهت به یک ژانر اجتماعی داشته باشد، رویکردی حزبی و جناحی را شامل شده است.

کیایی در یکی از سکانس های اصلی فیلم و در زمانی که ساختمان پلاسکو تبدیل به تلی از خاک و آهن می شود، لحنی انتقادی به خود گرفته و از زبان فرمانده میدانی آتش نشانان اینگونه مطرح می کند که مقصر اصلی بحران پلاسکو همان کسی است که این مدیریت بحران را برعهده گرفته است.

این سکانس از چهارراه استانبول در شرایطی سعی دارد به معضل بیکاری جوانان و همچنین ضربه واردات کالاهای خارجی به تولید داخلی اشاره داشته باشد که در اوج ماجرا و در حساس ترین بخش فیلم به یکباره رنگ و بوی سیاست زدگی جناحی موجب می شود تا مخاطب درگیر علت و مقصر اصلی بحران پلاسکو شود. نویسنده در شرایطی که می توانست در این بخش از فیلم تصمیم گیری درباره مقصر یا مسببان اصلی حادثه پلاسکو را بر عهده مخاطب قرار دهد، در اقدامی ناشیانه از شهردار وقت تهران به عنوان مقصر اصلی بحران نام می برد. این در حالی است که دوربین های تلویزیونی و تصاویر ثبت شده توسط عکاسان خبری و همچنین گواه شاهدان عینی بر این باور استوار است که شهردار وقت پایتخت که از همان دقایق اولیه مدیریت بحران را نیز بر عهده گرفته بود، تا ثانیه های پایانی ماجرا و بیرون آوردن جنازه تمام شهدای آتش نشان، دست از کار نکشید و به صورت شبانه روزی در محل حادثه حضور داشت.

نویسنده «چهارراه استانبول» در شرایطی که در سایر سکانس های فیلم برای آسیب های مطرح شده راهکاری مناسب ارائه می دهد، در این بخش از فیلم فقط به یک حمله جناحی غیرمنصفانه بسنده می کند و دلیل و برهان منطقی و قانع کننده ای هم برای مقصر شناختن شهردار تهران در بحران پلاسکو ندارد. همین امر هم سبب شده تا تازه ترین اثر مصطفی کیایی با فیلم های قبلی تفاوتی آشکار داشته باشد.

از فرار نیروی کار تا نقد واردات کالای خارجی

سینمای ایران در سال های گذشته در فیلم های بسیاری به مسئله فرار مغزها اشاره داشته که اتفاقا این مسئله نیز یکی از معضلات اصلی کشور نیز به شمار می رود. در «چهارراه پلاسکو» هم مصطفی کیایی به این ماجرا اشاره می کند اما این بار قرار نیز مسئله فرار مغزها در میان باشد. این بار نیروی کار این کشور است که به امید یک زندگی بهتر حاضر است حتی در یک کانتینر شیر خطر مرگ و خفگی را به جان خریده اما راهی برای درآمد بهتر و بیشتر راهی کشورهای همسایه شود.

از سوی دیگر در یکی از سکانس های این فیلم که اتفاقا آن را می توان حرف اصلی نویسنده و راهکار ژانر اجتماعی فیلم دانست، به مسئله تولید داخلی و واردات بی رویه کالاهای خارجی اشاره شده است. تولیدی های داخلی که کالای خود را نمی توانند در بازار عرضه کنند، با نصب برچسب ترک بر روی این کالاها، جنس ایرانی خود را با عنوان کالای ترک راهی بازار می کنند. چراکه مشتریان کالاهای ترک و چینی بیشتر از اجناس تولید داخل است و این مسئله نیز مورد نقد نویسنده «چهارراه استانبول» قرار می گیرد.

در پایان گفتنی است جدیدترین ساخته مصطفی کیایی نیز مانند کارهای قبلی خود روندی را دنبال می کند که مخاطب از ابتدا تا انتهای فیلم علاقه مند می شود که ماجرا را دنبال کند. اما بزرگترین تفاوت ساخته جدید این کارگردان جوان سینما با ساخته های قبلی، همان رفتار جناحی و نام بردن از یک شخصیت حقوقی در فیلم است که اجازه تفکر و تعقل را از مخاطب گرفته و شخص نویسنده می خواهد نظر خود را به مخاطب قالب کند. موضوعی که بدون شک مخاطبان بسیاری در زمان اکران عمومی این فیلم، آن را مورد نقد قرار خواهند داد