چشمه گیلاس جاذبه طبیعی ۴ فصل چناران

سرویس سبک زندگی فردا: «چشمه گیلاس»، از چشمه‌های تاریخی در استان خراسان رضوی و شهرستان مشهد است که به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، در تمامی ایام سال دارای آب است. به نقل از کجارو مشهد، از جمله شهر‌هایی است که در طول سال میزبان جمع زیادی از گردشگران و مسافران از سراسر ایران و جهان است. حضور بارگاه مطهر امام هشتم شیعیان یکی از مهم‌ترین دلایل حضور خیل عظیم گردشگر در این سرزمین به شمار می‌رود. اما در کنار این جاذبه‌ی گردشگری مذهبی، وجود دیدنی‌های طبیعی نیز توانسته است، در جذب گردشگر موثر باشد.

از جمله‌ی این دیدنی‌های طبیعی دوست‌داشتنی، چشمه گیلاس مشهد است که در کنار زیبایی، از ویژگی منحصربه‌فردی نیز برخوردار است. این چشمه دارای قدمتی کهن است و به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، همیشه مملو از آب بوده و هرگز خشک و بدون آب نمی‌شود.

چشمه گیلاس، در فاصله‌ی حدود ۵۰ کیلومتری از بخش شمالی شهر مشهد، در ۲۵ کیلومتری از «چناران» و در روستایی به نام روستای چشمه گیلاس، قرار دارد که امروزه به عنوان یکی از نواحی تماشایی و باصفا در «جلگه توس»، به‌شمار می‌رود. این چشمه‌ی تاریخی بیش از هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارد و برخوردار از عمقی بین ۴ تا ۵ متر است. میزان آب‌دهی آن نیز ۲۳۰ لیتر در ثانیه است و کارشناسان آن را در گروه چشمه‌های کارستی (آهکی)، قرار داده است. همچنین این چشمه در پیرامون خود حوضچه و دریاچه‌های کوچکی را ایجاد کرده است و فضای اطراف آن به دلیل بهره‌مندی از آب‌وهوایی خنک، باصفا و پاک به مکانی محبوب و دوست‌داشتنی برای دوستداران طبیعت و گردشگران در ایام سال به‌ویژه در تابستان است.

به نظر می‌رسد «امیر علی شیرنوایی»، در دوران حکومت تیموریان تلاش کرد تا آب این چشمه را به شهر مشهد جاری سازد؛ اما موفق نشد و اقدام وی نیمه‌تمام ماند؛ سرانجام در پی این اقدام و در دوران حکومت صفویان، شاه عباس صفوی در سال‌های ۱۰۱۶ تا ۱۰۲۳ هجری قمری موفق شد تا آب این چشمه را به مشهد رسانده و از میان خیابان شهر عبور دهد تا از بین صحن عتیق حرم امام رضا (ع) نیز بگذرد؛ البته آب این چشمه‌ی همیشه خروشان امروزه در شهر مشهد جاری نیست.

«گلسب»، نام قدیمی چشمه گیلاس است که به دلیل قرارگیری آن در محل اختلاف سطح دو جلگه به نام توس و مشهد در کنار وضعیت منحصربه‌فرد و ویژه‌ی ارتفاعات مجاور این جاذبه‌ی زیبای طبیعی، دارای مخزنی پرآب در بخش شمالی چشمه است.

در مورد وجه تسمیه این چشمه به گلسب، روایاتی جالب برسر زبان‌ها است. در متون تاریخی چنین آمده است که این چشمه رابطه‌ای مستقیم با مرگ یزدگرد داشته است. گویا یزدگرد، پدر بهرام گور که در آن روزگار به «بزه کار» شهرت داشته است، در کنار چشمه با برخورد لگد اسب از پای درآمده و جان می‌سپارد و احتمالا همین مسئله باعث می‌شود که چشمه گیلاس به چشمه گلسب شهرت یابد. متاسفانه در دوران اخیر نگرانی‌هایی در باب نابودی این چشمه‌ی تاریخی و زیبا ایجاد شده است که همت بیشتر مردم و مسئولان را می‌طلبد. این مسئله به دلیل استفاده‌ی غیر اصولی و بیش‌از اندازه‌ی منابع زیرزمینی، کاهش مقدار بارندگی در طول سال و منتقل کردن آب‌های دشت چناران برای مصرف مردم و متاسفانه عدم اتخاذ راهکاری مناسب جهت جبران این میزان برداشت آب و عوامل دیگری، اتفاق افتاده است.

در «صاحب مطلع الشمس»، شواهدی ثبت شده است که بیانگر عبور چشمه گیلاس از شهر توس است. به نظر می‌رسد که فردوسی در زمان حیات خویش در تلاش بوده است تا آب چشمه را به شهر توس برساند که متاسفانه موفق به این امر نمی‌شود. اما پس از مرگ این شاعر بزرگ، دخترش برای برآورده ساختن رویای پدرش دست به کار شده و آرزوی فردوسی را برآورده می‌سازد. وی آب چشمه را به شهر توس جاری ساخته و آن را وقف عام می‌کند.

همانگونه که پیش‌تر نیز بیان شد، طبیعت و فضای اطراف چشمه گیلاس به دلیل زیبایی چشم‌نواز، این مکان را به یکی از جاذبه‌های گردشگری طبیعی محبوب تبدیل ساخته است. بد نیست بدانید که در فاصله‌ی کمی از این چشمه، چمن زیبایی قرار دارد که زیبایی ویژه‌ای به آن منطقه بخشیده است. چمن در نزدیکی شهر توس، در مرغزاری زیبا و وسیع قرار دارد که روستای قهقه نیز در آن واقع شده است. روستا به دلیل حضور قلعه‌ای تاریخی، مورد توجه بازدیدکنندگان چشمه گیلاس قرار گرفته است.