۱۰ ویژگی انتقاد سازنده را بشناسید

سرویس سبک زندگی فردا: انتقاد سازنده زمانی موثر واقع خواهد شد که در زمان مناسب آن صورت گیرد؛ یعنی تا زمانی که شرایط حاکم بر محیط در زمان وقوع مشکل یا نارسایی از بین نرفته است، باید انتقاد کرد چراکه در صورت اتلاف وقت، انتقاد بی‌معنی خواهد بود و در نظر شخص مورد نظر، کم‌اهمیت جلوه‌گر خواهد شد. اما این تنها شرط لازم برای انتقاد سازنده نیست.

۱. انتقاد در مکان مناسب

اگر می‌خواهید از شخصی که نتیجه رفتار و اعمالش منفی است، انتقاد کنید، این کار را در محیط کار خود انجام دهید و بهتر آن است که انتقاد در محل خلوت و به دور از چشم همکاران دیگر صورت پذیرد. این نکته را هم به خاطر بسپارید اگر در خارج از محیط کار از شخصی انتقاد کنید، ممکن است این انتقاد در نظر او کم‌اهمیت و گاه تهدیدآمیز تلقی شود.

۲. انتقاد به طور خصوصی

از اصول اولیه و مهم انتقاد سازنده، انتقاد به طور خصوصی است. برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد به طور خصوصی از شخص انتقاد کنید و در کنار انتقاد، نقاط قوت شخص را هم مورد تقدیر قرار دهید تا اطمینان یابد که شما خدماتش را نیز در نظر دارید. با این کار زمینه را برای پذیرش انتقاد در مخاطب فراهم خواهیم کرد. بعد از انتقاد هم حرف‌ها و درددل مخاطب را نیز بشنوید تا مطمئن شوید که در قضاوت خود به راه خطا نرفته‌اید. به این نکته هم توجه داشته باشید که اگر از فردی که نتیجه رفتار و اعمالش منفی است، در حضور همکاران دیگر انتقاد کنید، نتیجه این عمل شما آن خواهد بود که او را در موضع دفاعی شدیدی قرار خواهید داد.

۳. ملایم باشید

این نکته را همواره به یاد داشته باشید که انتقاد شدید، هرچند با حسن‌نیت و خیرخواهانه انجام گیرد، باعث رنجش فرد و صدمه به «خود» او می‌شود و رفتار دفاعی را در وی تحریک می‌کند؛ بنابراین بهتر است ابتدا انتقاد را به شیوه‌ای ملایم آغاز کنیم و اگر ضروری تشخیص دادیم، بعدا آن را شدیدتر کنیم. همچنین توجه داشته باشید که انتقاد شدید مشکل‌آفرین است، چون عدول از موضع خود و پس گرفتن یا تکذیب کردن، مشکل است.

۴. انتقاد از روش نه از شخص

تنها از روش کار انتقاد کنید نه از خود شخص چراکه با این کار خواهید توانست شخص مورد نظر را به تغییر رفتار و روش انجام کار وادارید.

۵. بیان انتقاد به طور فشرده

با سخنرانی کردن و تکرار نکات، تاثیر کلام انتقاد‌کننده از بین می‌رود، بنابراین ضروری است که انتقاد را موجز و فشرده بیان کنید تا مخاطب در وضعی قرار بگیرد که نکات مورد نظر را به خوبی درک کرده و نسبت به رفع نواقص و کاستی‌ها اقدام کند.

۶. انتقاد مبتنی بر واقعیت‌های عینی

به خاطر داشته باشید که بسیاری از انتقاد‌ها به آن دلیل رد می‌شوند که طرف مقابل فکر می‌کند بی‌ارزش است. وقتی شما از واقعیت‌ها برای طرح انتقاد استفاده می‌کنید، احتمال اینکه شخص مورد نظر، انتقاد شما را درک کند، بیشتر خواهد بود؛ بنابراین توصیه می‌شود مبنای انتقاد خود را بر پایه واقعیت‌ها قرار دهید و نه ادراک‌های ذهنی.

۷. رعایت حیطه اختیارات و وظایف

وقتی می‌خواهید از برخی رفتار و اعمال شخصی انتقاد کنید، این نکته را به خاطر داشته باشید که نکاتی را به عنوان انتقاد مطرح کنید که در حیطه اختیارات و وظایف شخص مخاطب باشد، به طوری که وی بتواند در زمینه‌های مورد نظر شما، فعالیت و اشکالات کار را مرتفع کند.

۸. انتقاد بر حسب هدف مشترک

انتقادی سازنده خواهد بود که بر حسب هدف مشترک مطرح شود. اگر انتقاد شما در جهت به انجام رسیدن مقصودی باشد که هر دو شما تلاش می‌کنید به آن دست یابید، ممکن است درک آن برای شخص مخاطب، ساده‌تر باشد؛ بنابراین بهتر آن است که برای آنکه انتقاد شما سازنده باشد از کلماتی استفاده کنید که بر همکاری تاکید و کمتر حالت رقابت‌جویی، جاه‌طلبی و سرزنش دارند. برای مثال در تهیه یک گزارش اگر همکار شما همکاری لازم را ندارد و می‌خواهید از او انتقاد کنید اگر به او بگویید: «اگر در زمانی که من مشغول ویرایش متن گزارش هستم، شما نیز اطلاعات آماری را به صورت نهایی دربیاوری، می‌توانیم گزارش را سریعا تهیه کنیم» اثربخش‌تر خواهد بود تا اینکه بگویید: «تا وقتی سریع‌تر آمار‌ها را قطعی نسازی، من هم قادر نخواهم بود گزارش را به موقع به اتمام برسانم.»

۹. انتقاد در پوشش پیشنهاد

انتقاد خود را در پوشش «پیشنهاد» و حتی «سوال» مطرح کنید تا شخص مخاطب راحت‌تر آن را بپذیرد.

۱۰. کنایه نزنید

اگر قصد آن دارید که از یک شخص انتقاد سازنده کنید، از گوشه و کنایه زدن به شخص مخاطب جدا بپرهیزید چراکه این کار نشان‌دهنده آن است که شما از شخص عصبانی هستید نه از اینکه کار درست انجام نشده است. به همین دلیل مخاطب در جبهه مخالف شما جای خواهد گرفت و حتی اگر گفته‌های شما درست و منطقی هم باشد آن‌ها را قلبا نخواهد پذیرفت.