حمام خان یزد میراثی تاریخی از گذشتگان

سرویس سبک زندگی فردا: یکی از اماکنی که در سرزمین ما از نظر معماری و تاریخی مورد توجه و دارای اهمیت است حمام‌های سنتی هستند که در نقاط گوناگون کشورمان وجود دارند و به نقل از الی گشت در حال حاضر تغییر کاربری داده و به موزه تبدیل شده‌اند بعضی از این حمام‌ها رستوران شده و بعضی هم متاسفانه در طی زمان تخریب شده و از بین رفته‌اند.

یکی از این حمام‌ها حمام خان یزد است که حوادث طبیعی روزگار تا امروز به این اثر تاریخی آسیبی نرسانده و امروز به یک مکان دیدنی برای ما تبدیل شده است. حدود ۲۰۰ سال پیش در مجموعه بازار خان مکانی بود که به آن گرمابه‌ی نور می‌گفتند. این مکان امروزه به یک رستوران تبدیل شده و مردم به جای آن که در آن به نظافت جسم بپردازند دقایقی را به نوشیدن چای و خوردن غذا در آن مکان صرف می‌کنند. در ایرانگردی امروز الی گشت به حمام خان یزد می‌رویم و با این حمام بیشتر آشنا می‌شویم.

تاریخچه حمام خان یزد

این حمام تاریخی و معروف یزد که به آن گرم خانه یا گرمابه‌ی نور هم می‌گویند، حاکم آن دوره یزد به اسم محمدتقی خان بافقی در سال ۱۲۱۲ هجری قمری دستور بنای آن را داد. این بنا که مساحت آن ۱۱۷۰ متر مربع است ۹۰۰ متر مربع زیر بنای آن است.

خوانین یزد خاندانی مشهور بودند که این محمدتقی خان سرسلسله‌ی این خاندان بود و در این شهر حکمرانی می‌کرد. حمام خان یزد در میدان خان و در کنار مجموعه خان یزد قرار دارد و این حمام قسمت‌های گوناگونی را شامل می‌شود که بخش‌های گاوروتون، شاه نشین، خزینه از آن جمله است و امروزه جزء آثار معماری و تاریخی شهر تاریخی و زیبای یزد است.

این بنا که مراحل ساخت آن تدریجی بوده، سال ۱۲۲۴ هجری قمری بازسازی و مرمت شده است. این حمام به دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار تعلق دارد و، چون مختص استفاده اعیان و بزرگان شهر در آن دوره بوده است به حمام خان شهرت یافته است.

ویژگی‌ها و معماری حمام خان یزد

سبک معماری این حمام که در عین سادگی زیبایی خاص خود را دارد به گونه‌ای است توجه هر گردشگری را به خود جلب می‌کند و مورد توجه کارشناسان میراث تاریخی و فرهنگی است. این حمام طوری ساخته شده که همه‌ی مردم در گذشته توان استفاده از آن را داشته باشند؛ و قشر ضعیف و کم درآمد جامعه هم بتوانند به این حمام بیایند و از آن استفاده کنند.

حمام خان یزد هم مثل خیلی از اماکن در گذشته فقط یک کاربرد نداشته بلکه مثل دیگر حمام‌ها و مکان‌های قدیمی مکانی بوده که مردم از آمدن به آنجا مقاصد گوناگونی داشتند مثل دیدن همدیگر و گفتگو و تبادل نظر، پر کردن اوقات فراغت، گفتگو و تبادل نظر، رفع خستگی، جمع شدن دوستان و بیان مشکلات و پیدا کردن راه حل برای مسائل و مشکلات زندگیشان و در برخی موارد هم راز و نیاز و عبادت کردن که به تنهایی یا با دوستان و آشنایانش به این منظور‌ها به این حمام می‌آمدند.

این حمام دارای یک دالان است همچنین سربینه‌ای دارد که این سربینه فضایی است که از نظر تزئینات و مساحت نسبت به جا‌های دیگر حمام برجسته‌تر است و در آن سکو‌هایی برای نشستن، رختکن و جاکفشی در نظر گرفته شده است. مهمترین کاربرد این مکان در حقیقت این است که اینجا فضایی بوده که مردم برای پوشیدن لباس و آمادگی برای رفتن به گرم خانه که محل شستشو و نظافت بدن است از آن استفاده می‌کردند.

در قسمت سربینه‌ی حمام خان یزد نورگیر زیبایی دارد که این نورگیر در داخل گنبدش ایجاد شده است و تامین کننده نور حمام در طی روز بوده است. اما دیوار‌های داخلی سربینه هم جالب توجه است. این دیوار‌ها با نقاشی‌های زیبایی تزیین شده و در حال حاضر قسمت کمی از این نقاشی‌ها دیده می‌شود و بخش زیادی از آن از بین رفته است.

فضای میان سربینه و گرم خانه را در گذشته میان در می‌گفتند. گرمخانه هم فضایی مثل سربینه داشت و چهار ستون در وسط داشت و ستون‌هایی هم در کنار تعبیه شده و همچنین سقف‌ها به شکل گنبد است.

پس از گرم‌خانه قسمتی دیده می‌شود که به آن استخر می‌گفتند. این استخر فضایی نسبتاً بزرگ و سرپوشیده بود و مکان اصلی برای استحمام محسوب می‌شد.

این حمام یک شاه نشین داشت که گرمخانه و استخر را به هم متصل می‌کرد. روی دیوار‌های شاه نشین هم از داستان‌های شاهنامه فردوسی نقاشی‌هایی ترسیم شده که همه به دوره قاجار تعلق دارد و در طی بازسازی بنا به آن افزوده شده است. خزینه مکان سرپوشیده‌ی پر از آب گرمی بود که گرمخانه و تون را به هم وصل می‌کرد.

گرمابه‌ی نور یا حمام تاریخی خان به گونه‌ای ساخته شده که در سطحی پایین‌تر از سطح زمین قرار داشته باشد و این مساله هم باعث آسان شدن دسترسی به آب سالم و هم سبب خنک شدن هوا و فضای حمام می‌شد.

مسیر دسترسی حمام خان

حمام تاریخی خان در شهر زیبای یزد و در خیابان قیام واقع شده و سه مسیر دسترسی دارد. میدان خان، بازارچه کاشی گری و قسمت مسکونی اطراف حمام که علاقمندان به بازدید از این حمام تاریخی می‌توانند یا از تقاطع جنوبی خیابان امام خمینی وارد بازار مسگر‌ها شوند و پس از عبور از بازار وارد میدان خان شده و در انتهای میدان به کوچه‌ای می‌رسند که حمام در آن دیده می‌شود؛ و یا اینکه از سمت خیابان قیام به طرف مسجد ملا اسماعیل رفته و حمام تاریخی خان را در اطراف مسجد ملا اسماعیل ببینند.

دیگر جاذبه‌های حمام خان یزد

این حمام تاریخی همان طور که گفتیم امروز تغییر کاربری داده و مردم و گردشگران برای دیدن آن به عنوان یک جاذبه تاریخی به این مکان می‌روند و در کنار بازدید از آن به دیگر دیدنی‌های اطراف این حمام هم سری می‌زنند. جاذبه‌های اطراف این حمام شامل این موارد است:

بازار خان یزد رستوران سنتی خان چایخانه سنتی