زلزله طبس؛ از خوشگذرانی پهلوی تا کمک روحانیون

خبرگزاری مهر" همزمان با وقوع زمین لرزه در غرب کشور، مرکز اسناد انقلاب در نگاهی تاریخی با انتشار گزارشی به واقعه زمین لرزه طبس در سال ۱۳۵۷ و چگونگی مواجهه رژیم پهلوی با مناطق زلزله زده پرداخت.

در این گزارش آمده است: روز ۲۵ شهریور ۱۳۵۷، زمین‌لرزه‌ای ۷/۸ ریشتری حوالی طبس واقع در غرب خراسان جنوبی را لرزاند و تعداد زیادی از مردم ایران را به کام مرگ کشاند. این درحالی بود که هفت روز قبل از این بلای طبیعی، در میدان ژاله تهران یک قتل‌عام بزرگ توسط رژیم پهلوی صورت گرفته بود. در ۱۷ شهریورماه رژیم پهلوی به روی جمع کثیری از تظاهرکنندگان که در ارتباط با براندازی رژیم پهلوی، شعار سر داده بودند آتش گشوده و تعداد قابل توجهی از تظاهرکنندگان را به شهادت رسانده و یا مجروح ساخته بود. یک ماه قبل از «جمعه سیاه» نیز، تظاهرات مردم اصفهان با علکس‌العمل شدید رژیم پهلوی مواجه شده بود. زلزله طبس، رژیم پهلوی را بار دیگر وارد یک آزمون جدی کرد.

خوشگذرانی خاندان سلطنتی در کیش ۴ روز بعد از زلزله طبس

در شرایطی که در کشور به واسطه وقوع این زمین‌لرزه، سه روز عزای عمومی اعلام شده بود و همه مردم ایران به شدت از شرایط پیش آمده متاثر بودند، شاه و خانوده‌اش به دنبال صرف هزینه‌های کشور در راستای خوشگذرانی‌های خود بودند.

به نوشته روزنامه «خورشید» در تاریخ ۲۰ سپتامبر ۱۹۷۸میلادی (۲۹ شهریور ۵۷ )، اعضای خانواده سلطنتی از جمله شخص محمدرضا پهلوی، همسرش فرح، اشرف، خواهر دوقلوی محمدرضا و تعدادی دیگر از دوستان و بستگانشان، تنها ۴ روز بعد از وقوع این فاجعه در جزیره کیش به استقبال خواننده استرالیایی به نام «تونی مونویلی» که در انتخاب دوشیزه زیبائی انگلیس هم فعال بود می‌روند.

براساس گزارش روزنامه «خورشید»، به مونویلی گفته شده بود برای هرشب اجرای برنامه در جزیره کیش، معادل ۳۰۰ هزار پوند انگلیس هزینه می‌شود که در آن ایام، معادل چهار میلیون و دویست هزار تومان بوده است.

گزارش ضداطلاعات ارتش شاهنشاهی از کمک‌های روحانیون نهضت امام خمینی به زلزله‌زدگان طبس

در چنین شرایطی که خاندان سلطنتی زلزله‌زدگان را رها کرده بودند، روحانیون، طلاب و مبارزین مرتبط با نهضت امام خمینی برای تامین مایحتاج زلزله‌زدگان و حل مشکلات آنان تلاش می‌کردند. در این رابطه می­‌توان به گزارش خبر ضداطلاعات ارتش شاهنشاهی در تاریخ ۴ مهرماه ۱۳۵۷ استناد کرد که گزارشگر می‌نویسد [زلزله‌زدگان] دعاگوی امام خمینی هستند. سازمان مذکور، این گزارش را با ارجحیت اقدام سریع و طبقه‌بندی "خیلی محرمانه"، به اداره دوم ستاد مشترک ارسال کرده بود. مفاد این گزارش، در خصوص مشاهدات یکی از همکاران اطلاعاتی آن سازمان به نام استواریکم اسدالله علیپور کرباسدهی در شهر طبس بوده که تحت عنوان "تبلیغات" به اداره مذکور ارسال می­‌شود.

در این گزارش آمده بود: «در هفته گذشته که منبع، جهت پیدا نمودن بستگان خود که در زلزله طبس جان خود را از دست داده بودند مسافرت می‌­نماید، در شهر مزبور با معرفی خود به کلیه مراجع نظامی مراجعه تقاضای چند سرباز برای کمک می‌نماید؛ حتی به تیمسار سپهبد صانعی هم مراجعه (می‌کند) که کمکی به وی داده نمی‌شود. ناچاراً به یکی از اکیپ‌­های معممین مراجعه و تقاضای استمداد می­‌نماید که بلافاصله ۱۰ نفر معمم با بیل و کلنگ و وسایل لازم در اختیار وی گذاشته می­‌شود که پس از کاوش بسیار موفق به پیدا نمودن اجساد می­‌گردد. ضمن آنکه به علت همین همکاری، معممین منطقه بصورت یک کانون تبلیغ جهت آقای خمینی درآمده است و همه متاسفانه دعاگوی شخص وی می‌باشند نه دولت.»

گزارش شهربانی رژیم پهلوی:افکار مردم نسبت به روحانیون بهتر از دستگاه‌های دولتی بوده و است

گزارش دیگری از شهربانی نیز به بی‌تفاوتی مأموران رژیم پهلوی در کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان طبس اشاره کرده بود. براساس آنچه از این گزارش آمده است، استاندار خراسان طی تماسی تلفنی با تهران، دستور می‌گیرد به نیروهایی که از سوی شیروخورشید به منطقه اعزام شده بودند تاکید کند تا به منظور بهره‌برداری تبلیغاتی "از فعالیت‌های خود فیلمبرداری" کنند. اما همین گزارش، به بی‌نتیجه بودن اینگونه تبلیغات اشاره می‌کند و در انتهای گزارش، "جهت اطلاع" می‌نویسد: «افکار مردم نسبت به روحانیون بهتر از دستگاه‌های دولتی است.»

در این گزارش که در ۳۰ شهریورماه همان سال تنظیم شده، آمده بود: «محترماً مقام عالی را آگاه می‌سازم بفرموده جهت مأموریت به شهرستان طبس رفته بودم. مشاهده شد که ساعت ۹:۱۵ روز ۵۷/۶/۲۹ جناب آقای استاندار خراسان به جمعیت شیر خورشید آن شهرستان تشریف آوردند و بوسیله بی‌سیم با آقای آزمون در طهران صحبت کردند و آقای آزمون به وسیله بی‌سیم فرمودند که نماینده روحانیون‌، دانش سخنور مطالبی در شب گذشته گفته است. وی را بیاورید تا مطالب دیگر بگوید و ایشان سوال کردند از اطرافیان که آقای سخنور کجا رفتند؟ گفتند رفتند فردوس. فرمودند فوراً به فردوس بگویید بیاید. ضمناً آقای آزمون فرمودند هر گونه کمک لازم بود فوراً اعزام دارید و از فعالیت‌های خودتان فیلم برداری نمایید که امشب بگذارید و ساعت ۹:۴۰ از شیر خورشید خارج شدند و مقدار سه کامیون چادر و پتو بین مردم طبس تقسیم کردند و تعدادی اعلامیه از طرف روحانیون مشهد بین مردم تقسیم کرده بودند که یک برگ آن پیوست تقدیم می‌گردد. ضمناً افکار مردم نسبت به روحانیون بهتر از دستگاه‌های دولتی بوده و است؛ جهت اطلاع عرض شد.»

رضایت زلزله‌زدگان طبس از نهضت امام خمینی و نفرت از رژیم پهلوی

چنانکه از گزارش‌های فوق پیداست، مردم زلزله‌زده نسبت به کمک‌های رژیم پهلوی هیچ امیدی نداشتند و تنها به اقدامات روحانیون نهضت امام خمینی دلگرم بودند.

نکته دیگری که در هیاهوی زلزله به چشم می‌خورد این است که این بلای طبیعی نیز مردم را از مبارزه با رژیم پهلوی غافل نکرده بود؛ در صفحه اول یکی از روزنامه‌های آن زمان چنین نوشته شده بود: «بر ویرانه‌های طبس، تنها یک ساختمان بر جای مانده است و یک تابلو که بر آن نوشته‌­اند: به شهر زیبای طبس خوش آمدید.» اما، این تنها جمله‌ای نبود که بر روی آن تابلو نوشته شده بود. بلکه جمله بسیار مهم‌تری هم بر روی آن تابلو به چشم می‌خورد و آن شعار این بود: «مرگ بر شاه».