همه چیز درباره سندرم خطرناک «گیلن باره»
شاید نام بیماری گیلن‌باره را کمتر شنیده باشید، اما همین بیماری ناآشنا قادر است، یکباره فردی را فلج کند و گاه عوارض طولانی‌مدتی به همراه داشته باشد، تا جایی که حتی بیماری گیلن باره به یکی از قهرمانان تکواندو کشورمان هم رحم نکرد و وی چندی پیش براثر همین بیماری در بیمارستان بستری شد.
جام جم: دکتر خسرو جامه‌بزرگی، متخصص مغز و اعصاب در این باره می‌گوید: این بیماری، ورزشکار و غیرورزشکار نمی‌شناسد و هر کسی با هر موقعیت شغلی و اجتماعی در جامعه ممکن است به آن مبتلا شود. بروز گیلن باره مربوط به گروه خاصی نیست و نمی‌توان آن را در گروه برخی بیماری‌های مرتبط با شغل مانند پارکینسون قرار داد. البته هنوز سوالات بدون پاسخ زیادی درباره این بیماری و نحوه ابتلا به آن وجود دارد و البته نباید درباره بروز آن نگران باشید.
بیماری گیلن‌باره قادر است، قسمت‌های مختلف بدن را فلج کند. فلج اعضا ابتدا از پاها شروع می‌شود و ضعف به طور صعودی بالا می‌رود؛ فلج شدن اندام‌ها ابتدا برای بسیاری از بیماران با ترس و نگرانی زیادی همراه است. بیماری طی یک تا چهار هفته پیشرفت می‌کند و بعد از گذشت چهار هفته به حداکثر پیشرفت خودش می‌رسد و وارد فاز ثابت می‌شود.
این متخصص مغز و اعصاب تاکید می‌کند: گیلن‌باره یک بیماری درگیری اعصاب محیطی است و در واقع با اختلال سیستم ایمنی اعصاب محیطی بروز پیدا می‌کند. هنوز به طور دقیق، علت بروز بیماری معلوم نیست، اما به عنوان عامل اصلی بروز بیماری بیشتر به انواع عفونت‌ها مانند عفونت‌های تنفسی، گوارشی، ذات‌الریه معطوف می‌شود. بیماری‌هایی مانند اسهال‌های عفونی، جراحی‌ها، ضربات و تصادف‌ها نیز می‌توانند عامل زمینه‌ساز باشند. بیماری ممکن است یک یا دو هفته قبل از بروز علائم اصلی با نشانه‌هایی ساده مانند سرماخوردگی و آنفلوآنزا ظاهر شود و با پیشرفت آن کار به فلج اعضا می‌رسد. با وجود این که در بیشتر مواقع، بیماری بهبود پیدا می‌کند، اما نباید آن را دست کم گرفت. در واقع، گیلن باره جزو آن دسته از بیماری‌هایی است که به عنوان اورژانس مغز و اعصاب در نظر گرفته می‌شود.
فلج دائم یا موقت
اولین و مهم‌ترین سوال برای بیماری که یکباره فلج شده، این است که بداند آیا خوب می‌شود؟
این عضو هیات علمی در پاسخ می‌گوید: بیشتر افراد بهبود پیدا می‌کنند و دوباره می‌توانند راه بروند، اما معمولا مدت درمان طولانی است و حتی ممکن است یک تا دو سال طول بکشد.
به طور معمول با توجه به آسیب وارد شده حدود 72 درصد بیماران در عرض یک سال بهبود پیدا می‌کنند. میزان بروز بیماری بین دو جنس یکسان نیست و مردان به نسبت یک و نیم برابر بیش از زنان درگیر می‌شوند.
وی می‌افزاید: در بیشتر مواقع، سیر بیماری این گونه است که تا حدود یک ماه به حداکثر خودش می‌رسد، در مدت دو یا چهار هفته در فاز ثابت باقی می‌ماند و تغییری نمی‌کند و بعد از این دوران، روند بهبود طی می‌شود.
از تشخیص تا پیشگیری
دکتر جامه‌بزرگی با بیان این که برای تشخیص در قدم اول، درمان بالینی صورت می‌گیرد، ادامه می‌دهد: هر زمان که بیمار با علائم فلج مراجعه کند، سابقه اسهال، عفونت تنفسی، گوارشی، واکسیناسیون و جراحی او بررسی می‌شود و با بررسی مایع مغزی و نخاعی تشخیص قطعی داده می‌شود. با دیدن نوار عصب و عضله میزان درگیری بررسی و مدت بهبود تخمین زده می‌شود. برخی افراد نگران مسری‌بودن بیماری هستند. باید اضافه کرد گیلن باره واگیردار نیست و نوعی بیماری سیستم خودایمنی است و به هیچ عنوان از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود، اما راه پیشگیری ندارد.
درمان قطعی با تمرینات توانبخشی
متخصصان طب فیزیکی نقش مهمی در درمان گیلن باره دارند. دکتر داریوش الیاس‌پور، متخصص طب فیزیکی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر این که بیماری با علائم ضعف حاد همراه است و فلج ناگهانی را به دنبال دارد، می‌گوید: گاه بیماران احساس گزگز و دردی مبهم را تجربه می‌کنند.
درست است که نوع زندگی علت بروز این بیماری نیست، اما همه می‌دانیم که استرس، سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند و می‌تواند عامل مهمی در شعله‌ور کردن انواع بیماری‌های ایمنی باشد. اگر در اقوام خود این بیماری را داشته‌اید، نباید نگران باشید چون گیلن باره ارثی نیست. این متخصص طب فیزیکی با تاکید بر این که نمی‌توان سن را در بروز این بیماری دخیل دانست و جوانان و میانسال‌ها نیز ممکن است درگیر شوند، اظهار می‌کند: بروز گیلن باره در دهه سوم و چهارم زندگی شایع‌تر است، اما سن در روند بهبود بیماری تاثیرگذار است. جوان‌تر‌ها قدرت ترمیم‌پذیری بیشتر دارند و زودتر بهبود پیدا می‌کنند.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تاکید می‌کند: برای بهبود نیاز است با انجام تمرینات مناسب توانبخشی، دامنه حرکتی بیمار افزایش داده شود. تمرینات باید با توجه به توان بیمار تنظیم شوند تا بتوانند در عین حال باعث رشد عصب‌ها و افرایش قدرت عضلانی شوند. در حین درمان باید به تعادل و راه رفتن بیماران هم کمک شود.
در مواردی بیماران دچار درد شدید هستند که با قرص، تزریق یا تحریک فیزیکی کنترل می‌شود. معمولا با انجام تمرینات مناسب عضلات بعد از چند هفته یا چند ماه ،شرایط بیمار بهتر می‌شود، اما متاسفانه در مواردی که بیماری در مرحله پیشرفته است، ممکن است هیچ‌گاه بهبود کامل به دست نیاورد.
از بستری در بیمارستان تا درمان فیزیوتراپی
با بروز بیماری گیلن باره، غلاف محیطی میلین (غلاف‌هایی به نام میلین روی اعصاب را پوشانده‌اند که پیام‌های عصبی را به مغز می‌رسانند) و در سطح پیشرفته بیماری قسمتی دیگراز اعصاب مغزی به نام اکسون دچار اختلال می‌شوند. اگر بیماری در سطح اولیه باشد و فقط میلین را درگیر کرده باشد، زودتر از مواردی که آکسون آسیب‌دیده، بهبود پیدا می‌کند.
با توجه به نوع آسیب، بیماری انواع مختلفی دارد و حتی در موارد پیشرفته، ممکن است تنفس فرد هم فلج شود. به همین دلیل بیماران مبتلا به گیلن باره در بیمارستان بستری می‌شوند و گاه تا یک ماه نیاز به استفاده از دستگاه تنفسی دارند. برای درمان بسته به تشخیص پزشک، تعویض پلاسما صورت می‌گیرد و در برخی موارد تزریق در رگ انجام می‌شود. در ادامه تمرینات فیزیوتراپی هم نقش مهمی در تسریع روند بهبود دارند.