«سرچشمه» یادگار شکل‌گیری شهر اردبیل +تصاویر
میدان سرچشمه اردبیل از گذشته تاکنون به عنوان محور هویت تاریخی شهر شناخته می‌شود ولی در شرایط امروز، شهرنشینی از رنگ و بوی تاریخی آن کاسته و بر نشانه‌های آن غالب شده است.
خبرگزاری مهر: ساکنان شهر اردبیل همگی به اتفاق میدان سرچشمه را می‌شناسند. زمانی در مرکز این میدان مسجدی واقع‌شده بود و زمانی دورتا دور آن خبری ازخیابان و چراغ‌های راهنمایی رانندگی و نشانه‌های شلوغی و ترافیک شهری نبود.
میدان سرچشمه مرکز رویدادهای فرهنگی و اجتماعی شهر محسوب می‌شد و به واسطه نزدیکی با بازار تاریخی اردبیل رونق اقتصادی آن نیز بر کسی پوشیده نیست.
این میدان امروز نیز میزبان گردهمایی‌ها، اتفاقات و رویدادهای مختلفی است و اگر زبان به سخن بگشاید بازگوی بخشی از تاریخ اردبیل و حتی شکل‌گیری این شهر و تمدن شهری خواهد بود.
اتصال دروازه تبریز به دروازه آستارا با یک میدان
به گفته محقق تاریخ اردبیل، میدان سرچشمه در سال ۱۳۰۷ در زمان شهرداری آقا خان حبیبی دستور ساخت گرفت.
محمود محمد هدایتی در گفتگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: نقشه این میدان که مسجدی در میانه آن واقع‌شده بود به شکلی بود که دروازه تبریز به دروازه آستارا یعنی دو سمت شهر اردبیل به یکدیگر متصل شود.
وی افزود: در واقع قرار بود از «تابار قاپوسی» تا «زنجیر»، خیابان وسیعی به نام خیابان پهلوی باز شود؛ به دلیل مخالفت عده‌ای با تخریب مسجد و برخی خانه‌ها که در مسیر این خیابان بود، تخریب به شکلی انجام شد که مسجد در وسط میدان باقی بماند و دوره آن به شکل دایره برای عبور و مرور خیابان اجرا شود.
محقق تاریخ اردبیل اضافه کرد: در عین حال مسجد هشت‌ضلعی زیبایی که دورتادور آن پنجره بود ساخته شد که البته در دهه ۵۰ این مسجد نیز به دست استاندار وقت تخریب شد و میدان ۲۵ شهریور را در آن احداث کردند.
سرچشمه مرکزیت تاریخی شهر است
تغییر تحولاتی که هدایتی از آن یاد می‌کند در دهه‌های بعدی نیز با اجرای المان‌های مختلف در این میدان ادامه می‌یابد.
یکی از شهروندان مسن اردبیلی معتقد است، سرچشمه به عبارتی مرکزیت تاریخی این شهر است چرا که در اطراف آن تمامی محلات قدیمی، بازار تاریخی، بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و حمام‌های تاریخی را می‌توان مشاهده کرد.
نادر محمدی تصریح کرد: زمانی که بخواهیم اردبیل را برای فردی معرفی کنیم یکی از بخش‌های قدیمی و تاریخی این شهر میدان سرچشمه است.
به عقیده برخی شهروندان علت نام‌گذاری سرچشمه وجود چشمه‌های آب در این بخش از شهر در گذشته بوده است.
این میدان در وضعیت فعلی نیز مرکز شهر محسوب می‌شود و در بسیاری از مقاطع از جمله گردهمایی مردم شهر به بهانه راهپیمایی و تظاهرات خود شکل دهنده رویدادها است.
اما امروز مرکز شهر اردبیل تا چه حد بازگوی هویت شهری است و می‌توان معماری، ساخت‌وساز و نمود خارجی آن را به صورت انحصاری از آن شهر اردبیل دانست؟
لکه‌های تاریخی باقی‌مانده در پیرامون سرچشمه
یکی از اساتید دانشگاه‌های اردبیل معتقد است ما در ساخت‌وساز و معماری معاصر به هویت تاریخی توجه کافی نداشتیم.
اگرچند حمام و خانه تاریخی که معماری کم‌نظیری دارد در اطراف میدان سرچشمه از بین برود هیچ اثر و نشانه تاریخی باقی نخواهد مانداسحاق رسولی تصریح کرد: متأسفانه در دهه‌های اخیر ساخت‌وسازها در اردبیل به شکلی بیگانه از هویت تاریخی بوده که می‌توان مشابه آن را در هر شهر دیگری نیز پیدا کرد.
اظهارات استاد دانشگاه‌های اردبیل از آن رو صحت دارد که در پیرامون میدان سرچشمه به جز لکه‌های اندک باقی‌مانده از هویت تاریخی مابقی ساخت‌وسازها ناهمگون بوده و چهره تاریخی را مخدوش کرده است.
بطوریکه اطراف این میدان مراکز تجاری، پاساژ ها، بانک‌ها و حتی مراکز خدماتی متعدد از جمله مطب پزشکان و آزمایشگاه‌هایی احداث‌شده که بی‌شک فرسنگ‌ها با رسالت اولیه خیابان‌کشی در اطراف این میدان فاصله دارد.
یکی دیگر از شهروندان اردبیلی در پاسخ به این سؤال خبرنگار مهر که تا چه حد در اطراف میدان سرچشمه می‌تواند ساختمان‌های تاریخی را مشاهده کند، تصریح کرد: متأسفانه با ساختمان‌های چندطبقه اثری باقی نمانده و اگرچند خانه تاریخی که معماری کم‌نظیری دارد در اطراف این میدان از بین برود هیچ اثر و نشانه تاریخی باقی نخواهد ماند.
به جرئت می‌توان گفت در ساخت‌وسازهای شهری طراحان به مقوله هویت شهری توجه نداشته‌اند و هر نقشه و طرحی با هر میزان تراکم توانسته در کنار میدان سرچشمه جا خوش کند.
بازسازی شهر با رویکرد شهری انسان‌محور
هر چند این ساخت‌وسازها به قوت ادامه دارد، شهردار اردبیل معتقد است شهرداری به دنبال بازسازی و احیای هویت تاریخی شهر است.
حمید لطف‌اللهیان در این خصوص تصریح کرد: ما به دنبال توسعه شهر با رویکرد انسان‌محور هستیم و هر کجا هر معماری و رویدادی می‌بایست به این موضوع توجه داشته باشد.
وی افزود: به ویژه در بافت‌های تاریخی شهر اردبیل ساخت‌وسازها می‌بایست متناسب با هویت شهری بوده و بتواند تداعی کننده فرهنگ و تاریخ آن باشد.
با وجود این تأکیدات و نگرانی از تغییر سریع چهره شهر اردبیل، مشخص نیست سیاست‌های احیای هویت تاریخی شهر اردبیل چه زمانی عملاً اعمال خواهد شد و آیا به صرف احداث المانی در میدان مرکزی شهر و یا برپایی سفره هفت‌سین در تعطیلات نوروز می‌توان هویت تاریخی را پس گرفت؟
نه‌تنها میدان سرچشمه بلکه میدان عالی‌قاپو اردبیل نیز درد مشابهی را لمس می‌کند. این در حالی است که نسل‌های جدید با مشاهده چراغ سبز و قرمز، خیابان‌های پر از تاکسی با خط‌کشی‌های بی‌رنگ و کم‌رمق و پاساژهای با نورهای خیره‌کننده دریافت بصری از هویت تاریخی شهر خود ندارند.