گردشگری به سبک حلال

روزنامه صبح نو: یکی از منابع مهم درآمدی کشور‌ها از طریق گردشگری به‌وجود می‌آید. منبع درآمدی که بسیاری از کشور‌ها از آن استفاده می‌کنند. به‌جز سود عظیم اقتصادی که گردشگری برای هر کشوری ایجاد می‌کند، اشتغالزایی نیز از طریق گردشگری ایجاد می‌شود. اتفاقی که گردشگری را تبدیل به صنعت و زیرشاخه‌های زیادی را هم ایجاد کرده است. گردشگری حلال، یکی از زیرشاخه‌های گردشگری است، زیرشاخه‌ای که بسیاری از زیرساخت‌های آن در ایران وجود دارد، اما ایران از فرصت‌هایی که گردشگری حلال ممکن است ایجاد کند، چقدر استفاده می‌کند؟ دین اسلام، پیروانش را بار‌ها به سفر و تجربه کردن تشویق کرده است. قرآن کریم در آیه ۳۶ سوره نمل می‌فرماید: «پیش از شما سنت‌هایی بوده است پس روی زمین بگردید و بنگرید.» همین مساله باعث اشتیاق مسلمانان به سفر کردن است، اما به‌دلیل سبک زندگی اسلامی- دینی مسلمانان سفر به بعضی از نقاط و حتی خوردن بسیاری از غذا‌ها برای مسلمانان مناسب نیست. قصه از کجا شروع شد نخستین‌بار واژه‌نامه حلال که امکان دسترسی به معنای تمامی واژگان مورد استفاده در بازار گردشگری حلال را فراهم آورده از سوی شرکت رتبه‌بندی و اعتبارسنجی «کرسنت ریتینگ» سنگاپور منتشر شد. با افزایش تعداد مقصد‌ها و سرویس‌هایی که به‌دنبال جذب گردشگران مسلمان هستند، نیاز بود که شناخت بهتری نسبت به واژگان و اصطلاحات رایج در این بازار برای تعریف نیاز‌های بازار و خدمت‌رسانی در این عرصه وجود داشته باشد. این لغت‌نامه شامل بیش از ۱۵۰ مدخل در توصیف واژگان و مفاهیم بازار حلال است. درواقع شناخت واژگان و اصطلاحات این بازار برای همه کسب‌وکار‌های مرتبط با گردشگری که به دنبال بهره‌برداری از این بازار هستند مانند آژانس‌های دولتی، هتل‌ها، رستوران‌ها، فرودگاه‌ها و بیمارستان‌ها لازم است. تحقیقات به عمل آمده در ۴۷ کشور، نشان می‌دهد که نرخ رشد بازار گردشگری حلال از نرخ رشد گردشگری جهانی سبقت گرفته است و ارزش این بازار تا سال ۲۰۲۰ به بیش از ۱۹۲ میلیارد دلار خواهد رسید. بر اساس تحقیقی که در موسسه انجام شده است، مالزی نخستین مقصد گردشگران مسلمان است. پس‌ازآن امارات متحده عربی، ترکیه، اندونزی، عربستان، مراکش، اردن، قطر، تونس و مصر در جایگاه ۱۰ کشور نخست گردشگری حلال قرار دارند. ایران در این میان و در جذب گردشگر مسلمانان، در جایگاه چهارده و پس از کشور بنگلادش قرارگرفته است. واژه گردشگری حلال، اما به چه معنی است. در این نوع گردشگری برنامه‌های تفریحی و گردشگری ویژه‌ای برای مسلمانان تدارک دیده می‌شود. به این معنا که مسلمانان از هر کشوری که باشند مایل‌اند در برنامه‌های تفریحی و سفر‌های خود به آداب شرعی عمل کنند. به‌عنوان‌مثال از غذای حلال رستوران‌ها استفاده کنند یا در هتل‌هایی که مشروبات الکلی سرو نمی‌کنند، اقامت داشته باشند. همچنین برای زنان و مردان استخر‌های شنای جداگانه در نظر گرفته شود و در طول سفر اوقات شرعی اعلام و برای آن برنامه‌ریزی شود. ضمن آنکه بیشتر این گردشگران مسلمان مایل‌اند در برنامه سفر خود بازدید از اماکن مذهبی نیز وجود داشته باشد. منطقه آسیا پتانسیل زیادی برای گردشگری حلال دارد و هتل‌های بین‌المللی زیادی در کشور‌های این منطقه دایر شده است که شؤون اسلامی مانند ذبح شرعی، ارائه غذا‌های حلال و جدایی قسمت‌های ورزشی و رفاهی مخصوص بانوان و آقایان در آن رعایت می‌شود. در ایران هم، همه‌چیز طبق اصول حلال رعایت می‌شود و یکی از معدود کشور‌هایی مسلمان است که به‌طور رسمی رفتار‌ها و سرو غذا‌های غیرمتعارف در آن وجود ندارد. ایران نیز می‌تواند از فرصت برند حلال استفاده کند و گردشگران زیادی را به کشور بکشاند. کشور ما تا چه در این زمینه فعالیت کرده است؟ ما خودمان حلال بودیم دیگر خیلی از مردم ایران و جهان، آقای «عباس برزگر» را می‌شناسند. مرد شیرازی که روزگاری دستفروش بود و بعد از یک مهمان‌نوازی صادقانه، پای توریست‌های خارجی را به روستای بوانات -که حالا تبدیل به یک روستای توریستی شده- باز کرده است. عباس برزگر با همین روش و با مهمان‌نوازی دینی‌اش مهمانان زیادی را هر سال به کشور جذب می‌کند. تقریباً ۱۸ سال از روزی که او از مهمانانش پذیرایی کرده است، می‌گذرد و حالا او تبدیل به یکی از فعالان حوزه گردشگری در جنوب ایران و در شیراز شده است. برزگر چند روز پیش به برند گردشگری حلال پیوست. برزگر درباره دلیل پیوستنش به برند حلال توضیح می‌دهد: «من کسب‌وکار خودم را داشتم، اما نمی‌دانستم این کاری که انجام می‌دهم، همان گردشگری حلال است. من برندش را نمی‌دانستم. من و خانواده‌ام در چارچوب یک خانواده واقعی، زندگی روستایی را به جهان نشان می‌دهیم. برعکس همکاران‌مان که معتقدند باید شکل حرام گردشگری در کشور وجود داشته باشد تا گردشگر خارجی به ایران سفر کند. ما به همکاران‌مان نشان دادیم که با اصالت واقعی، با ساده‌زیستی و با تکیه‌بر اعتقادات‌مان و افکارمان می‌توانیم سفیر خوبی برای مملکت باشیم.» برزگر توضیح می‌دهد که در تمام پذیرایی‌هایش همیشه مساله زندگی اسلامی وجود داشته است، مساله‌ای که البته نمی‌دانسته است: «ما همیشه به فکر نشان دادن فرهنگ ایرانی، اسلامی بودیم. خانواده‌ای که به سبک دینی غذا را سرو می‌کنند و تعالیم دینی را در برخورد با اعضای خانواده و کسب روزی حلال به کار گرفته‌اند و همیشه هم شکرگزار خدا هستند. ما با زحمتی که می‌کشیم، خودمان در مزرعه گندم تولید می‌کنیم، اکثر موادی که تولید می‌شود، ارگانیک است. خانم من زمانی که می‌خواهد ترشی انگور درست کند، بر طبق تعالیم اسلام، آن گلی که به آن می‌زنند تا حلال باشد؛ همیشه استفاده می‌کند. در دوشاب انگور (شیره انگور) هم این کار را می‌کند. ما آنچه در دین و مذهب‌مان وجود دارد؛ همیشه انجام داده‌ایم. اذان که می‌دهند، نماز می‌خوانیم، این‌ها همه سبک زندگی اسلامی ماست. ما تمام پذیرایی و سبک مهمان‌نوازی‌مان بر اساس تعالیم دینی است. گردشگران غذای ما را به‌عنوان سالم‌ترین غذا می‌پسندند، به خاطر اینکه غذای ما به‌عنوان تعالیم دینی و آن‌طور که خداوند در قرآن فرمود: ه، تهیه می‌شود. به‌خاطر همین هم، چندین‌بار جایزه بهترین آشپزی را از طرف آن‌ها گرفته‌ایم.» رییس دهکده توریستی عباس برزگر تعریف می‌کند که گردشگری حلال تنها مختص مسلمانان نیست، بسیاری از غیرمسلمانان هم طرفدار آن هستند: «تجربه به من ثابت کرده است که همه ملت‌ها، مسیحی و یهودی، عاشق طرز پخت و غذای اسلامی هستند. غذا‌های اسلامی و فرهنگ اسلامی، آن‌ها را جذب می‌کند. فرهنگ اسلامی، یک ریسمان نامرئی جذب گردشگری در جهان است. من این را نمی‌دانستم. در دین ما گفته‌شده است که شام را کمتر بخورید یا غذای سبک میل کنید، ما همه این کار‌ها را انجام دادیم. شب به آن‌ها غذای سبک می‌دهیم، صبح غذایمان سنگین‌تر است. فرهنگ واقعی‌مان را به آن‌ها نشان دادیم و این سبک اسلامی خود در جهان این همه سروصدا کرده است. ما نمی‌دانستیم که همه این‌ها خود جاذبه است. حالا متوجه شدیم که اگر آرم حلال بخورد، برند کارمان بالاتر می‌رود. به ما ثابت‌شده است که آن‌ها شاید نسبت به دین اسلام ظاهراً واکنش نشان دهند، اما غذای اسلامی را دوست دارند.»

حال که روستای توریستی بوانات شیراز هم به گردشگری حلال پیوسته است، چه تأثیری در کسب‌وکار برزگر به‌وجود خواهد آمد. او معتقد است که باید در زمینه گردشگری حلال تلاش بیشتری انجام داد: «من تمام تلاشم را انجام می‌دهم تا در این زمینه رشد کنیم. قبلاً در مورد غذای حلال زیاد مانور نمی‌دادیم. از این به بعد، غذای حلال را می‌توانیم به‌عنوان شعار در جشنواره‌های بین‌المللی انتخاب کنیم. می‌توانیم از این حربه برای جذب گردشگر بیشتر استفاده کنیم. به نظرم با پیوستن به خانواده گردشگری حلال کشور، عزت‌نفس پیدا کرده‌ایم. الآن اگر قرار است که تبلیغی انجام دهیم، چیزی پشت این تبلیغ وجود دارد. مراجع و مسوولان هم پشت ما هستند. راحت‌تر می‌توانیم تبلیغ کنیم و درواقع مبلغ بهتری هم برای فرهنگ، غذا و دین مبین اسلام خواهیم بود. مسلماً با تبلیغات‌مان می‌توانیم مسلمانان بیشتری هم به سفر به کشور جذب کنیم. در بسیاری از کشور‌ها خیلی چیزی ندارند، اما باز هم با نداشته‌هایشان تبلیغات واهی می‌کنند. ما با این دین‌مان البته اگر به راز و رمز آن پی ببریم، می‌توانیم، قله‌های جهان را فتح کنیم.» ما کجای جهانیم آقای «امیرپویان رفیعی‌شاد» کارشناس حوزه گردشگری، مدرس دانشگاه و عضو هیات مدیره انجمن دفاتر سفر و گردشگری استان تهران است. او گفت که معتقد است کشور برای توسعه گردشگری حلال نیاز به ایجاد زیرساخت‌های خاصی دارد. رفیعی‌شاد توضیح می‌دهد: «کشور ما گردشگری حلال است. نیازی نیست به‌عنوان‌مثال، رستوران‌هایمان غذای حلال سرو کنند یا اینکه امکانات دیگری را مختص گردشگری حلال ایجاد کنیم. زیرساخت‌هایی مختص جذب گردشگر باید ایجاد شود. ما البته نمونه دیگری از گردشگری به‌عنوان گردشگری مسلمان داریم که می‌تواند به‌عنوان گردشگری در شهر‌های مذهبی ما انجام شود. برای گسترش گردشگری حلال باید جلسات کارگروهی مختص گردشگری حلال با شرکت سازمان گردشگری کشور و کارشناسان این حوزه انجام شود.» رفیعی‌شاد با اشاره به گردشگری سلامت که آفتی دچار آن شده و تفاوتش با گردشگری حلال می‌گوید: «گردشگری سلامت در کشور دچار آفت شد و آن هم وجود دلالانی بود که در این زمینه وجود داشتند و باعث شدند که درگردشگران این حوزه بی‌اعتمادی را ایجاد کنند. شاید اگر شرکت‌هایی که در زمینه گردشگری سلامت فعالیت می‌کردند، فعال‌تر عمل می‌کردند، بسیاری از اتفاقاتی که در گردشگری سلامت اتفاق افتاد، پیش نمی‌آمد. در گردشگری حلال، اما این اتفاق‌ها نمی‌افتد. دلالی در این گردشگری وجود نخواهد داشت. همان‌طور که عرض کردم، ما زیرساخت‌ها و اتفاقاتی را که گردشگری حلال در اختیار دارد؛ دارا هستیم، هرچند که در گردشگری سلامت هم امکانات و شرایط مناسبی را داریم.»

کارشناس حوزه گردشگری معتقد است که برای توسعه گردشگری حلال قوانین خاصی نیاز نیست که وضع شود: «همان‌طور که اشاره کردم، نیازی نیست که زیرساخت آنچنانی و قوانینی در زمینه توسعه و گسترش این نوع گردشگری تعیین شود. در سال ۲۰۱۸، نشست WTO (سازمان تجارت جهانی) در تبریز برگزار خواهد شد. مسلماً در این نشست اتفاق‌های خوبی برای گردشگری ایرانی و توسعه گردشگری حلال کشور خواهد افتاد.» البته امیرپویان رفیعی‌شاد دلیل پیشرفت گردشگری را تنها یک مساله می‌داند: «در صنعت گردشگری اتفاقی که باعث می‌شود، آن را موفق کند، تبلیغات است. تبلیغات و شناخته شدن در همه جهان باعث می‌شود که مسافران تمایل پیدا و به کشوری سفر کنند. با وجود این‌که ایران زمینه‌های گردشگری زیادی را دارد، اما متأسفانه تبلیغات آن‌طور که در پتانسیل کشور وجود دارد، در این حوزه انجام نمی‌شود.» او البته از سازمان گردشگری کشور دفاع می‌کند و دلیل تبلیغات نداشتن را مشکل دیگری عنوان می‌کند: «من نمی‌خواهم بدون دلیل از سازمان گردشگری دفاع کنم، اما شما بررسی کنید و ببینید که بودجه‌ای که دولت برای سازمان گردشگری در نظر گرفته است، چقدر است، این میزان، حتی نصف سازمان‌های دیگر هم نیست. با این میزان بودجه، سازمان خوب عمل می‌کند.» عضو هیات مدیره انجمن دفاتر سفر و گردشگری استان تهران، با اشاره به رتبه کشور‌های مالزی و ترکیه در زمینه گردشگری حلال، نیز توضیح می‌دهد: «مشکل ما اینجاست که کشورمان را در زمینه گردشگری با مالزی و ترکیه مقایسه می‌کنیم. مالزی و ترکیه در زمینه گردشگری حرف اول را در دنیا می‌زنند. قطب گردشگری جهان این دو کشور هستند. در حال حاضر ترکیه در آنتالیا هم گردشگری حلال به راه انداخته است. به رستوران‌هایی که غذای حلال سرو می‌کنند، مجوز داده است. ما در آمار WTO رتبه گردشگری خودمان را داریم. شاید بسته به پتانسیل‌هایمان رتبه قابل قبولی نباشد، اما در حد امکانات‌مان رتبه مناسبی است.» رفیعی‌شاد با اشاره به ارزآوری که با گردشگری حلال ممکن است در کشور ایجاد شود، توضیح می‌دهد: «به‌طور دقیق نمی‌توان درباره میزان درآمدی که برای کشور به‌وجود خواهد آمد، گفت، پژوهشی در این زمینه انجام‌نشده است. من هم دقیقاً نمی‌دانم که چه میزان ارزآوری خواهد شد، اما مسلماً میزان قابل‌توجهی شغل ایجاد خواهد شد و کشور هم پیشرفت‌های زیادی خواهد داشت.» جذب توریسم مسلمان و توسعه گردشگری حلال می‌تواند باعث رشد اقتصادی کشور و اشتغالزایی شود، اتفاقی که نیاز به انجام زیرساخت‌های آنچنانی ندارد و با یک برنامه‌ریزی در حوزه مدیریت کلان می‌تواند ایران را تبدیل به قطب برتر گردشگری حلال کند.