صادرات گاز ایران به پاکستان را وارد فاز حقوقی شد

در سال 2002 یعنی زمان مذاکرات اولیه شاید کمتر کسی فکر می‌کرد صادرات گاز ایران به پاکستان در قالب خط لوله صلح، به سنگ بزرگی به عنوان تحریم برخورد کند و امروز که در سال 2017 به سر می بریم فقط سهم ایران در احداث خط لوله صادرات گاز به پاکستان انجام شده باشد. سال‌های پایانی دولت هشتم در حالی آغاز رایزنی‌های اولیه ایران و پاکستان بود که در نهایت در سال‌های اول دولت نهم مذاکره ایران و پاکستان به نتیجه رسید و قرار بود در سال 86 قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان در قالب خط لوله صلح امضا شود. اما پس از کش و قوس هایی، اوایل سال 88 بود که قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان میان روسای جمهور دو کشور امضا و در نهایت مقرر شد 1100 کیلومتر از این خط لوله در ایران و 1000 کیلومتر در پاکستان احداث و روزانه 60 میلیون مترمکعب گاز از طریق این خط لوله 56 اینچی به پاکستان صادر شود. پس از آنکه امضای این قرارداد در صدر اخبار رسانه‌های خارجی قرار گرفت، فشارهای آمریکا به پاکستان به منظور لغو قرارداد صادرات گاز ایران به این کشور تشدید شد، به طوری که در تاریخ 14 سپتامبر سال 2009 مجله تایم در یادداشتی با عنوان «چرا پاکستان کمک نمی کند؟» مسئولان این کشور را به دلیل امضای این قرارداد مواخذه کرد. با تمام این فشارها کار احداث خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان از سال 88 توسط قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا آغاز شد و به اتمام رسید. اما تا کنون مسئولان پاکستانی به دلایل مختلف ازجمله نداشتن منابع مالی کار ساخت این خط لوله را به تعویق انداخته اند و این در حالی است که این کشور درحال وارد کردن گاز مایع (LNG) از قطر است. پاکستانی‌ها می‌گویند پولی برای پرداخت بهای گاز ایران را ندارند و بارها گفته‌اند هزینه ساخت خط لوله واردات گاز از ایران بسیار زیاد است که به استناد اطلاعات مندرج در رسانه‌های بین المللی، این کشور گاز مورد نیاز خود را از قطر 35 درصد گران‌تر از گاز ایران خریداری می‌کند و بنابراین گفته پاکستانی‌ها که ما پولی برای ساخت خط لوله واردات گاز از ایران نداریم کمی غیر قابل باور است. کارشکنی‌ها و عدم آغاز عملیات اجرایی خط لوله از سوی پاکستان در حالی اتفاق می‌افتاد که ایران از سال 2011 با صرف میلیاردها دلار کار خط لوله خود را به اتمام رسانده بود و به اسلام آباد فرصت داده بود تا پایان 2014 عملیات خط لوله را تکمیل کند و یا در غیر این صورت روزانه تا تکمیل عملیات جریمه‌ای یک میلیون دلاری را روزانه به ایران بپردازد. پاکستان اما همچنان در مورد تعهدات قرادادی خود سکوت کرده و با تکیه بر تحریم‌های ایران و نبود سرمایه‌گذار در پاکستان برای اجرای عملیات، خرید گاز از ایران را به تعویق می‌انداخت تا جایی که از سوی وزیر نفت ایران بحث امکان فسخ قرارداد مطرح شد. اما ایران مصمم بود که پس از برداشته شدن تحریم‌ها، بازگشت خود را به بازارهای گازی بین‌الملل با فروش گاز به همسایگان کلید بزند و بنابراین مدیر عامل شرکت ملی گاز با تاکید براینکه ایران عملیات لوله‌گذاری خود را تا مرز پاکستان به اتمام رسانده و آماده فروش گاز است، اعلام کرد تصمیمی برای جریمه پاکستان ندارد و البته در صورت ادعای خسارت نیز پاکستان احتمالا توان پرداخت نخواهد داشت. همانطور که گفته شد قرار است گاز صادراتی به پاکستان از پارس جنوبی تامین شود، به این ترتیب که بخشی از گازی که از فازهای 17 و 18 این دو واحد تولید می‌شود، به پاکستان و هندوستان صادر شود و البته خط لوله مورد نیاز آن نیز تا مرز پاکستان کشیده شده است. بی اعتنایی پاکستان در زمینه واردات گاز از ایران تا جایی ادامه یافته است که حتی جامعه بازرگانان پاکستان از دولت این کشور در خواست کرده‌اند به تعهدات خود برای تکمیل خط لوله واردات گاز از ایران پایبند باشد. فرید مقیس شیخ، رئیس اتاق بازرگانی و صنعت ملتان در جنوب منطقه پنجاب پاکستان اعلام کرد این کشور باید هر چه زودتر، به تعهدات خود برای تکمیل ساخت خط لوله آی-پی (ویژه صادرات گاز ایران به پاکستان) عمل و موانع اجرای این پروژه را بر طرف کند. با این حال اصرار ایران بر صادرات گاز و انکار پاکستان بر واردات گاز همچنان به قوت خود باقیست. این وضعیت بالاخره کاسه صبر مسئولان نفتی ایران را که تا کنون در برابر کوتاهی همسایه شرقی مماشات کرده‌اند را نیر لبریز کرده و زنگنه وزیر نفت ایران در تازه‌ترین اظهارات خود اعلام کرد: طرف پاکستانی جواب درستی به ایران نمی دهد. یک تا دو روز پیش از برکناری آقای نواز شریف، نخست وزیر پیشین پاکستان، نامه رسمی از طریق مجاری دیپلماتیک به شاهد خاقان عباسی، وزیر نفت پیشین پاکستان نوشتم و آمادگی ایران را برای صادرات گاز به پاکستان اعلام کردم. 2 روز بعد خاقان عباسی پس از برکناری نواز شریف، نخست وزیر موقت پاکستان شدند، از این رو نتیجه و سرانجام نامه مشخص نشد. به گفته زنگنه از این پس مسیر حقوقی این قرارداد از سوی شرکت ملی نفت ایران پیگیری خواهد شد. هم اکنون کار در مرز متوقف مانده است و ما میلیاردها دلار برای این خط لوله احداث شده، هزینه کرده‌ایم؛ طرف پاکستانی در مقطعی اعلام کرد به دلیل تحریم‌ها قادر به احداث خط لوله در خاک پاکستان نیست اما اکنون نزدیک 2 سال است که تحریمی وجود ندارد، چنین رفتاری در عرف تجارت بین المللی قابل قبول نیست. با این شرایط باید منتظر گشایش پرونده دادخواهی ایران در دیوان داوری بین‌المللی بود، مگر اینکه تدبیر دولتمردان پاکستان علاج واقعه را قبل از وقوع کند.