چرا سعد حریری استعفایش را پس گرفت؟/ عقب نشینی عربستان یا اجرای راهبرد جایگزین/ سه سناریو درباره آینده لبنان

سرویس بین الملل فردا؛ جعفربرزگر: سعد الحریری نخست وزیر لبنان بعد از استعفا از مقام نخست وزیری در ۱۳ آبان در خاک عربستان با بازگشت به لبنان بعد از ۱۸ روز حضور در میان خاندان سعودی استعفای خود را به صورت موقت پس گرفت.

حریری بعد از آنکه با علی اکبر ولایتی مشاور امور بین الملل مقام معظم رهبری در ۱۲ آبان ملاقات کرد که هر دو طرف این ملاقات را مثبت و سازنده ارزیابی کردند توسط مقامات خشمگین سعودی به ریاض فرخوانده شد.

«رویترز» و پایگاه لبنانی «الجدید» دلیل اعلامی سعودی‌ها به حریری برای فرخواندن او به عربستان را اینگونه ذکر کرده اند: «مقامات سعودی علت فراخواندن حریری توسط مسئولان ارشد عربستان را گفتگو با وی در خصوص بدهی حدود ۸ میلیارد دلاری ریاض به شرکت‌های اقتصادی وابسته به حریری، عنوان کردند.» حریری پس از ورود به فرودگاه ریاض تحت تدابیر شدید امنیتی به اقامتگاهش منتقل شده و با گذشت چهار ساعت، متن استعفانامه تحویل وی گشت و حریری آن انشاء را در تلویزون العربیه عربستان برای مردم متعجب و متحیر لبنان خواند این امر از یک طرف و اعلام مقامات لنبانی مبنی بر اینکه، سعد الحریری در شرایطی لبنان را ترک و سپس از پست خود استعفا داد که درست در همان زمان، قرار انجام چندین ملاقات با مقامات سیاسی و اقتصادی بین‌المللی ازجمله رئیس صندوق بین‌المللی پول، در جدول برنامه ریزی کاری وی پیش بینی شده بود نشانگر این امر بودند که این استعفا نه یک امر عادی که ممکن است هر مقام سیاسی دست به انجام آن بزند بلکه یک سناریو طراحی شده با چاشنی فشار و اجبار بوده است. چرا حریری استعفا داد؟ حریری همواره در صحنه سیاست لبنان به سعودی‌ها روی خوش نشان داده است و از همین منظر است که در لبنان او به عنوان یک سیاست مدار نزدیک و دنباله رو سعودی‌ها نام برده می‌شود از این رو مقامات سعودی از وی انتظار داشتند تا به سیاست‌های آن‌ها در لبنان عمل کند و به صورت علنی از ظرفیت‌های خود در دولت برای مقابله و رویارویی با حزب الله لبنان و مهار نفوذ ایران بهره برداری کند. اما حریری در سفراول خود به عربستان به مقامات سعودی ابلاغ کرد که در شرایط کنونی و به دلیل حاکمیت ثبات نسبی بر لبنان، بهانه کافی برای مقابله مستقیم با حزب الله وجود ندارد و او نمی‌تواند بار چنین مسئولیت خطیری را به دوش بکشد و دست به اقدامی بزند که منجر به حذف او از صحنه سیاسی لبنان شود این سخنان مقامات سعودی را به این نتیجه رساند که حریری مرد میدان مقابله با حزب الله نیست پس از آن، سعودی‌ها به استفاده از اهرم‌های فشار در نزد خود علیه حریری متوسل شدند، او را به ریاض کشانده، بازداشتش کرده و سپس وادار به استعفا کردند. حریری به نوعی در بیانیه استعفای خود دلیل استعفایش را بیان کرده است که رمز گشایی از آن ما را به فهم سناریو سعودی‌ها خواهد رساند. حریری در بیانیه استعفایش ایران و حزب الله را متهم به اخلال در روند امور داخلی لبنان کرد و او از ایران خواست در امور داخلی لبنان (بخوانید ارتباط با حزب الله) دخالت نکند و در پایان حریری به در خطر بودن جان خود اشاره کرد خطری که تلویحا آن را از ناحیه ایران دانست که به نظر می‌رسید این بخش بیشتر برای تحریک هودارانش صورت بیان شده است بیان این جملات دقیقا در جهت خواسته‌های سعودی صورت گرفته است چرا که مشکل عربستان در لبنان حضور و قدرت حزب الله است پس تضعیف آن هم قطعا اصلی‌ترین هدف عربستان در این کشور می‌باشد از این رو بدون شک افزایش فشار بر حزب الله لبنان به منظور تضعیف آن در عرصه‌های مختلف، هدف اصلی از طراحی سناریوی استعفا بوده است؛ حزب اللهی که با مشارکت نظامی قدرتمندانه در عملیات‌های تأمین امنیت مرز‌های لبنان و همچنین حماسه سازی‌های مثال زدنی در نبرد با تکفیری‌ها در سوریه نشان داد به قدرتی دست یافته که بسیاری از ارتش‌های کشور‌های عربی به آن غبطه می‌خورند. افزایش روزافزون قدرت نظامی حزب الله از یک سوی و افزایش محبوبیت آن در عرصه سیاسی و در نزد افکار عمومی داخلی لبنان از سوی دیگر، موجب شد تا سعودی‌ها برای خدشه وارد کردن به چهره حزب الله لبنان وارد عمل شده و به گونه‌ای سناریوی استعفای حریری را به طراحی کنند که تمامی گروه‌ها و احزاب سیاسی لبنانی، این گروه را عامل و مقصر اصلی استعفای حریری تلقی کرده و به نیابت از ریاض به مواجهه مستقیم با آن مبادرت ورزند.

چرا سناریو سعودی‌ها لبنان را بهم نریخت؟ «سید حسن نصرالله» دبیرکل حزب الله لبنان در روز ۲۰ آبان ماه در یکی از تاریخی‌ترین سخنرانی‌ها در طول سال‌های گذشته با همان هوشمندی و زکاوت همیشگی خود، عربستان سعودی را به عنوان اصلی‌ترین عامل بحران کنونی در لبنان قرار داد و به نوعی آن را در گوشه رینگ قرار داد و آب سردی بر تلاش‌های ریاض برای تفرقه افکنی در لبنان ریخت. دبیرکل حزب الله لبنان در سخنان خود با هوشیاری مثال زدنی از عدم مشروعیت استعفای سعد الحریری سخن گفت و تأکید کرد: «از آنجایی که این استعفا با زور و اجبار سعودی‌ها و بدون میل و اراده شخصی الحریری صورت گرفته است، از نظر ما مشروعیت قانونی ندارد. حریری باید به لبنان برگردد تا مشخص شود در ریاض چه اتفاقی رخ داده است». این اظهارات سید حسن نصرالله درحالی مطرح شد که مقامات سعودی بی صبرانه منتظر حملات لفظی حزب الله لبنان به الحریری و به تبع آن، ظهور و بروز درگیری‌های حزبی ـ. جناحی در لبنان بودند. اما این سناریوی رژیم سعودی با رفتار داهیانه سید حسن نصرالله به نتیجه نرسید. در این میان، نباید از کنار مدیریت هوشمندانه اوضاع سیاسی و امنیتی لبنان توسط میشل عون رئیس جمهوری این کشور نیز به سادگی عبور کرد؛ مسأله‌ای که یکی دیگر از عوامل مهم عدم تحقق اهداف سعودی از ورای طراحی سناریوی استعفای حریری بود. بنابراین، واکنش‌های رئیس جمهوری لبنان و مسئولان حزب الله که در محاسبات مقامات سعودی نادیده گرفته شده بود، بزرگترین هدف سعودی از ورای استعفای حریری یعنی به آشوب کشاندن لبنان را در نطفه خفه کرد. از طرف دیگر موضع گیری همه گروه‌ها و طیف‌های لبنانی علیه ربوده شدن الحریری شرایط متفاوتی را که سعودی‌ها فکر آن را نمی‌کردند به وجود آورد. این ابراز همبستگی در این سطح با توجه به دو دستگی‌های موجود در کشورلبنان کاملا بی سابقه بود. در این میان هیچ گروهی به جز حزب قوات لبنان (وابسته به جعجع) و برخی جداشدگان از حزب المستقبل که هواداران مشخص سعودی‌ها در لبنان هستند از این همبستگی کناره نگرفتند. در عرصه بین الملل هم «ماکرون به ولیعهد سعودی ابلاغ کرده بود که موضع پاریس در قبال عدم بازگشت حریری به لبنان با موضع میشل عون یکسان است» او به سعودی‌ها گفت: «که ریاض باید لبنان را خارج از دایره بحران‌های منطقه ببیند». از طرف دیگر وزیر امور خارجه آلمان هم مواضع تندی علیه این اقدام سعودی‌ها گرفت و آمریکا هم روی خوش به این اقدام سعودی‌ها نشان نداد. چرا حریری استعفایش را پس گرفت؟ در پاسخ به این پرسش سه سناریو قابل طرح است

۱) احتمال اول را می‌توان مبتنی بر اظهارات سعد الحریری در لبنان بعد از بازگشت از اقامت اجباری در عربستان قرار داد از سخنان حریری اینگونه برمی آید که او در شرایط حساس لبنان با خواسته رئیس جمهور میشل عون همراه شده است تا لبنان دچار بحران نشود. این احتمال به دلیل اینکه در این بازی و سناریو بحران ساز او هیچ نقشی نداشته است محتمل به نظر نمی‌رسد در واقع این حریری نبود که تصمیم گرفت استعفا بدهد و از همین منظر می‌توانیم بگویم این بار هم تصیمم خود حریری نیست که او را وادار به پس گرفتن استعفایش کرده است در نتیجه خود حریری در این بازی چندان توان تصمیم گیری و اجرا ندارد. ۲) احمتال دوم مبتنی بر این امر است که عربستان با توجه به مواردی که ذکر شد از طراحی خود در قبال لبنان به نتیجه موفقیت آمیز دست نیافت (بحران داخلی در لبنان وتضعیف حزب الله) پس تصمیم گرفت حماقت خود در مورد لبنان را همچون یمن دامنه دارد و تبدیل به باتلاق نکند و سریعا از مسیر رفته باز گردد و عقب نشینی کند. این سناریو هم به دلیل اینکه مشکل عربستان در منطقه با نفوذ ایران عمیق‌تر از دلایل سطحی است و با شکست یا پیروزی مقطعی از بین نمی‌رود و ریشه در مشکلات ایدلوژیک دارد و عربستان به شدت از نفوذ ایران و اندیشه‌ای انقلابی آن برای موجودیت خود احساس خطر می‌کند امری که آن‌ها را ودار به ورود به با تلاق یمن کرد پس عقب نشینی و واگذاشتن لبنان به ایران چندان محتمل به نظر نمی‌رسد.

۳) سناریو سوم معتقد است که سعود‌ی ها پلن A. که همان استعفای اجباری حریری و در نتیجه موضع گیری تند و از روی عصبانیت حزب الله علیه حریری و در نهایت درگیری در لبنان و تضعیف حزب الله که نتیجه نداد را کنار نهاده و وارد پلن B. خود شده است در این پلن سعد الحریری با باز گشت به لبنان و از بین بردن استدلال حزب الله مبنی برنامشروع بودن استعفایش در خاک عربستان و آرام کردن اعتراض‌ها نسبت به اقدام خلاف عرف دیپلماتیک درصدد بر بیایید ماندن و یا استعفای خودش را به عنوان اهرم فشار به کار گیرد در واقع عقب نشینی موقتی سعد الحریری از استعفای خود می‌تواند تنها یک تاکتیک از پیش برنامه ریزی شده در اتاق فکر سعودی برای امتیازی گیری از دولت میشل عون و حزب الله لبنان باشد، چراکه سعد الحریری، خود نیز اعلام کرده است که استعفایش را به طور کامل پس نگرفته و تنها آن را برای انجام مذاکرات و گفتگو‌های بیشتر در خصوص مسائل سیاسی و اختلافات فی ما بین، به حالت تعلیق درآورده است. این سناریو وقتی بدانیم منابع وابسته به حزب قوات لبنان مصالحه سیاسی جدیدی که الحریری مطرح خواهد کرد را همرا با دو نکته اصلی می‌دانند: اجرای سیاسی بی طرفی به صورت واقعی نه شعاری که با خروج حزب الله از بحران‌های منطقه‌ای تحقق می‌یابد و پیشنهاد نقشه راهی برای انتقال تدریجی سلاح حزب الله به ارتش. محتمل‌تر به نظر خواهد رسید.