همه چیز درباره سونامی و ۳ گسل فعال دریای خزر

خبرگزاری ایسنا: محققان کشور معتقد هستند داده‌های تاریخی موجود نشان می‌دهند حدود 13 سونامی مهم در منطقه دریای خزر ثبت شده‌ است، که اکثر آنها در نواحی مرکزی خزر به وقوع پیوسته‌اند.

لرزه‌خیزی قابل توجه ناحیه خزر مرکزی ناشی از وجود یک ناحیه فرورانش در این منطقه است از این رو احتمال وقوع سونامی در صورت وقوع زمین‌لرزه‌هایی با بزرگای حدود 8 در آن ناحیه بسیار زیاد است.

این محققان بر این باورند بر اساس این واقعیات احتمال رویداد گل فشان، زمین‌لغزه و زمین‌لرزه و به تبع آنها احتمال تشکیل امواج بلند سونامی، البته نه به شدت سونامی اقیانوسی، در دریای خزر وجود دارد.

سونامی ایران تنها محدود به دریای خزر نمی‌شود بلکه در دریای عمان در محدود منطقه مکران نیز گسل‌های فعال زیادی وجود دارد که احتمال زلزله‌های اقیانوسی در آن وجوددارد.

طقه مکران حدود 600 کیلومتر از نوار ساحلی جنوب شرقی ایران است که در غرب به تنگه هرمز (گسل راستا لغز راستگرد میناب) و در شرق به نزدیکی شهر کراچی (گسل‌های راستا لغز چپگرد چمن و اورناچ نال Ornach Nal) محدود شده است. در امتداد مکران شاهد فروراندگی قسمت اقیانوسی صفحه عربی به زیر صفحه اوراسیا هستیم. یکی از اثرات این فروراندگی ایجاد آتشفشان‌های تفتان و بزمان در ایران و سلطان در پاکستان است و همچنین کوه‌های مکران یکی دیگر از نشانه‌های اثر فرو راندگی در منطقه است.

شواهد تاریخی نشان می‌دهد زلزله‌های مختلف و شدیدی در مکران روی داده، ولی تنها زلزله شدیدی که به صورت دستگاهی ثبت شده و سونامی نیز ایجاد کرده، زلزله سال ۱۹۴۵ است که سونامی به ارتفاع ۱۲ متر ایجاد کرد و به گفته تعدادی از محققان حدود ۴ هزار نفر کشته شدند.

گسل مکران فقط حدود ۱۰۰ کیلومتر از سواحل جنوبی ایران فاصله دارد و چنانچه فعال شود، پیش‌بینی می‌شود امواج ناشی از فعالیت آن در مدت زمان 20 تا ۳۰ دقیقه به سواحل ایران و پاکستان برسد.

گسل‌های مهم دریای خزر

دکتر محمد مهدی خطیب رئیس هیأت مدیره انجمن زمین ساخت و زمین شناسی ساختمانی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به گسل‌های کشیده شده در دریای خزر گفت: گسل‌هایی در جنوب دریای خزر داریم تحت عناوری گسل‌های "خزر"، "جنوب خزر" و "شمال البرز" از آنها یاد می‌شوند که این گسل‌ها میان رشته کوه‌های البرز و پوسته خزر قرار دارند.

وی با بیان اینکه این گسل‌ها در نقشه‌های تکنوتیکی ایران آورده شده‌اند، اظهار کرد: همه این گسل‌ها جز گسل‌های فعال محسوب می‌شوند و آثار فعالیت این گسل‌ها از سوی زمین شناسان مورد مطالعه قرار گرفته است.

خطیب با تاکید بر اینکه بررسی‌های تاریخی نشان از رخدادهای زمین‌لرزه‌های متعدد بر روی این گسل‌ها دارد، خاطر نشان کرد: بر اساس داده‌های موجود به دست آمده از زمین‌لرزه‌های تاریخی و هم زمین‌لرزه‌های دستگاهی نشان می‌دهد که کانون این زلزله‌ها بر روی این گسل‌ها واقع شده است و باعث زمین‌لرزه‌های متعددی شده‌اند.

رییس هیات مدیره انجمن زمین ساخت و زمین‌شناسی ساختمانی ایران اضافه کرد: با توجه به شرایطی که این گسل‌ها دارند، پتانسیل لرزه‌خیزی هم برای آنها متحمل است و احتمال حرکت مجدد و رخداد زمین‌لرزه بر روی این گسل‌ها وجود دارد.

آیا گسل‌های خزر غیر فعال بودند؟

این استاد گروه زمین شناسی دانشگاه بیرجند با اشاره به برخی گفته‌ها در زمینه فعال شدن مجدد گسل‌های دریای خزر، توضیح داد: گسل‌های فعال به گسل‌هایی گفته می‌شود که در طی 35 هزار تا 500 هزار سال گذشته حداقل یک تا دو زمین‌لرزه داشته باشند.

وی اضافه کرد: حال ممکن است فعالیت این گسل‌ها مربوط به زمانی باشد که امکانات لازم برای دریافت اطلاعات آن را نداشتیم و داده‌های موجود بر اساس مطالعات زمین شناسی است که بر روی ترانشه‌ها صورت گرفته است و یا مربوط به داده‌های اخیر باشد که با استفاده از ایستگاه‌های لرزه‌نگار به ثبت رسیده است.

خطیب ادامه داد: محققان این حوزه بر اساس یافته‌های جدید به دست آمده از این مطالعات احتمال رخداد لرزه‌ای جدید بر روی گسل‌ها را محاسبه می‌کنند و بر این اساس احتمال رخداد لرزه‌ای جدید را می‌دهند.

سونامی در دریای خزر

این محقق حوزه زمین ساخت با تاکید بر اینکه احتمال سونامی در دریای خزر وجود دارد، یادآور شد: متاسفانه اطلاعات تاریخی از سونامی‌های دریای خزر در دست نیست ولی محققان کشور در این زمینه پروژه‌های مطالعاتی را در دستور کار دارند.

وی در عین حال تاکید کرد: ولی مطالعات ما نشان می‌دهد که دریای خزر پتانسیل سونامی را دارد ولی نمی‌توان وقوع آن را پیش‌بینی کرد.

صاحبان اصلی گسل‌های خزر

رئیس هیأت مدیره انجمن زمین ساخت و زمین شناسی ساختمانی ایران با اشاره به 3 گسل اصلی دریای خزر گفت: همه این گسل‌ها در جنوب دریای خزر و در داخل خاک ایران قرار دارند.

وی ادامه داد: هرچه به سمت غرب دریای خزر برویم گسلی به نام گسل "آستارا" کشیده شده که از کنار شهر آستارا عبور می‌کند.

خطیب با تاکید بر اینکه این گسل یکی از گسل‌های فعال حاشیه دریای خزر است، اضافه کرد: ادامه این گسل وارد کشور آذربایجان خواهد شد.

وی افزود: از طرف دیگر گسل دیگری به نام گسل "عشق‌آباد" وجود دارد که در کشور ترکمنستان قرار دارد ولی ادامه این گسل وارد پوسته خزر و دریای خزر می‌شوند.

این محقق تاکید کرد: ولی گسل‌های "خزر"، "جنوب خزر" و "شمال البرز" همگی در داخل خاک ایران قرار دارند.

سونامی دیگر در دریای جنوب ایران

استاد گروه زمین شناسی دانشگاه بیرجند با اشاره به گسل‌های موجود در دریای عمان (جنوب ایران) گفت: گسل‌های این دریا با عنوان گسل مکران شناخته می‌شود که شرایط آن با گسل‌های دریای خزر متفاوت است.

وی به بیان تفاوت‌های میان گسل‌های دریای خزر با دریای عمان اشاره کرد و توضیح داد: پوسته اقیانوسی عمان در محل مکران در زیر پوسته قاره‌ای در حال فرو رفتن است از این رو در این منطقه با "فرورانش قاره‌ای" مواجه هستیم از این رو از سواحل مکران تا جازموریان منطقه فشاری ایجاد شده است که گسل‌های متعدد با روند شرقی-غربی در آن وجود دارد.

خطیب، مهمترین گسل‌های مکران را گسل‌های "قصر قند" و "بشاگرد" را از مهمترین گسل‌های منطقه مکران نام برد و گفت: مجموعه گسل‌های مکران نیز از جمله گسل‌های فعال هستند به گونه‌ای که داده‌های دستگاه‌های لرزه‌نگاری و شتابنگاری نشان می‌دهد که در این منطقه دارای زمین‌لرزه‌های متعددی است ضمن آنکه داده‌های تاریحی نیز نشان از لرزه‌خیزی بالای این گسل دارد.

این محقق با بیان اینکه در مکران دو نوع زمین‌لرزه وجود دارد، اظهار کرد: یک دسته از زمین‌لرزه‌ها کم عمق و دسته دیگر از زلزله‌ها دارای عمق زیاد هستند، ادامه داد: زمین‌لرزه‌ها با عمق زیاد، زمین‌لرزه‌هایی هستند که مربوط به شکستن پوسته اقیانوسی فرو رونده به زیر پوسته ایران درمکران می‌شود که گاه عمق زلزله‌های آن به 300 کیلومتر نیز می‌رسد.

وی با تاکید بر اینکه سازوکار زمین‌لرزه‌های منطقه مکران با سایر زمین‌لرزه‌های کشور متفاوت است، خاطر نشان کرد: زمین‌لرزه‌های منطقه مکران زمین‌لرزه‌هایی با سازوکار کششی هستند که در اعماق زمین رخ می‌دهند.

خطیب نمونه این نوع زمین‌لرزه در مکران را زمین‌لرزه سراوان 3 سال قبل دانست که بزرگای آن 7.6 ریشتر رخ داد که عمق آن در 300 کیلومتری بوده است. علی‌رغم بزرگای بسیار زیاد این زلزله، به دلیل عمق زیاد بر روی زمین آسیب جدی وارد نکرد.

وی با تاکید بر اینکه در جنوب سونامی تنها در دریای عمان است، توضیح داد: خلیج فارس جزء پوسته اقیانوسی نیست از این رو سونامی در این خلیج رخ نخواهد داد.