فاز، روان و سیال و پیش‌بینی‌ناپذیر است/ نوجوان‌ها از همه مسئولیت‌های عالم سلب شده‌اند تا از تست کنکور عقب نمانند!
ویژگی متمایز فاز، روان و سیال‌بودن روند و پیش‌بینی‌ناپذیری‌اش بود که برای خود ما هم جذاب بود؛ درست مثل خود نوجوان‌ها. به نظرم همین کلیشه‌زدایی فاز، یعنی به‌تصویرکشیدن نوجوان در فضای خودش، خیلی برای همسن‌وسال‌های این دانش‌آموزان جذاب است و فکر می‌کنم اگر بناست فاز ادامه‌ای هم داشته باشد، این ادامه با اقبال نوجوانان برای شرکت در آن مواجه خواهد شد.
سرویس فرهنگی فردا: نزدیک به یک ماه است که مسابقۀ تلویزیونی فاز از شبکۀ دوم سیما در حال پخش است. این برنامه در قالب مستندمسابقه، نوجوان‌های شرکت‌کننده را در موقعیت‌هایی قرار می‌دهد تا بتوانند مشکلات محیط پیرامون خود در جامعه را حل کنند. در مرحلۀ سوم این مسابقه، هفده شرکت‌کنندۀ باقی‌مانده به یک مدرسه رفتند و اتفاقات جالبی برایشان افتاد. در همین خصوص با مهدی رضایی، کارشناس ارشد فلسفۀ تعلیم و تربیت، گفت‌وگو کرده‌ایم که از منتقدان نظام آموزشی است و داور این بخش مسابقه نیز بود.
آقای رضایی، از خودتان بگویید و اینکه چگونه با فاز آشنا شدید؟
چند ماه پیش از فیلم‌برداری، در جلسه‌ای بودم که آقای آزین هم به واسطۀ فعالیت‌هایشان در حوزۀ تعلیم و تربیت و به‌خصوص در زمینۀ حل مسئله، در آن جلسه حضور داشتند. آنجا ایدۀ برنامۀ فاز مطرح شده بود و از طریق ایشان به گروه تولید برنامه در مرکز اوج کودک و نوجوان معرفی شدم. در نهایت قرار شد مدتی برای داوری فاز سوم همراه بچه‌ها باشم؛ چون قرار بود بچه‌ها در چالش حل مسئله ارزیابی شوند، مشکلات یک محیط را شناسایی کنند و برای آن راه‌حلی بیایند.
دقیق‌تر درباره این مرحله توضیح می‌دهید؟
در این فاز، بچه‌ها وارد مدرسه می‌شوند و در مدتی محدود در محیط مدرسه حضور دارند و سعی می‌کنند با تمام ظرفیت‌ها، مثل مصاحبه یا مشاهدۀ دقیق و پیگیری، مسئله‌های آن مدرسه را شناسایی کنند و تا حد ممکن راه‌حل‌هایی برای این مسئله‌ها پیشنهاد بدهند. در واقع جامعه‌ای کوچک در قالب مدرسه دارند که کنشگری اجتماعی را در آن تمرین می‌کنند. نقدکردن بچه‌ها وقتی خوب است که بزرگ‌ترها هم آن نقد را قبول کنند و در تعامل با دانش‌آموزان به سراغ راه‌حل‌ها بروند. چون الان در دنیای واقعی، نوجوان‌ها از همۀ مسئولیت‌های عالم سلب شده‌اند و موجوادتی شده‌اند که باید درس بخوانند تا مبادا از تست کنکور عقب بمانند؛ اما این بچه‌ها باید یاد بگیرند که در قبال اطرافشان مسئول‌اند.
خب چنین کاری چه سودی یا چه تأثیری دارد؟
همان جا به بچه‌ها گفتم ما که در فاز شرکت کرده‌ایم، قبول کرده‌ایم آدم‌های متفاوتی باشیم. این تفاوت هم در اینجاست که قبول کرده‌ایم یک کاری انجام بدهیم و مشکلی از جامعۀ پیرامون خودمان را حل کنیم و یکی از این محیط‌ها هم مدرسه است. گفتیم فردا که می‌خواهیم وارد مدرسه شویم، نمی‌خواهیم کنکور را از نظام آموزشی حذف کنیم؛ بلکه باید مسئله‌ای را انتخاب کنیم که شرایط مناسبی داشته باشد و برای ما حل‌شدنی و اجرایی باشد. به نظرم این مسئله دربارۀ کنشگری اجتماعی نوجوان به‌عنوان یک نمونه، قابل تعمیم است که به سراغ مسائلی بروند که بتوانند با آن مواجه شوند و آن را حل کنند. نکتۀ دوم هم تمرین اولویت‌بندی مسائل و کار گروهی برای نوجوان‌هاست که به نمایش درمی‌آید.
سطح شرکت‌کنندگان چطور بود و داوری مسابقه به‌نظرتان خوب انجام شد؟
دانش‌آموزان بسیار فعال و دغدغه‌مندی انتخاب شده بودند و از نظر کار گروهی و فعالیت و اخلاق فوق‌العاده خوب بودند. در این فاز توانستند به موضوعات مهمی برسند که توقعش را هم داشتیم؛ یعنی عموماً توانستند از مسائل ظاهری فراتر بروند و درگیر مسائل اجتماعی دانش‌آموزان بشوند. داوری خیلی سخت و ریزبینانه بود. باید به جزئیات توجه می‌شد و از طرفی، با توجه به وقایعی که در خلال ضبط اعلام نتایج رخ می‌داد، نتایج تغییراتی داشت... .
به نظر شما، فاز چقدر با بقیۀ برنامه‌های نوجوانانه تفاوت دارد؟
به نظرم فاز ایدۀ بسیار جالب و خوبی است. طبیعتاً در اجرا مشکلاتی هم داشت؛ ولی قطعاً به‌عنوان اولین تجربه بسیار خوب بود. نظر من این است که نه‌تنها برای مخاطب تلویزیونی جذاب است که به مقدار زیادی هم آموزنده است. ویژگی متمایز فاز از نظر حقیر، روان و سیال‌بودن روند و پیش‌بینی‌ناپذیری‌اش بود که برای خود ما هم جذاب بود؛ درست مثل خود نوجوان‌ها.
به نظرم همین کلیشه‌زدایی فاز، یعنی به‌تصویرکشیدن نوجوان در فضای خودش، خیلی برای همسن‌وسال‌های این دانش‌آموزان جذاب است و فکر می‌کنم اگر بناست فاز ادامه‌ای هم داشته باشد، این ادامه با اقبال نوجوانان برای شرکت در آن مواجه خواهد شد.
نکته دیگری درباره این برنامه و همکاری با گروه تولید به ذهنتان می‌رسد؟
بسیار تجربۀ خوبی بود. در خصوص بحث اعتماد به نوجوان و تأکیدی که فاز بر آن دارد، می‌شود زیاد صحبت کرد؛ اما همین که چنین موضوع محوری‌ای به این شکل در این برنامه دیده می‌شود، ارزشمند است. خاطره و حرف هم زیاد است؛ ولی در کل می‌شود گفت نه‌تنها در تمام تولیدات مرکز اوج کودک و نوجوان، که در سایر تولیداتی که در تلویزیون برای نوجوانان انجام می‌شود، باید به این نگاه به‌عنوان موضوعی محوری توجه شود.
انعطاف فوق‌العاده آقای دخانچی در برنامه‌ها و توجه‌شان به ایده‌های نو، واقعاً جذاب است. ما واقعاً در بازۀ زمانی فشرده‌ای درگیر تولید و داوری بودیم و فشار کار را کاملاً بر گروه تولید و بچه‌های شرکت‌کننده حس می‌کردیم؛ اما خدا را شکر، نتیجۀ خوبی حاصل شده است.
خاطره هم مربوط می‌شود به بخش اعلام نتایج فاز حل مسئله؛ اینکه به پیشنهاد آقای دخانچی، برخورد غیرقابل‌پیش‌بینی انجام دادیم و امیدوارم که صحیح هم بوده باشد.