تبعات اقتصادی فروپاشی برجام

روزنامه جوان؛ سید رضا میرطاهر: تحرکات اخیر امریکا به ویژه سفر اروپایی رکس تیلرسون، وزیر خارجه امریکا و انتشار برخی خبر‌ها درباره موافقت با تشکیل گروه کاری ویژه‌ای برای رفع نقایص ادعایی توافق هسته‌ای ایران و گروه ۵+۱ (برجام) نگرانی‌ها درباره آینده این توافق بین‌المللی را تشدید کرده است. تیلرسون روز دوشنبه در لندن بعد از دیدار با بوریس جانسون، همتای انگلیسی خود، از توافق دو طرف برای تشکیل تیم تخصصی در مورد رفع نقایص برجام خبر داد. از دیدگاه او، دیدگاه مشترکی میان کشور‌های اروپایی وجود دارد مبنی بر اینکه برخی از مفاد برجام، یا برخی از رفتار‌های ایران بایستی مورد توجه قرار گیرد. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای روسیه در واکنش به این موضع‌گیری تیلرسون گفته که نتایج چنین ابتکار‌هایی مثبت نیست. به گفته او، هدف بازبینی برجام به شکلی که امریکا مطرح می‌کند، لغو این توافق و دشوار کردن اجرای آن است. ریابکوف معتقد است بازی‌های امریکا و متحدان اروپایی آن، بر موضع مسکو در مورد برجام و اهمیت شرایط تأمین اجرای آن در شکل کنونی تأثیری نخواهد گذاشت. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری امریکا ۲۲ دی ۱۳۹۶ هرچند تعهدات امریکا برای تعلیق تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را تمدید کرد، اما گفت: ممکن است آخرین باری باشد که این کار را می‌کند. به‌رغم موضع منفی اروپا در قبال بیانیه ترامپ که تهدید کرده اگر اروپاییان برای «اصلاح نقایص فاجعه‌بار برجام» اقدام نکنند، امریکا را از آن خارج خواهد کرد، اکنون این اتحادیه و اساساً دولت‌های بزرگ اروپایی عضو گروه ۱+۵ بر سر دو راهی بزرگ همراهی با ترامپ یا همراهی با برجام قرار گرفته‌اند. ۱۳ اکتبر، زمانی که ترامپ استراتژی جدید امریکا را در مورد ایران با تأکید بر پایبند نبودن ایران به برجام و ارجاع این مسئله به کنگره اعلام کرد، این استراتژی با واکنش منفی سایر اعضای گروه ۱+۵ از جمله سه دولت بزرگ اروپایی مواجه شد. موضع صریح سران سه کشور اروپایی و نیز موضع‌گیری قاطع فدریکا موگرینی، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حمایت از برجام بار دیگر یکی از موارد مهم اختلاف اروپا و امریکا را آشکار کرد. با این حال به نظر می‌رسد امریکا از ابزار‌های قدرتمندی برای اعمال فشار به اروپا برخوردار است و به همین دلیل است که سه دولت بزرگ اروپایی اکنون علائمی از موافقت با خواسته امریکا بروز می‌دهند. گفته می‌شود تهدید‌های ترامپ برای خارج کردن کشورش از برجام، ظاهراً منجر به این شده که دولت‌های اروپایی راهی برای نجات یا حفظ آن پیدا کنند و مقام‌های سه کشور اروپایی عضو گروه ۱+۵ یعنی فرانسه، آلمان و انگلیس، در حال همکاری با رکس تیلرسون، وزیر خارجه امریکا بر سر رسیدن به راهکار‌هایی برای مهار توسعه موشکی ایران هستند. با وجود این، آن‌ها از جمله بوریس جانسون بر این اعتقاد هستند که چنین اقداماتی نباید به اجرای برجام لطمه بزند، ضمن اینکه انجام این کار می‌تواند به خریداری زمان برای حفظ توافق هسته‌ای کمک کند. با این حال، به نظر می‌رسد تمرکز بر زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران، آسان‌ترین مسیری است که سران کشور‌های اروپایی برای حفظ برجام انتخاب کرده‌اند. دیدگاه اولیه اروپایی‌ها این است که در برجام اشاره‌ای به ممنوعیت اقدام علیه توسعه موشکی ایران نشده و لذا توافقات امریکا و اروپا برای محدود کردن برنامه موشکی ایران، لزوماً نیازمند مذاکره مجدد بر سر برجام نیست. فرانسه، آلمان و انگلیس به ایران این پیام را ابلاغ کرده‌اند که رفع نگرانی‌ها در زمینه برنامه موشکی بایستی پای میز مذاکره حاضر شود. با این حال، اگر روند رایزنی‌ها و اقدامات امریکا به شیوه کنونی ادامه پیدا کند، می‌توان انتظار داشت که واشنگتن نهایتاً اروپایی‌ها را وادار خواهد کرد تا در کارزار کنونی واشنگتن برای واداشتن ایران به پذیرش خواسته‌های فرا برجامی ترامپ از ایران به ویژه در دو زمینه مهم یعنی توقف آزمایش‌ها و زرادخانه موشکی ایران و سیاست‌ها و اقدامات منطقه‌ای ایران، با امریکا همراهی کنند. این سناریو می‌تواند منجر به مرگ برجام شود. به نظر می‌رسد توافق نهایی امریکا و اروپا در زمینه برجام که پس از پایان سفر تیلرسون وزیر خارجه امریکا اعلام خواهد شد، اعلام لزوم پذیرش خواسته‌های امریکا و اروپا از ایران در زمینه زرادخانه موشکی و آزمایش موشک‌های بالستک خواهد بود. آن‌ها مدعی هستند که طبق قطعنامه ۲۲۳۱ ایران حق توسعه یا آزمایش موشک‌های بالستیک دارای قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را ندارد و در عین حال مدعی هستند موشک‌های ایرانی واجد این خصوصیت هستند. اگر اروپا بخواهد از مسیر امریکا در زمینه برجام پیروی کند، برای ایران نیز چاره‌ای جز اقدام متقابل از جمله اتخاذ گزینه خروج از برجام باقی نخواهد ماند. تحقق این سناریو کاملاً با خواسته اروپا درباره برجام که آن را یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های اتحادیه اروپا در زمینه حفظ صلح و امنیت بین‌المللی می‌داند در تعارض قرار دارد. این طور به نظر می‌رسد که اروپا اکنون باید در دوراهی باقی ماندن در برجام یا همراهی با امریکا، یکی را انتخاب کند. مسلما همراهی با امریکا نه فقط در راستای منافع اروپایی‌ها نیست، بلکه به مفهوم رویگردانی دولت‌های بزرگ اروپایی از ایفای تعهدات خود و کاهش وجهه بین‌المللی آن خواهد شد. ضمن اینکه تبعات اقتصادی فروپاشی برجام و کاهش روابط تجاری و اقتصادی کشور‌های اروپایی با ایران چیزی نیست که این کشور‌ها به راحتی با آن کنار بیایند.