اولین باری که به کودک می‌گویید «نه»

سرویس ترجمه فردا؛ طاها ربانی: در این مطلب درباره تربیت کودک، روش‌های «نه» گفتن به کودک، اینکه چگونه به کودک خود نه بگوییم، چطور و کجا به کودک نه بگوییم و آموزش مهارت نه گفتن به کودکان به والدین اطلاعاتی می‌دهیم.

هر وقت پسر یک‌ساله‌ام، لوک، سنگ‌ریزه‌ای می‌بیند، فوراً آن را درون دهانش می‌اندازد؛ و هر وقت گربه‌ای از نزدیکی او عبور می‌کند، خودش را به سمت او پرت می‌کند، حتی اگر گربه گارد بگیرد و فس‌فس کند. مشخص‌کردن حدومرزها، تقویت رفتار‌های خوب، و جلوگیری از کار‌های کمتر مورد پسند، همه‌ی این‌ها را می‌توان از همان وقتی که فرزندتان هنوز نوزاد است آغاز کرد. پروفسور جودی مایرس والس می‌گوید: «چیز‌های هست که حتی نوزادان هم نباید انجام دهند، مثلاً کشیدن موی شما.» البته، کودکان در بعضی توانایی‌ها محدودیت دارند، ازجمله در درک زبان، حافظه، و در مدت توجه به یک چیز؛ بنابراین بهتر است تمرکزتان را روی جلوگیری از صدمات بگذارید، نه روی آموزش واقعی. دو تا از بهترین استراتژی‌ها برای درست‌کردن رفتار کودک عبارت‌اند از پرت‌کردن حواس (تغییر محل توجه او از یک فعالیت نه‌چندان مناسب به یک کار بهتر) و بی‌توجهی. اگر مثلاً کودک چهارماهه‌ی شما کشف کرده است که کشیدن مو‌های شما چقدر کیف دارد، به‌آرامی دستش را بگیرید، بوسه‌ای بر آن بزنید، و به سمت یک چیز مناسب‌تر برای کودک هدایت کنید، مثلاً به‌سمت جغجغه.

در موارد دیگر، بی‌توجهی هم جواب می‌دهد. بدیهی است که هیچ‌وقت نباید رفتار خطرناک را نادیده گرفت. منظور ما این است که وقتی کودک هفت‌ماهه‌تان موقع غذاخوردن تمام دانه‌های خوراکی‌اش را با خوشحالی به این طرف و آن طرف پرتاب می‌کند، شما فقط به جای دیگری نگاه کنید. بچه‌های خیلی کوچک هیچ بدجنسی‌ای ندارند. کودک نمی‌خواهد با پرت‌کردن غذایش شما را اذیت کند. او دارد مفهوم مهم کنش و واکنش را یاد می‌گیرد. بله، این رفتار‌ها آدم را عاصی می‌کند، اما بهترین کاری که از دست‌تان برمی‌آید این است که آرام بمانید و به کاری که در حال انجامش بوده‌اید ادامه دهید.

۸ تا ۱۲ ماهگی

وقتی نوزاد شروع به خزیدن می‌کند، یعنی حدود هشت‌ماهگی، وقت آن است که برای او محدودیت‌هایی در نظر بگیرید. ناگهان همه‌چیز، از طناب گرفته تا دستمال توالت، تبدیل می‌شود به «نکن! نکن!» کودک در این سن تنها به دنبال کشف‌کردن است (او هیچ درکی از باید‌ها و نباید‌ها ندارد)، بنابراین اگر نمی‌خواهید به چیزی دست بزند، آن چیز را از دسترس‌اش دور کنید و بگذارید چیز‌های ایمن‌تر در وسط صحنه باقی بمانند. این بهترین راه برای جلوگیری از انجام کاری است که نباید انجام بدهد. البته، خیلی از ما وقتی می‌بینیم کودک سراغ کار نادرستی می‌رود صرفاً به گفتن «نکن» بسنده می‌کنیم. کودک از روی لحن صدا می‌تواند تشخیص بدهد که «نکن» معنای متفاوتی از «عزیز دلم» دارد، اما معنای واقعی کلمه را نمی‌فهمد. از روش‌های دیگری، مثل پرت‌کردن حواس، استفاده کنید تا بر این نکته تاکید کرده باشید که بعضی چیز‌ها ممنوع است.

۱۲ تا ۲۴ ماهگی

در این سن، مهارت‌های ارتباطی کودک پدیدار می‌شوند، و شما می‌توانید قواعد اولیه را برای او توضیح دهید (مثلاً اینکه نباید دم گربه را کشید، می‌توانید «نه» و «نکن» گفتن را شروع کنید، البته فقط در موارد جدی.) کریستینا سوتو متوجه شده است که اگر کودک زیاد «نکن» بشنود، دیگر توجهی به آن نمی‌کند. «هربار دخترم سونیا نزدیک پریز می‌شد، من بلند می‌گفتم نوچ نوچ! بعد از مدتی، او هم به سمت پریز می‌رفت و هم به من نوچ نوچ می‌کرد!»

کم‌کم مهارت‌های حرکتی کودک هم به صحنه ورود می‌کند. وقتی کودک شروع کند به راه‌رفتن، از استقلال تازه‌یافته‌اش هیجان‌زده می‌شود، و از اینکه نمی‌تواند هرکاری که دلش خواست انجام دهد عاصی می‌شود. او پا به دوران کج‌خلقی می‌گذارد. بله، این دوران زجرآوری برای شما است، به‌خصوص وقتی که وسط فروشگاه مستاصل ایستاده‌اید و همه به شما خیره شده‌اند، اما این بخشی از بزرگ‌شدن است و کودک هم قرار نیست الگوی انضباط باشد. بعضی بچه‌ها را می‌توان با پرت‌کردن حواس‌شان آرام کرد؛ بقیه را باید بغل کرد. اما اگر بدخلقی کودک طول کشید، او را، تا وقتی که آرام بگیرد، از آن موقعیت دور کنید. به او بگویید: «تا وقتی جیغ می‌زنی، نمی‌تونیم توی فروشگاه بمونیم.»

از عوارض مفرح کودکی که هنوز نمی‌تواند درست ارتباط برقرار کند می‌توان به گازگرفتن و کتک‌زدن اشاره کرد. اگر برای شما هم این کار‌ها پیش آمده، به فرزندتان بگویید چه کاری را نباید انجام بدهد و او را به سمت کار درست هدایت کنید. اگر به‌خاطر اینکه بازی‌اش را قطع کرده‌اید تا پوشک‌اش را عوض کنید شما را می‌زند، به او بگویید: «ما کسی را نمی‌زنیم، چون درد می‌گیره» و به او یک اسباب‌بازی‌ای بدهید تا موقع عوض‌کردنش بتواند با آن بازی کند.

۲۴ تا ۳۶ ماهگی

۲سالگی آغاز دوران پیش‌دبستانی و وقت بازی و سرگرمی کودکان است. این دوره برای افزایش مهارت‌های اجتماعی کودک بسیار مناسب است؛ همین‌طور برای محک‌زدن روش‌های انضباط‌آموزی شما. در این سن، برای کودک سخت است که چیزهایش را با دیگران شریک شود. کودکان تازه‌راه‌افتاده دستورات ساده و همدلی و کنش‌وواکنش را می‌فهمند، بنابراین می‌توانید از آن‌ها برای انضباط‌بخشیدن به امور استفاده کنید. وقتی، مثلاً، کودک مدادرنگی دوستش را چنگ می‌زند و مال خودش می‌کند، می‌توانید به او بگویید: «ما به چیزی چنگ نمی‌اندازیم. کار خوبی هم نیست که مدادرنگی دوستت را برداری.» بعد، به او مدادرنگی مشابهی بدهید تا با آن بازی کند. سوزان سیمونز فهمیده است که کوتاه‌بودن دستورات نکته‌ی کلیدی این ماجرا است. «من به دختر ۲ساله‌ام، میا، توضیحات مفصلی درباره‌ی اینکه چرا نباید کاری را انجام بدهد می‌دادم. بعد فهمیدم که او این حرف‌ها را نمی‌فهمد. حالا، وقتی قبل از شام دلش بستنی می‌خواهد، من فقط می‌گم: «نمی‌شه الان بستنی بخوری».» البته نمی‌شود در تمام اوقات از یک روش انضباطی استفاده کرد. اما هرچه بیشتر روش‌های انضباطی را به‌کار ببندید، فرزندتان بیشتر متوجه حدومرز‌ها می‌شود، و همه راضی‌تر خواهند شد.

روش‌های انضباط‌ بخشی

پرت‌کردن حواس

• بهترین سن: از تولد تا حدود ۱۵ماهگی • روش انجام: اسباب‌بازی یا فعالیت ممنوعه را با اسباب‌بازی یا فعالیت مناسب‌تری جایگزین کنید. • چرا این روش جواب می‌دهد: مدت توجه نوزادان کوتاه است، بنابراین یادشان می‌رود که از چه چیزی حواس‌شان پرت شده است. • چرا شاید جواب ندهد: اگر کودک گرسنه یا خسته باشد، هرکاری هم بکنید از گریه‌وزاری دست نمی‌کشد. الگوسازی • بهترین سن: ۱۲ماهگی به بعد • روش انجام: به کودک کمک کنید تا با شی ممنوعه کار مناسبی انجام دهد. اگر کودک سنگریزه در دهانش می‌ریزد، یادش بدهید تا سنگریزه‌ها را به‌جای ریختن در دهان، در سطل سنگریزه‌ها بگذارد. • چرا این روش جواب می‌دهد: این کار به‌جای اینکه به کودک بگوید چه کاری انجام ندهد، به او نشان می‌دهد چه کار باید بکند. • چرا شاید جواب ندهد: اگر کودک خیلی کله‌شق است، می‌توانید سنگریزه‌ها را از دسترس‌اش دور کنید یا خودش را از آنجا ببرید. تایم‌اوت (وقت استراحت) • بهترین سن: برای کودکان نوپا و بزرگ‌تر • روش انجام: به فرزندتان بگویید برای یکی دو دقیقه آرام بگیرد، و دنبال این کار را با صحبت درباره‌ی رفتارش بگیرید. • چرا این روش جواب می‌دهد: این کار مشکل را متوقف می‌کند و به همه فرصت می‌دهد تا دوباره کنار هم بیایند. • چرا شاید جواب ندهد: بعضی از متخصصین فکر می‌کنند روش تایم‌اوت بیشتر روشی برای تنبیه‌کردن است تا آموزش انضباط.