چه کسی فتنه‌گر ایرانی را روی صحنه تئاتر فجر برد؟ +تصاویر

خبرگزاری فارس: سی و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری فرهاد مهندس‌پور امسال در حالی در سالن‌های نمایشی تهران برگزار شد که نسبت به سال‌های گذشته، اما و اگر‌ها و حواشی زیادی به همراه داشت. درباره اطلاعات آثار رسیده باید گفت که در این دوره از جشنواره از مجموع ۸۹ اثر نمایشی پذیرفته شده ۵۹ اجرا برای بخش مسابقه معرفی شدند که به تفکیک آثار شامل ۲۵ نمایش در بخش مرور تئاتر تهران، ۲۹ نمایش در بخش مرور شهرستان‌ها و برگزیدگان جشنواره‌های استانی، ۳۱ نمایش در بخش میهمان جشنواره و چهار نمایش در بخش برگزیدگان جشنواره دانشجویی هستند. همچنین در این دوره از جشنواره ۱۹ اثر از کشور‌های خارجی برای اجرای عمومی آماده شدند. درباره داوران جشنواره نیز باید گفت که یک روز پیش از برپایی جشنواره اسامی آن‌ها اعلام شد: در بخش مسابقه تئاتر ایران (ب): منصور براهیمی، حسین مسافرآستانه و شیوا مسعودی از ایران، داوری ۲۲ نمایش بخش مسابقه تئاتر ایران (ب) را به عهده داشتند، در بخش مسابقه تئاتر ایران (الف): قربانعلی نصرت صابر از تاجیکستان، نادر برهانی‌مرند و محسن علیخانی از ایران، ۲۱ نمایش در بخش مسابقه تئاتر ایران (الف) را داوری کردند و در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل نیز نیکلاوس هلبلینگ از سوئیس، لِمان ایلماز از ترکیه، لوسیا ون‌هِتِرِن از هلند، بهزاد قادری و فاطمه معتمدآریا از ایران در بخش مسابقه بین‌الملل، داوری ۱۸ نمایش را به عهده داشتند. در بخش مسابقه خارج از صحنه (تئاتر خیابانی) نیز شورای ۱۰ نفره‌ای از فعالان حوزه تئاتر خیابانی از طریق امتیازدهی، آثار برتر این بخش را انتخاب کردند. این شورا عبارت بودند از «امیرحسین شفیعی»، «حامد زارعان»، «مهدی حبیبی»، «کاوه مهدوی»، «محمدهادی عطایی»، «فاتح بادپروا»، «فاطمه رادمنش»، «پیام عزیزی»، «محمد زوار بی‌ریا»، «ابوذر چهل‌امیرانی». یکی از نکات متفاوت جشنواره امسال تغییر زمان معرفی برگزیدگان بخش نمایشنامه‌نویسی پیش از اجرای جشنواره فجر و بخش عکس و پوستر و هویت بصری جشنواره پس از جشنواره در اسفندماه است. همچنین این جشنواره امسال به دلیل نزدیک شدن به ایام فاطمیه چند روز زودتر از هر سال برگزار شد و در ابتدا با حاشیه‌هایی، چون طراحی پوستر به طراحی رضا فیلی‌نژاد روبه‌رو شد، پوستر‌هایی به شکل خنده، گریه، قهقهه، عشق و خشم که شبیه به ایموجی‌های فضای مجازی بودند.

در نشست خبری جشنواره و پس از آن نظرات منفی زیادی درباره این پوستر‌ها بین اصحاب رسانه و مسئولان جشنواره ابراز شد، اما رضا فیلی‌نژاد، طراح پوستر و فرهاد مهندس‌پور دبیر جشنواره به صراحت مطرح کردند که در پی طراحی پوستری ساده هستند که بتواند با عموم مردم ارتباط برقرار کند؛ منتها این پوستر‌ها به هیچ عنوان نتوانست برای یک جشنواره بین‌المللی در سطح تئاتر فجر مناسب باشد. پوستر ایموجی‌ها جدیت و شأنیت جشنواره فجر را ندارد!

علاوه بر اصحاب رسانه، انتقادات زیادی از سوی کارشناسان و طراحان گرافیست کشور مبنی بر نامناسب بودن پوستر‌های جشنواره مطرح شد. از جمله علیرضا ذاکری هنرمند طراح و نقاش و کاریکاتوریست مطرح کرد؛ اینکه یک طراح گرافیست برای طراحی پوسترهایش از نماد‌ها و عناصری که بین مردم رواج دارد، استفاده کند، فکر خوبی است؛ اما اینکه همین اشکال و ایموجی‌ها باید در خدمت محتوا قرار بگیرد، متأسفانه در این پوستر‌ها شاهدش نیستیم؛ چون زمانی که به آن‌ها نگاه می‌کنیم به یاد تئاتر نمی‌افتیم! فقدان مایه‌های ملی در پوستر جشنواره‌ها سیدعبدالکریم موسوی، طراح و گرافیست نیز معتقد بود که در زمینه طراحی پوستر این جشنواره می‌توان به مسئولان انتقاد کرد. یک اشکال جدی مربوط به خود طراحان گرافیک در ایران و کیفیت طراحی آن‌ها است. بهرحال زمانی مطرح می‌شد که طراحی‌ها به آماتور‌ها سپرده نشود، اما ما شاهد بودیم که طراحی برخی پوستر‌ها توسط حرفه‌ای‌ها هم مایه تعجب شد! بنابراین شاید نتوان گفت که کدام یک از این انتخاب‌ها اولویت دارد. جدا از بحث ضعف و قوت طراحی این پوسترها، به هیچ وجه این‌ها مناسب فضای جشنواره تئاتر فجر نیست! قباد شیوا طراح و گرافیست مطرح نیز معتقد بود که پوستر‌های ششگانه تئاتر فجر به درد تبلیغ بازی کامپیوتری می‌خورند! اشکال در دریافت بلیت خبرنگاران برای جشنواره اما یکی از مشکلاتی که امسال پیش از برپایی جشنواره تئاتر فجر شاهد آن بودیم تغییر در سیستم دریافت بلیت و کارت خبرنگاران برای حضور در سالن‌های نمایشی بود. با توجه به اینکه امسال کارت اعتباری از سوی بانک ملت با اعتبارات مختلف و مشخص برای خبرنگاران در نظر گرفته شد و خبرنگاران براساس همان میزان اعتبار و تنها یک صندلی برای هر یک از نمایش‌ها می‌توانستند تهیه کنند ظرفیت برای حضور در کار‌های مختلف محدود شد. دریافت بلیت‌های نمایشی از سوی سایت ایران کنسرت خود با حواشی زیادی همراه بود؛ چرا که زیرساخت‌ها از سوی این سایت تعبیه نشده بود و نکته جالب اینکه هم مردم و هم خبرنگاران برای دریافت بلیت‌هایشان با مشکلات زیادی روبه‌رو شدند. از جمله اینکه خبرنگاران دو روز و دو شب برای دریافت بلیت‌هایشان به سایت مراجعه کرده، اما سایت فروش بلیت باز نمی‌شد. مردم نیز با تأخیر زیادی توانستند بلیت‌های نمایش‌ها را با محدودیت زیاد تهیه کنند. نمایش‌هایی، چون الیور توییست از همان ابتدا شرایط دریافت بلیت‌شان مهیا نبود و مردم با سردرگمی زیادی برای دریافت این بلیت‌ها مواجه شده و در نهایت نیز خیلی‌ها نتوانستند بلیت کار را که با قیمت‌های متفاوت روزانه همراه بود از ۵۰ هزار تا ۹۵ هزار تومان، دریافت کنند. در نهایت نیز در ایام جشنواره مشاهده کردیم که خبرنگاران در سالن‌های مختلف از تئاتر شهر تا ایرانشهر بدون همین بلیت‌ها و کارت‌های جشنواره نمایش‌های مورد نظر خود را تماشا کردند و مردم نیز بدون دریافت بلیت دارای شماره صندلی توانستند روی صندلی‌های نمایش بنشینند. کسی توضیح نداد که این همه سازوکار پیچیده و بوروکراتیک اداری گیج‌کننده برای چه بود. اما از همان ابتدای شروع جشنواره شاهد بودیم که دستگاه چک بلیت سالن‌های مختلف با اشکالاتی روبه رو شده بود.

توییت‌های مکرر وزیر ارشاد در جشنواره فجر یکی از نکات خوب جشنواره تئاتر فجر امسال حضور سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از همان ابتدای جشنواره تا پایان و نکاتی بود که به مسئولان جشنواره و اداره کل هنر‌های نمایشی تذکر می‌داد. صالحی از ابتدای جشنواره توییت‌هایی درباره میزان آثار ارائه شده به جشنواره و در نهایت نیز درباره نمایش‌های مختلفی که تماشا می‌کرد، در فضای مجازی می‌نوشت. حاشیه‌های «چشم شب روشن» برای جشنواره فجر برنامه شبکه چهارم سیما، «چشم شب روشن» در یکی از شب‌های ابتدایی جشنواره تئاتر فجر به چالش‌ها و چشم انداز‌های تئاتر فجر اختصاص یافت، اما نکته حاشیه‌ای به استثنای نقد‌ها و مسائلی که از این دوره جشنواره مطرح شد خود مجری برنامه یعنی مهرداد رایانی مخصوص بود که ادعای بی‌طرفی در این برنامه را داشت، اما نتوانست این موضع را حفظ کند و دست به رفتارهایی، چون نشان دادن گوشی همراه خود به مهمانان برنامه و خندیدن به این دوره از جشنواره و همینطور انتقادات تند و تیز به بخش‌های رزیدنسی‌ها و آف استیج برنامه کرد. نمایش‌های پراستقبال جشنواره تئاتر فجر. اما از مجموعه نمایش‌های پراستقبال جشنواره فجر امسال در حوزه‌های صحنه‌ای و خیابانی می‌توان به کارهایی، چون هملت از کشور آلمان، فعل از تهران، مفیستو از تهران، دهن گنده از بلژیک، الیور توئیست از تهران، آبی مایل به صورتی از تهران، حذفیات از مشهد، قند خون از تهران، ماراساد از تهران، اتاق ورونیکا از مشهد، اپرای عروسکی خیام از تهران، صددرصد از تهران، خسیس از تهران، هفت روز از تیر شصت از تهران و ... نمایش‌های ویروس و ریموت تهران و ... از بخش محیطی و خیابانی اشاره کرد. توقیف روز عقیم در جشنواره فجر برخی از نمایش‌های امسال نیز به دلایل مختلف دچار حاشیه شدند. از جمله نمایش روز عقیق به کارگردانی حسین کیانی که از پیش از آغاز جشنواره و نامه‌نگاری‌های کیانی و فرهاد مهندس پور، امکان اجرا در جشنواره فجر را یافت، اما دقیقا ساعاتی قبل از آغاز جشنواره توسط مهدی شفیعی مدیرکل هنر‌های نمایشی به دلایل اینکه ممیزی‌ها برای این کار رعایت نشده بود، فرصت نمایش نیافت. همچنین اجرای نمایش «تن‌هایی پرهیاهو» که کارگردان آن افشین غفاریان از کشور فرانسه آن را ارائه کرده بود، مورد اعتراض گسترده قرار گرفت؛ چرا که کارگردان آن، رقاصی بود که چند سال قبل و پس از فعالیت در فتنه ۸۸ از ایران گریخته و مصاحبه‌هایی علیه نظام جمهوری اسلامی با «صدای آمریکا» کرده بود؛ اما کارش به عنوان اثری از فرانسه در جشنواره پذیرفته شد! از جمله نمایش‌های خارجی که امسال با مشکلاتی نیز روبه رو شدند نمایش «شک» از کشور سوییس به کارگردانی لوسی ایندنز بود که به دلیل شکستگی پای بازیگر تنها در یک سانس به صحنه رفت و قادر به ادامه کار نشد.

ضعف در کیفیت نمایش‌های خارجی یکی از نکاتی که امسال از سوی عموم، کارشناسان و خبرنگاران برای نمایش‌های خارجی مطرح شده بود ارائه کار‌های دست چندم بین‌الملل در جشنواره امسال بود؛ در حالی که در سال‌های گذشته این همه اعتراض نسبت به کار‌های خارجی را شاهد نبودیم؛ اما امسال بیشتر کار‌های خارجی بدون استقبال و البته آن‌هایی هم که در یک سانس کار را تماشا می‌کردند به سایرین توصیه داشتند که به تماشای کار‌ها ننشینند. حال باید دید که آروند دشت‌آرای مدیر بخش بین الملل نمایش درباره انتخاب این آثار چه سازوکاری داشته و حالا که جشنواره به پایان رسیده، چه توضیحی در این باره دارد. حامی جشنواره فجر امسال نیز شرکت مهران بود که البته پس از حدود هفت تا هشت روز از جشنواره حمایت آن اعلام و بنر‌های تبلیغاتی‌اش در سطح شهر پخش شد. جای خالی نمایش‌هایی با محتوای ارزشی و انقلابی یکی از مسائلی که برای برپایی هر جشنواره‌ای به ذهن متبادر می‌شود این است که براساس مضمون و محتوای خاص آن، دست به خلق آثار زده بشود. هرچند بسیاری از کار‌هایی که در فجر ارائه می‌شود از قبل اجرا رفته‌اند و آیین نامه جشنواره فجر هم اینطور نگاشته نشده که کار‌ها محتوا و مضامین انقلابی صرف داشته باشند، اما از جشنواره‌ای که با عنوان «فجر» برگزار می‌شود و قرار است دنیا را متوجه فعالیت‌های هنری حوزه تئاتر با محوریت انقلاب اسلامی کند، این انتظار می‌رود که در سطح بین‌المللی برای پیروزی انقلاب، لااقل چند نمونه از کار‌های انقلابی بامحتوا و کیفیت خوب نیز در آن حضور داشته باشد. در این دوره از جشنواره جز به تعداد انگشت شمار یک تا دو کار نمایش‌های ایرانی هیچ کار دیگری را شاهد نیستیم که چنین مضامینی را به ذهن متبادر کند؛ حتی در عرصه نمایش‌های خیابانی و محیطی نیز چنین است. در حالی که در این عرصه باید یک بازنگری جدی برای سال‌های آتی صورت بگیرد.

وجود کارگاه‌های آموزشی از جمله بخش‌هایی که امسال به حوزه جشنواره تئاتر فجر اضافه شد، می‌توان به کارگاه‌های آموزشی با حضور خارجیان، آف استیج، اجرا‌های گردشی، رزیدنسی‌ها و ... اشاره کرد که بسیاری از این بخش‌ها در سال‌های گذشته در جشنواره وجود نداشت، اما درباره تشکیل این بخش‌ها انتقادات و مسائل مختلفی از جمله اینکه چقدر این کار‌ها به کیفیت محتوایی جشنواره افزوده و یا اینکه آیا فقط بودجه جشنواره را به خود اختصاص داده؟ به ویژه در بخش‌هایی که از خارجی‌ها در آن‌ها استفاده شده و اینکه چقدر مثمرثمر بوده و مردم در آن‌ها شرکت کرده‌اند یا به گفت: وگوی تعاملی ما در تئاتر افزوده است، جای کارشناسی و بحث دارد. دبیری که احتمال می‌داد تا آخر جشنواره دیوانه شود! نکته دیگر درباره انتخاب دبیر جشنواره تئاتر فجر فرهاد مهندس پور که متأسفانه نتوانست آنگونه که باید و شاید به رتق و فتق مسائل مختلف جشنواره بپردازد و البته خودش نیز به کرات اذعان داشت که احتمالا تا پایان جشنواره دیوانه خواهد شد و تحمل این همه مسائل مختلف را ندارد! چرا فردی که توانایی انجام چنین کار بزرگی را در عرصه اجرایی ندارد باید مسئولیتی بدین بزرگی را بپذیرد و در نهایت نیز نتواند آنگونه که باید به فعالیت‌ها رسیدگی کرده و پاسخگو باشد. حال باید دید در روز‌های آتی درباره ارزیابی از جشنواره چه مسائلی مطرح می‌شود. اگر از تأخیر آغاز نمایش‌ها، مشکلات چک بلیت‌ها و ازدحام جمعیت بدون صندلی در سالن‌ها بگذریم به زیرنویس نمایش‌های خارجی و مشکل تهیه بلیت کار‌ها می‌رسیم؛ به طوری که در نمایشی، چون «سرداب» از عراق شاهد بودیم، زیرنویس به اندازه‌ای ریز و ناخوانا بود که فهم آن برای مخاطب دشوار شده بود. برخی دیگر از کارگردان‌ها از جمله کارگردان‌های شهرستانی نیز مدعی بودند که بلیت زیادی در اختیارشان قرار نگرفته و بخش اعظم بلیت فروشی در سایت نیز غیرقابل فروش و غیرفعال شده است؛ به طوری که سالن‌هایشان در کار خالی مانده بود. اما نکته دیگر درباره وضعیت آرایش شهری در ایام جشنواره تئاتر شهر به استثنای نصب بنر‌ها و پوستر‌های جشنواره است که آن هم درکش برای مخاطبان آسان نبود؛ چرا که یک ایموجی بزرگ و یک زیرنویس ریز از جشنواره داشت که مردم تا زمانی که نزدیک به پوستر نمی‌شدند، متوجه این پوستر فجر نبودند. این وضعیت گذر فرهنگ بود که از سوی شهرداری و شورای شهر مطرح شده بود تا در ایام جشنواره افتتاح و حدفاصل بین تئاتر شهر و تالار وحدت به المان‌هایی از جشنواره مزین شود. این در حالی است که در ایام ۱۰ روزه جشنواره تئاتر شهر جز چند چراغانی در پارک دانشجو و تابلو‌های کوچکی که پوستر‌های فجر را بر دیوار خیابان شهریار آویزان کرده بود، چیز دیگری را در این گذر شاهد نبودیم. شب‌های برفی جشنواره تئاتر شهر دو شب پایانی اجرا‌های جشنواره تئاتر شهر با برف سنگین در تهران همراه شد و علی‌رغم گفته مدیر اجرایی جشنواره که هیچ کاری لغو نخواهد شد به لغو اجرای ریموت تهران و اجرا‌های محیطی اطراف سالن‌های نمایشی انجامید. آیین اختتامیه و معرفی برگزیدگان جشنواره تئاتر فجر نیز شب گذشته در حالی برپا شد که داوری‌های جشنواره از سوی برخی کارگردانان نمایش‌ها و شرکت کنندگان و مخاطبان محل بحث و تأمل بود.