برآورد هشداردهنده از فقر خشن!

باشگاه خبرنگاران جوان: فقر واژه‌ای نام آشنا می‌باشد که وجود آن در هر جامعه ای، نگران کننده و تاسف آور می‌باشد. در روایات و شریعت اسلامی نیز، از فقر به عنوان پدیده‌ای نامبارک یاد شده که رفع، مهار و کنترل آن امری ضروری و به شمار می‌رود. فقر در تمامی کشور‌های دنیا با شدت و ضعف‌هایی وجود دارد و اساسا انتظار توانمندی اقتصادی برای تمامی اقشار، گروه‌ها و افراد یک جامعه آرمانی به نظر می‌رسد. حتی در پیشرفته‌ترین کشور‌های جهان نیز، رگه‌هایی از فقر دیده می‌شود و اساسا نقطه مقابل اقتصاد لیبرال سرمایه داری، افراد و گروه‌های فقیری است که در سایه سرمایه داری و اشرافی گری ضعیف‌تر می‌شوند. فارغ از نظریه پردازی‌های اقتصادی و شیوه و الگو‌های اقتصادی که در کشور‌های جهان جاری و ساری است، جامعه ایران نیز همچون بسیاری از کشور‌های جهان با این عارضه (فقر)، دست و پنجه نرم می‌کند. به واقع تَعَدُد افراد فقیر و شدت و عمقی که از ناتوانی اقتصادی فقراء برآورد می‌شود، نقطه تفاوت و تمایز میان جوامع و کشور‌ها در این خصوص به شمار می‌رود و هر آنچه تعداد افراد و گروه‌های فقیر جامعه و میزان و عمق فقر آن‌ها کمتر باشد، طبیعتا ضریب مخاطرات و پیامد‌های فقر نیز کاهش خواهد یافت. فقر شدید، فقر مطلق یا فقر خشن از واژگانی است که هر کدام در یک قالب، معنا می‌شود و آن معطوف به ضعف و ناتوانی شدید مالی می‌شود، به نحوی که گروه‌های و طیف‌های درگیر از تامین حداقل‌ها نیز درمانده و عاجز می‌باشند. ماه گذشته، واژه فقر خشن، از زبان وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی مطرح شد و مجددا نگاه‌ها به این نوع از فقر در جامعه ایران دوخته شد. آنچنان که علی ربیعی عنوان نموده، رفع و مهار فقر خشن از دستورکار‌های دولت به شمار می‌رود و آنچنان که وزیر مذکور مطرح نموده، معاون اول رئیس جمهور نیز تاکید کرده اند که در لایحه بودجه باید بخشنامه‌ای برای مبارزه با آن (فقر خشن) ایجاد و تعریف شود. اینکه مصادیق، نشانه‌ها و شاخص‌های فقر خشن یا مطلق چیست، از موضوعاتی به شمار می‌رود که مستلزم مطالعات و بررسی‌های هر چه دقیق‌تر می‌باشد، زیرا آنچه که اکثریت قریب به اتفاق کارشناسان و صاحب نظران اقتصادی در خصوص آن، اشتراک و اتفاق نظر دارند، معطوف بر این امر می‌شود که گروه‌های درگیر یا در معرض این پدیده، از تامین مایحتاج اولیه خود همچون تامین غذا نیز با دشواری‌ها و موانع جدی مواجه هستند. با چنین اوصافی، فقر خشن را می‌توان معادل گرسنگی نامید که به واقع کم درآمد‌ترین افراد و گروه‌های جامعه در این قالب قرار می‌گیرند. علیرغم تمامی این تعاریف، هنوز عبارت و تعریف مشخصی برای فقر خشن بصورت رسمی مطرح نشده و توصیفات و تعاریفی که در ارتباط با این عبارت یا واژه ارائه می‌گردد بصورت نظر و تحلیل‌های شخصی بیان می‌شود. حسین راغفر، اقتصاددان و استاد دانشگاه از تعبیر فقر حاد در این ارتباط یاد می‌کند. وی در تعریف این نوع از فقر می‌گوید:بی خانمان و کارتن خواب‌ها و کسانی که به شکل عریان در مجامع عمومی ظاهر می‌شوند و بعضا با گرسنگی و آسیب‌های مختلفی روبرو هستند مشمول این پدیده (فقر حاد) می‌شوند. برخی دیگر از کارشناسان مظاهری همچون کلیه فروشی، تن فروشی، فرزند فروشی، رحم اجاره ای، گورخوابی گسترش معتادان پر خطر و... را از مصادیق فقر خشن یا حاد قلمداد می‌کنند. کیومرث شرافتی، محقق و پژهشگر اجتماعی در گفت و گو با خبرنگار اقتصاد و انرژی، با اشاره به ارتباط مستقیم بسیاری از معضلات و ناهنجاری‌های اجتماعی با فقر اقتصادی، اظهار داشت:اگر نگوییم همه، اما بخش قابل توجهی از ناهنجاری‌های اجتماعی ریشه در فقر اقتصادی دارد. وی افزود:این به معنای ناهنجار بودن تمامی افراد فقیر و تهیدست نیست و یقینا هستند افرادی که با وجود مواجه بودن با تنگدستی شدید، عزت نفس و سلامت خود را حفظ می‌کنند، اما تردیدی وجود ندارد که افراد و گروه‌های فقیر بیش از هر طیف و گروه اجتماعی دیگری، دچار لغزش و نارسایی می‌شوند و این واقعیتی تلخ است که نمی‌توان آن را انکار نمود. شرافتی گفت:اطلاق و مشابه سازی فقر مطلق با فقر خشن، موضوعی است که نیازمند بررسی و مطالعات هر چه بیشتری می‌باشد، اما بدون تردید استمرار طولانی مدت فقر خشن، نتیجه‌ای جز فقر مطلق را در پی ندارد و به واقع فقر خشن یا حاد، گذرگاهی برای ورود به فقر مطلق محسوب می‌شود. احمد میدری، معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در تشریح فقر می‌گوید:فقر درآمدی و فقر قابلیتی دو قسم از فقر محسوب می‌شوند و به واقع فقر درآمدی به افرادی اطلاق می‌شود که درآمد آنها، تامین کننده زندگی آن‌ها نیست. ریشه کنی فقر مطلق از جامعه در چهار سال از آرزو تا واقعیت چندی پیش رئیس جمهور وعده ریشه کن کردن فقر مطلق در بازه زمانی چهار ساله را مطرح نمود. در این میان، برخی معتقدند طرح این وعده، خوشبینانه به نظر می‌رسد و ریشه کن کردن و مهار قطعی این پدیده با شرایط موجود حاکم بر اقتصاد کشور امری بسیار دشوار است. حسن تقوی، کارشناس اقتصادی در گفت و گو با خبرنگار اقتصاد و انرژی، با اشاره به لزوم کنترل نارسایی‌هایی که به فقر منتهی می‌شود، گفت:به اعتقاد بنده در نخستین گام باید عامل مولد فقر و تنگدستی را در جامعه مهار کرد که البته دلایل و موارد بسیاری در ظهور و بروز این پدیده نامیمون تاثیرگذار ست. وی افزود:اکنون، آنچه که رفع کننده بسیاری از مشکلات اقتصادی خواهد بود به اشتغالزایی معطوف می‌شود، زیرا در صورت برخورداری فرد یا گروهی از درآمد مکفی، ضریب دچار شدن به فقر به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. تقوی عنوان کرد:در کنار اشتغالزایی، تعریف بسته‌های حمایتی برا‌ی افراد و گروه‌های ضعیف جامعه (از حیث اقتصادی) از دیگر مولفه‌هایی است که در سایه آن می‌توان به توفیق مثبت و سازنده بسیاری نائل شد. برنامه دولت برای ریشه کن کردن فقر مطلق چیست؟ احمد میدری، معاون وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی در تشریح برنامه‌های دولت برای مبارزه با فقر خشن می‌گوید:"در حال تنظیم یک لایحه مساعدت با عنوان نظام چند لایه تامین اجتماعی هستیم، یک لایحه از سیاست‌های رفاهی مذکور مشمول لایه مساعدت می‌شود که افراد و گروه‌های ناتوان همچون سالمندان، معلولان، از کار افتادگان و... که امکان توانمند سازی آن‌ها وجود ندارد را در بر می‌گیرد. وی می‌افزاید:لایه دوم، کسانی هستند که فقیرند، اما از قابلیت توانمند سازی برخوردارند و درکنار آن، لایحه بیمه فراگیر نیز تنظیم شده و سازمان برنامه هم با آن موافقت نموده و به محض تعیین بودجه، اجرایی خواهد شد. اینکه میزان موفقیت طرح اشاره شده از سوی میدری تا چه میزانی می‌باشد، امری است که گذر زمان پاسخ آن را خواهد داد، اما آنچه که تردیدی در آن وجود ندارد به احصا و برآورد صحیح از تعداد فقرای جامعه (منظور نظر گروه‌هایی که با فقر خشن یا مطلق مواجه هستند می‌باشد) معطوف می‌شود. احمد میدری چندی پیش تعداد افرادی که مبتلا به فقر غذایی هستند را دو میلیون نفر عنوان نمود و برخی دیگر از کارشناسان همچون حسین راغفر تعداد افراد و گروه‌های درگیر این نوع از فقر را حدود ۵ میلیون نفر عنوان می‌کند. البته برخی اعتقاد دارند باید میان واژه فقر غذایی و افراد گرسنه تفاوت قائل شد، و لزوما افرادی که با فقر غذایی مواجه هستند شب را گرسنه سر بر بالین نمی‌گذارند و به واقع فقر غذایی به عارضه‌ای گفته می‌شود که فرد درگیر قادر به تامین تنوع غذایی و تمامی عناصر مورد نیاز بدن اعم از پروتئین‌ها، کلسیم، ویتامین‌ها و ... نمی‌باشد. با همه این اوصاف و تبیین و تشریح ها، نکته حائزاهمیت به ساز وکار شناسایی این افراد معطوف می‌شود که امر ساده‌ای نخواهد بود و در فرآیند حصول این امر، قطعا شاهد دشواری‌هایی خواهیم بود که البته این دشواری‌ها به معنای غیر ممکن بودن شناسایی اصولی این طیف نیست و به هر حال با اتکای به برخی از مکانیزم‌ها و مولفه‌ها می‌توان به شناسایی دقیقی در این خصوص، نائل شد، لذا آنچه که در آن تردیدی وجود ندارد به راه پر فراز و نشیب دولت برای مقابله با فقر خشن معطوف می‌شود، امری که برخی حصول و تحقق ۴ ساله آن را خوشبینانه قلمداد می‌کنند. به هر ترتیب امید آن می‌رود با عزم و هم افزایی تمامی دستگاه‌های ذی ربط، این امر خطیر محقق شود که قطعا دستیایی به چنین توفیقی از بروز بسیاری نارسایی ها، چالش‌ها و مشکلات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی امنیتی و انتظامی پیشگیری خواهد کرد.