طلاق‌هایی از جنس بازگرداندن مستمری تا بایکوت سربازی!

خبرگزاری ایرنا: یکی از دوستان تعریف می‌کرد به دفترخانه رسمی ازدواج و طلاق برای ثبت طلاقم رفتم، اما دیدم میان کسی که خطبه عقد را می‌خواند و یک خانم جر و بحث بالا گرفته و پشت سر هم خطبه خوان می‌گفت: 'خواهرم نمیشه، این کار گناهه. '. اما اصرار از خانم و انکار از خطبه خوان، در نهایت با صدای بلند گفت که «من می‌خواهم از شوهرم طلاق بگیرم، اما توافقی؛ تا تک فرزندم که پسر هم هست به سربازی نرود، حتی حضانتش را هم می‌گیرم و به عنوان یک زن سرپرست خانوار می‌توانم فرزندم را از سربازی معاف کنم.»

این جملات را که شنیدم گفتم خدایا یعنی چه؟ چه اتفاقی برای مردم افتاده که هر کاری می‌کنند تا فرزندانشان در رفاه باشند، اما زندگی خودشون رو به ورطه نابوی می‌برند، البته گفتم شاید این خانم می‌گوید توافقی است و بعدا می‌توانند به زندگی شان برگردند؛ با خود در فکر فرو رفته بودم که خانم بلند فریاد زد «حاج آقا شما ثبت طلاق منو انجام بده پولت رو بگیر!»

حاج آقا هم که این رو شنید با لحنی آرام، برای بار هزارم گفت: خواهرم این موضوعی که شما می‌گویید بخدا گناهه و نمیشه آدم یک کار‌هایی رو انجام بده فقط بخاطر اینکه بچه اش در آرامش باشد.

خانم در جوابش گفت: «حاج آقا بعد از ۲ سال از سربازی بچه ام دوباره با همسرم عقد می‌کنم.»

سرم داشت سوت می‌کشید، چون من بخاطر مشکلات فراوانی که در زندگی داشتم آمده بودم طلاق بگیرم و این خانم برای رفاه فرزندش می‌خواهد زندگیش را نابود کند.

آقایی هم در این میان به خانم گفت: اگر ۲ سال بعد از پایان سربازی فرزندت نتونستی دوباره به عقد شوهرت دربیایی چه می‌شود؟

خانم با عصبانیت گفت: چرا نتونم ما به توافق رسیده ایم. مرد دوباره گفت: شاید در طول این دوسال همسرت زن دیگری را اختیار کرد یا بخاطر مشکلاتی که داشت دیگر تمایلی با ازدواج شما نداشت، این موضوع را می‌خواهید چکار کنید؟

همه جملاتی را که می‌شنیدم و همه حرف‌هایی که در این دفترخانه شنیدم، به نوعی ذهنم را درگیر کردند، اما چه می‌توانستم بکنم. خانم که همچنان اصرار بر ثبت طلاق داشت، به حاج آقا گفت: من فردا برای ثبت طلاق به همراه همسرم می‌آیم، چون ما با هم توافق کرده ایم.

زمانی که این خانم دفترخانه را ترک کرد با خودم گفت: زندگی ما به حدی رسیده که دیگر تحمل همدیگر را به خاطر مشکلات زیاد نداریم و این‌ها شاید از سر سیری می‌خواهند طلاق بگیرند خدایا به دادمان برس در چه وضعیتی از زندگی قرار داریم!

پاهایم داشت سست می‌شد به طوری که هرکاری کردم نتوانستم آن روز در دفترخانه بمانم به همسرم گفتم بیا برویم روز دیگر می‌آییم، چون شنیده بودم که وقتی یک زوج جون به لب می‌شوند طلاق می‌گیرند نه اینکه برای چنین موضوعاتی.

اما این تنها نمونه‌ای از موارد طلاق‌های عجیب و غریب است که این روز‌ها در جامعه به وفور دیده می‌شود و نمونه دیگر آن را در سازمان تامین اجتماعی است که وقتی یک فرد مستمری بگیر تامین اجتماعی فوت می‌کند، همسرش تا زمانی که زنده است و دخترانش تا وقتی که مجرد یا مطلقه باشند می‌توانند از مستمری پدر استفاده کنند.

نمونه‌هایی از طلاق‌های صوری (توافقی) در تامین اجتماعی هم وجود دارد که وقتی پدر یک خانواده فوت می‌کند دخترش حتی وقتی که زندگی خوبی را دارد برای دریافت مستمری پدرش طلاق صوری می‌گیرد تا بتواند از این مستمری بهره مندشود.

در نمونه‌ای که یکی از کارکنان شعب تامین اجتماعی تعریف می‌کرد خانمی برای این موضوع به تامین اجتماعی می‌آید و می‌گوید من مطلقه هستم و می‌خواهم از مستمری پدرم بهره‌مند شوم، اما وقتی میان وی و یکی از مراجعان صحبت‌هایی رد و بدل می‌شود می‌فهمم که وی طلاق صوری گرفته تا از مستمری پدرش استفاده کند. این گفت و گو به حدی برایم جالب بود که با کنجکاوی تمام به حرف هایشان گوش دادم، کسی که طلاق گرفته می‌گوید؛ من با همسرم یک حقوق بسیار ناچیز برای گذران زندگی مون داشتیم، اما پدرم، چون بازنشسته یکی از شرکت‌های متعلق به وزارت نفت بود از حقوق مستمری نسبتا مناسبی برخوردار بود به همین دلیل، طلاق گرفته ام تا بتوانم از حقوق پدرم استفاده کنم، چون زنان مطلقه می‌توانند تا زمانی که زنده هستند از این حقوق استفاده کنند. این‌ها تنها نمونه‌هایی از طلاق‌هایی در واقع صوری یا به نقل از وزارت کشور (طلاق‌های به مصلحت) است که برای دریافت مستمری و یا استفاده از مزایای آن برای زنان سرپسرت خانوار جهت معاف کردن فرزندان زنان سرپرست از سربازی و حتی استفاده از طرح‌های حمایتی نهاد‌هایی مانند کمیته امداد و سازمان بهزیستی است. به همین منظور برای تشریح بیشتر این وضعیت با چند تن از کارشناسان از جمله عالیه شکربیگی جامعه شناس، الهیار ملکشاهی رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی و سیدمحمدعلی جنانی مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی گفت و گو شده است که در پی آمده است. قانون از کجا آمده است؟ سیدمحمدعلی جنانی مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی درباره طلاق‌های صوری می‌گوید: براساس بند سه ماده ۴۸ قانون حمایت از خانواده مصوب یکم اسفند سال ۱۳۹۱ مصوبه مجلس شورای اسلامی فرزندان مونث (دختر) مستمری بگیران به شرط نداشتن شوهر و شغل می‌توانند از مزایای مستمری بازنشستگان بهره‌مند شوند. وی ادامه می‌دهد: در ارتباط با اجرای این قانون گا‌ها گزارش‌هایی مبنی بر اینکه اقدام به طلاق صوری می‌شود و به منظور بهره گیری «من غیر حق» از قانون یادشده به دست ما می‌رسد که در این خصوص استعلامی که از دفتر مقام معظم رهبری داشتیم فرمودند: سوء استفاده از مقررات جایز نیست و موجب ضمان است. جنانی تاکید می‌کند: طلاق‌های صوری به عنوان یک مساله‌ای است که برای ما مشکل زیادی ایجاد کرده و می‌کند، چون برای بهره برداری از این قانون، به یکسری روش‌های غیرقانونی روی می‌آورند و همین امر هزینه‌های زیادی بر سازمان تحمیل می‌کند. وی اضافه می‌کند: این سازمان براساس قانون یادشده وظیفه دارد که به تمام دختران مطلقه فاقد شغل مستمری بگیران و بازنشستگان تا زمانی که زنده هستند، این تسهیلات (پرداخت حقوق پدر به دختر) را ارائه دهد، اما نه اینکه دختران بخاطر بهره مندی از این حقوق به طلاق‌های صوری روی بیاورند تا علاوه بر پایان زندگی خودشان، هزینه‌هایی نیز برای تامین اجتماعی بتراشند. او با بیان اینکه آماری از میزان طلاق‌هایی که به صورت صوری است، وجود ندارد، می‌گوید: نمی‌توان تشخیص داد که فردی (یک خانم) که برای دریافت مستمری پدرش به شعب ما مراجعه می‌کند از چه طلاقی استفاده کرده است، آیا طلاقش صوری است؟

مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی می‌گوید: بحث طلاق‌های صوری و حذف قانون موجود آن؛ مستلزم اصلاح قانون است و باید این قانون تعدیل شود، چون برای ما ایجاد مشکل می‌کند. جنانی ادامه می‌دهد: افزایش میزان طلاق‌های صوری با افزایش میزان پرداخت مستمری‌ها رابطه مستقیم دارد، چون هرچه که تعداد افرادی که از طلاق‌های صوری استفاده کنند، بیشتر شود، میزان پرداخت مستمری‌ها نیز افزایش می‌یابد.

به گفته وی؛ در حال حاضر کمیته‌ای برای موضوع طلاق‌های صوری در سازمان تامین اجتماعی تشکیل شده است تا بتوانیم افرادی را که اقدام به طلاق صوری کرده اند شناسایی کنیم، البته در استان‌های مختلف این موضوع در حال بررسی است. براساس آمار‌های سازمان تامین اجتماعی، سالانه ٢٦ هزار فوت مستمری بگیران به ثبت می‌رسد. عدم شفافیت قوانین و وجود رفتار‌های چندگانه در مردم عالیه شکربیگی به عنوان یک جامعه شناس در این باره می‌گوید: متاسفانه عملکرد کسانی که مسئول هستند و قوانینی که توسط مسئولان تدوین و تصویب می‌شود و در مرحله اجرا قرار می‌گیرد حالتی را در جامعه به وجود آمده است که مردم را وادار به چند چهرگی می‌کند. او ادامه می‌دهد: به عنوان مثال برای یک دختر چه نیازی است که حقوق پدرش را بگیرد؟ این موضوع ناشی از فقر اقتصادی است که دختر مجبور می‌شود رفتار خلاف اخلاق را انجام دهد و جامعه نیز وادار به کارکرد‌های غیراخلاقی می‌شود و الان وضعیت جامعه ما اینگونه است.

او تاکید می‌کند: متاسفانه اکنون در جامعه ما اجرای قوانین و خود قوانین شفاف نیست و مردم ما نیز شفاف عمل نمی‌کنند در این شفاف عمل نکردن یک نکته مشترک وجود دارد؛ مشکل نگاه مادی گرایانه به مسایل است و نگاه ناشی از فقر اقتصادی هم است.

شکربیگی اضافه می‌کند: فقر اقتصادی مردم را مجبور می‌کند برای اینکه رفاه داشته باشند وادار به یک اخلاق‌هایی شوند که خلاف اخلاق است اگر بخواهیم این مساله را بررسی کنیم طبیعتا درست نیست، ولی نیاز مالی و اقتصادی باعث شده که تن به این موضوع بزنند.

او معتقد است: دولت باید شفاف سازی در تصویب قوانین داشته باشد که این حق را برای فرزندانش تا آخرین لحظه حیات قائل باشند؛ من مخالف این چندچهرگی هستم.

این جامعه شناس می‌گوید: ممکن است طبق قوانین و عرف اجتماعی حق این را نداشته باشد که حقوق پدرش را داشته باشد، ولی چه اتفاقی می‌افتد که دختر طلاق صوری بگیرد که این کار را انجام دهد پس باید به رفاه اجتماعی مردم فکر کنیم یعنی تامین معیشت اقتصادی و رفاه اجتماعی مردم را در دستور کار قرار دهند. او بر این باور است که وقتی فقر از یک در وارد می‌شود ایمان از در دیگر وارد می‌شود، اظهار می‌کند: فقر ریشه بسیاری از نااخلاقی‌ها و رفتار‌های نامطلوب اجتماعی است که در تعاملات بین فردی و اجتماعی تاثیر دارد. شکربیگی تاکید می‌کند: چه اتفاقی افتاده که جامعه طلاق را چیز خوبی نمی‌داند، طلاق را صوری انجام می‌دهد و آسیب‌های اجتماعی به دنبال دارد و ممکن است دختر طلاق را انجام بدهد و دیگر نخواهد به زندگی خودش برگردد و یک جور سرخوردگی را به همراه دارد و در واقع زیربنای بسیاری از آسیب‌های اجتماعی آن‌ها می‌شود پس وقتی این مساله را دقت کنیم می‌بینیم که قطعا می‌تواند آسیب‌های اجتماعی در زمینه فردی و اجتماعی به وجود آورد. او ادامه می‌دهد: الان گونه‌ای از سبک زندگی در جامعه داریم که شیوه‌های نوین است زندگی همباشی یا ازدواج سفید است که این‌ها در همین هم بالینی قرار می‌گیرند و زن و مرد در کنار هم زندگی می‌کنند اینجور زندگی فرق می‌کند با آن چیزی که به صورت رسمی شکل می‌گیرد.

شکربیگی معتقد است: وقتی امری مانند طلاق واقع می‌شود یکسری شکاف‌ها ایجاد می‌کند و ممکن است اثرات بسیار منفی روی زندگی آن‌ها داشته باشد و ممکن است شرایط خوبی در زندگی خودشان نداشته باشند و اینکه طلاق صوری می‌گیرند ممکن است طبق یک نقشه باشد این احتمال هم وجود دارد که دیگر برنگردد. وی ادامه می‌دهد: درصدی از طلاق‌ها می‌تواند صوری باشد و اینکه درصد زیادی باشد نمی‌توانیم رقم مشخصی اعلام کنیم، چون تحقیق انجام نداده ایم و این احتمال وجود دارد که بخشی از آن مربوط به طلاق صوری است و باید روی آن تحقیق انجام داد.

وی یک راهکار برای این موضوع ارائه می‌دهد و می‌گوید: ما نیازمند تغییرات و تحولات زیربنایی در اجتماع و جامعه هستیم هم از طرف مسئولان و سیاستگذاران و هم از طرف مردم، مردم ما عادت کردند به دلیل سیاست‌های غلط سیاستگذاران چند چهره باشند که این مساله خیلی بدی است و باید روی مساله چندچهرگی کار کرد. طلاق‌های صوری جرم است الهیار ملکشاهی رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی نیز در این باره به ایرنا می‌گوید: طلاق‌های صوری به صورت واقعی وجود دارد، چون یک عده‌ای از این طلاق نامه صوری به دلایل مختلف سوءاستفاده می‌کنند.

وی می‌افزاید: نمونه‌هایی از این طلاق‌های صوری، برای استفاده از معافیت سربازی فرزندان است که متاسفانه این موضوع خیلی شایعه است؛ البته برای تحت پوشش قرار گرفتن نهاد‌های حمایتی مانند کمیته امداد و بهزیستی نیز این ترفند‌ها استفاده می‌شود.

ملکشاهی یکی دیگر از موارد طلاق‌های صوری را که آن را خیلی خطرناک‌تر دانست، اینگونه آن را مطرح می‌کند و می‌گوید: ممکن است یک زن مطلقه اقداماتی انجام دهند که نامشروع هم باشد ضمن اینکه شوهر دارد این طلاق نامه را داشته باشند که یک ازدواج دیگری داشته باشد. او می‌گوید: این‌ها از نظر قانونی کلاهبرداری محسوب می‌شود تا از این طریق مالی را به دست بیاورند یا کسی را مقبول کند؛ البته شاید مقدمات جعل هم داشته باشند و حتی برای این موضوع طلاق نامه؛ مرتکب جعل شوند، از نظر قانونی همه این‌ها جرم است و براساس قانون مجازات‌هایی نیز دارند.

این نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: کسانی که از این طلاق‌های صوری استفاده می‌کنند، هم محکومیت حبس دارند و هم جزای نقدی دارند و اشکال در این سند که به این شیوه استفاده می‌شود خود؛ استفاده جرم است.

وی تصریح کرد: البته ممکن است در سازمان تامین اجتماعی از این سواستفاده‌ها وجود داشته باشد که باید ضمن بررسی نسبت به شناسایی این افراد اقدام کرد؛ چون همه این‌ها جرم محسوب می‌شود. شاید برای ما غیرقابل تصور باشد که یک فردی برای اینکه بتواند از نظر اقتصادی رندگی اش را تامین کند، تن به طلاق صوری بدهد و از آن طرف زندگی اش را از دست بدهد، شاید برای مدت کوتاهی باشد، اما برخی برای همیشه دست از زندگیشان می‌کشند. این‌ها درد‌هایی از جامعه است که برای همه قابل تحمل نیست، ولی وجود دارد، به امید روزی که دیگر شاهد اینگونه آسیب‌ها در خانواده‌ها نباشیم.