ظهور عمان و سقوط امارات

خبرگزاری تسنیم: در ۳۰ سال گذشته امارات یکی از طرف‌های اصلی تجاری ایران بوده است. کشوری ذره‌ای و کوچک با سر و صدای فراوان. سر و صدایی که از چرخ‌های در گردش کارخانه‌ها به گوش نمی‌رسید بلکه حاصل برج سازی با دلار‌های نفتی، صادرات کالا‌های وارد شده عمدتا به مقصد ایران و یک گردشگری تحمیلی و غیراصیل بود. گردشگری در آب و هوای داغ امارات برای اکثر مردم منطقه جذابیت ندارد و شاید بتواند تعداد اندکی از اروپاییان فراری از سرما را چند روزی مهمان خود کند. صادرات مجدد این دولتک حاشیه جنوبی خلیج فارس به مدیریت غلط دولت‌های ایران باز می‌گردد که در طی سی سال نتوانسته اند یک بندر با عمق آبخور کافی برای پهلو گرفتن کشتی‌های اقیانوس پیمای پهن پیکر ایجاد کنند و کشتی‌ها از سر ناچاری راهی جبل علی شده و کالا‌های ترخیص شده را مجدد سوار کشتی‌های کوچک کرده و راهی ایران می‌کنند. ایران چه اماراتی‌ها دوست داشته باشند و چه نداشته باشند دلیل اصلی رشد بادکنکی این دولتک در ۳ دهه اخیر بوده است. سوءمدیریت یک کشور بزرگ باعث رشد مصنوعی کشوری کوچک شد. اما آیا این پایان ماجرا است؟ به نظر نمی‌رسد که اینگونه باشد. حتی مدیران ضعیف هم بالاخره روزی به اشتباه خود پی می‌برند و با هزینه زیاد اشتباهات خود را جبران می‌کنند. خلیج فارس فقط امارات متحده عربی نیست و کشور‌های مهمتری هم در این منطقه وجود دارد. قطر تقریبا شبیه امارات است و البته عمان از هر جهت بر امارات برتری دارد. امارات به روایت بانک جهانی ۹.۲ میلیون نفر جمعیت دارد که البته نیمی از آن را مهاجران تشکیل می‌دهند. در مقابل کشور عمان ۴.۵ میلیون جمعیت بومی دارد که نشان می‌دهد در وضعیت برابری از نظر جمعیت هستند. امارات ۸۳ هزار کیلومتر مربع مساحت دارد و عمان ۳۰۹ هزار کیلومتر مربع که در منطقه بهتری نیز واقع شده است و به اقیانوس راه دارد. تولید ناخالص داخلی عمان ۷۱ میلیارد دلار است که درآمد سرانه ۱۷ هزار دلاری را ایجاد کرده است که رقم بالایی است، اگرچه در برابر ۴۰۷ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی امارات با سرانه ۴۰ هزار دلار پایین‌تر است، اما کشور فقیری به شمار نمی‌رود. ضمن اینکه پتانسیل‌های قوی تری برای رشد و بالندگی دارد که در صورت تعامل با کشور‌های بزرگ منطقه به سرعت جایگزین امارات عربی متحده خواهد شد. اتکا امارات به نفت بسیار بیشتر از عمان است و همه بلندپروازی‌های اماراتی‌ها برای ساختن «نخیل» و برج و بارو ساختن در میان شن‌های داغ حاشیه جنوبی خلیج فارس با تکیه بر طلای سیاه بوده است، بقیه داستان تعارف است. حتی همراهی این کشور با عربستان در حمله به یمن و نشان دادن ژست کشور موثر در منطقه که می‌تواند در جنگ شرکت کند را هم کسی جدی نمی‌گیرد. نقش ایران در امارات سازی طبق گزارش سال ۲۰۱۷ آنکتار، دولتک امارات ۹ امین کشور آسیا در جذب سرمایه گذاری خارجی بوده است که از دو سال قبل کمتر است. انگلیس، ژاپن و هنگ کنگ در سه سکوی اول جای گرفته اند. ظاهرا تا اینجای داستان ایران تاثیری در ماجرا ندارد، اما این همه داستان نیست. بدون بازار مصرفی بزرگ ایران که مقصد اصلی بازصادرات امارات است این کشور بختی برای ادامه زندگی تصنعی فعلی نخواهد داشت. توجه به کشور‌های سرمایه گذار در امارات متحده عربی نشان می‌دهد که هیچ یک از آن‌ها توان ایفای نقش مصرف کننده نهایی را برای این کشور ندارند و ایران استثنا طرف‌های تجاری امارات است. در سال‌های قبل (۲۰۱۵) هم چنانچه جدول پایین نشان می‌دهد؛ ایران هم به عنوان سرمایه گذار و هم به عنوان مقصد؛ که در چنین گزارش‌هایی به آن اشاره نمی‌شود حضوری پررنگ دارد.

این مقایسه ساده نشان می‌دهد که ایران تمام سرمایه گذاری‌ها در امارات را انجام نمی‌دهد، اما شرط لازم برای بقای این کشور کوچک حاشیه جنوبی خلیج فارس است. شن‌های داغ امارات در صورت رفتن ایرانی ها؛ مسافران زیادی را به خود نخواهد دید. امارات انتخاب دیگری برای جایگزین کردن با ایران ندارد، اما ایران انتخاب‌های بیشتری دارد. اگرچه برخی در وزارت خارجه مانند حمیدرضا آصفی سفیر اسبق ایران در امارات این کشور را تنها راه تجارت خارج با ایران می‌دانند و نشان سال امارات را هم به وی اعطا شد، اما کارشناسان این نظر را سست و بدون پشتوانه علمی می‌دانند. کشور عمان که با وقار در سیاست خارجی در منطقه غرب آسیا شناخته می‌شود دارای پتانسیل‌های به مراتب قوی‌تر اقتصادی در قیاس با امارات عربی متحده است. جمعیت جوانی دارد، دارای خاک پهناورتری است، موقعیت جغرافیایی فوق العاده بهتری دارد و استقلال عمل بیشتری از خود نشان داده است. کشور‌ها در انتخاب طرف‌های اقتصادی به عامل ثبات در تصمیم گیری و استقلال در سیاست خارجی به دلیل اثرگذاری بر محیط نهادی اهمیت زیادی می‌دهند. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و به جای امارات ماجراجو ترجیح می‌دهد سراغ کشور‌های باثبات و معقول باشد. طبق گزارش‌های آنکتاد؛ سرمایه گذاری مستقیم خارجی در عمان از سال ۲۰۱۰ روند رو به رشد را در پیش گرفته و روندی فزاینده دارد. آلمان‌ها به عنوان قویترین اقتصاد اروپا حساب ویژه‌ای روی این کشور آینده دار در منطقه باز کرده و حضور خود را گسترش داده اند. کارشناسان معتقدند که شواهد نشان می‌دهد در آینده نزدیک شاهد کوچ سرمایه‌های درون منطقه‌ای امارات به عمان خواهیم بود و سرمایه گذاران فرامنطقه‌ای هم با توجه حسگر‌های اقتصادی راه این کشور را بیش از گذشته در حاشیه جنوبی خلیج فارس در پیش خواهند گرفت.