۱۰ راهکار کاربردی برای نوشتن یک پایان‌نامه عالی

سرویس سبک زندگی فردا؛ نیلوفر نیک‌بنیاد: اگر دانشجو باشید یا ارتباطی با قشر دانشجو داشته باشید، حتما تا به‌حال کسانی را اطرافتان دیده‌اید که هروقت حالشان را می‌پرسید، جواب می‌دهند: «چه حالی؟ چه احوالی؟ دارم داغون می‌شم! پایان‌نامه‌ام مونده!» شاید هم خودتان جزو همین گروه باشید. اصلا انگار پاین‌نامه شتری است که در خانۀ هرکس بخوابد، به این زودی‌ها بلند نمی‌شود و تا خون به جگر صاحب آن خانه نکند، شرش را کم نمی‌کند. اما چطور می‌شود با این شتر بد قلق کنار آمد و زودتر و راحت‌تر از دستش خلاص شد؟ برای اینکه دوران نوشتن پایان‌نامه‌تان را راحت‌تر بگذرانید و زیر انواع و اقسام فشارهای روحی و جسمی نروید، در ادامه راهکارهایی ارائه شده است.

۱. موضوع مناسب انتخاب کنید

پیش از هر چیز در انتخاب موضوع همۀ دقتتان را بکنید. نه بیخودی جوگیر شوید و موضوعی انتخاب کنید که از توانتان فراتر باشد، نه به‌خاطر راحت‌طلبی، یک موضوع ساده و پیش‌پا افتاده ارائه بدهید. مطمئن باشید هر دوی این کارها به یک اندازه سخت هستند. خواندن و نوشتن مطلب دربارۀ موضوعی که منابع گسترده‌ای دارد، به همان اندازه دشوار است که دربارۀ موضوعی که هیچ منبعی ندارد، بخواهید چیزی بنویسید. پس لطفا از هیچ طرف بام نیفتید.

۲. پروپوزال را جدی بگیرید

بعضی‌ها را دیده‌ام که برای نوشتن پروپوزال یک ساعت هم وقت نمی‌گذارند چون از نظرشان پروپوزال بچه‌بازی است و توان علمی‌شان را باید در خود پایان‌نامه نشان بدهند. به این فکر کنید که جدای از اینکه نوشته‌های شما در پروپوزال در زمان دفاعتان ملاک عمل خواهد بود و تغییر دادن حتی کلمه‌ای از نوشته‌های داخل آن، با اعمال شاقه همراه است؛ پروپوزال حکم راهنما هم برایتان دارد. یعنی مثل یک نقشۀ اتومبیل‌رانی هرجای کار که گیر کنید یا دلتان بخواهد بزنید به جاده خاکی، می‌توانید نگاهی به آن بیندازید و دوباره وارد مسیر اصلی یا همان راهی بشوید که ادعا کرده‌اید می‌خواهید تا آخرش بروید.

۳. زمان‌بندی یادتان نرود

بعد از تصویب پروپوزال، از همان اول کار بنشینید و برای خودتان برنامه‌ریزی زمانی کنید. اینجور وقت‌ها گفتن جملۀ «خدا بزرگه» مشکلی را حل نمی‌کند. با اینکه خدا بزرگ است، شروع کردن یک پروژۀ درست و حسابی مثل پایان‌نامه، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق زمانی دارد. نیم ساعت وقت کافی است که حسابی فکر کنید و بنویسید که چقدر وقت برای جمع‌آوری منابع، چقدر برای مطالعه و فیش‌برداری، چقدر برای تحلیل‌ها و نگارش اصلی و چقدر زمان برای اصلاحات نیاز دارید. اینطوری مجبور نمی‌شوید از هیچ بخش کار به‌خاطر بخش دیگری بزنید و سر و تهش را هم بیاورید.

۴. یادتان می‌رود

در زمان مطالعۀ منابع مختلف با این خیال که «یادم می‌مونه» از یادداشت‌برداری یا علامت‌گذاری، صرف‌نظر نکنید. تجربه ثابت کرده است که خیلی از مطالبی را که قرار بوده یادتان بماند، در زمان نگارش پایان‌نامه فراموش خواهید کرد. پس حتما هر چیزی را که حس می‌کنید به کارتان می‌آید، در برگه‌ای جدا به همراه اطلاعات منبع مورد استفاده‌اش یادداشت کرده یا اگر کتاب خودتان است، در آن علامت بزنید تا بعدا به‌راحتی بتوانید به یادداشت‌ها یا علامت‌هایتان رجوع کنید.

۵. نقشه بکشید

وقتی مطالعه‌هایتان را انجام دادید و تقریبا دستتان آمد که قرار است چه فصل‌ها و بخش‌هایی در کارتان داشته باشید، یک فهرست اولیه برای پایان‌نامه‌تان تهیه کنید. این فهرست ممکن است با فهرست نهایی که قرار است در پایان‌نامه قرار دهید، فرق‌های زیادی داشته باشد، اما این کمک را به شما می‌کند که مسیر پیش‌بینی شده‌ای پیش رویتان بگذارید و بتوانید بعد از نوشتن هر بخش روی آن علامت بزنید. با استفاده از این راه میزان پیش‌رفت خودتان را هم به سادگیِ یک نگاه، متوجه خواهید شد.

۶. آخری در کار نیست

اگر از آن‌هایی هستید که معتقدید اول باید کار اصلی را تمام کنید و آخرش برگردید و نکات ویرایشی را اصلاح کنید، باید این را بگویم که در پایان‌نامه، بهتر است این دو کار را هم‌زمان انجام بدهید. باز هم تجربه دانسجویان همین مرز و بوم ثابت کرده است که اکثر افراد در آخر کار زمان لازم برای رسیدگی به خرده‌رزهای ظاهری و ویرایشی را ندارند و ترجیح می‌دهند وقتشان را برای اصلاح اطلاعات علمی بگذارند. پس از همین اول کار هر چیزی را که می‌نویسید، طوری بنویسید که نیاز به اصطلاحات صوری نداشته باشد.

۷. به دنیای دیجیتال اعتماد نکنید

از آن‌جایی که این روزها تقریبا هیچ‌کس کارهایش را با دست انجام نمی‌دهد و همه به‌صورت تایپ‌شده و از طریق ایمیل مطالب را نوشته و بین اساتید راهنما و مشاور رد و بدل می‌کنند، و از آنجایی که حادثه خبر نمی‌کند، برای اینکه در اثر یک اتصالی یا خرابی الکترونیکی کل داده‌هایتان به‌باد نرود، بعد از نوشتن هر قسمت آن را در یکی دو جای دیگر (مثلا روی حافظۀ فلش، یا جای دیگری که به‌سادگی برایتان قابل دسترس باشد) نیز ذخیره کنید.

۸. خرده‌ریزها را دست کم نگیرید

یک سری از چیزها در طول نوشتن پایان‌نامه اصلا به‌چشم نمی‌آیند. مثل صفحۀ فهرست، فهرست علایم اختصاری و جدول‌ها و تصاویر، کتابنامه و چیزهایی مانند آن. برای اینکه در پایان کار وقت زیادی را برای درست‌کردن این خرده‌ریزها خرج نکنید، از همان اول برای هر کدام یک فایل درست کرده و هر اطلاعات جدیدی را به آن اضافه کنید. به عنوان مثال صفحۀ کتابنامه همیشه پیش رویتان باشد و هروقت در بخش‌های اصلی به منبعی ارجاع دادید، سریع در قسمت کتاب‌نامه واردش کنید. به این ترتیب در پایان کار فقط لازم است کتاب ها را به‌ترتیب حروف الفبا بچینید و دیگر برای پیدا کردن آن‌ها از لابه‌لای متن اصلی‌تان سردرگم نخواهید شد.

۹. یک پایان‌نامه‌خوان داشته باشید

اگر از آن اساتیدی دارید که قبل از دفاع کل پایان‌نامه‌تان را می‌خوانند و ایرادات احتمالی ظاهری و مفهومی را برای اصلاح بهتان می‌گویند، که هیچ! اما اگر از آن دانشجوهایی هستید که تمام بار کار روی دوش خودتان است، برای اینکه چیزی از قلم نیفتد، در پایان کار و قبل از تحویل متن به اساتید، از یک نفر از دوستان یا آشنایانتان که با رشتۀ شما آشنایی دارد بخواهید پایان‌نامه را بخواند. معمولا چشم نگارنده به‌خاطر عادت کردن به واژه‌ها و مفاهیم ممکن است متوجه برخی ایرادات نشود، ولی کسی که برای اولین بار متنی را بخواند راحت‌تر چنین ایراداتی را متوجه شده و می‌تواند به شما اطلاع دهد.

۱۰. تسلط داشته باشید

درست است که تمام کار را خودتان انجام داده‌اید و آن‌قدر نوشته و اصلاح کرده‌اید که اطلاعات پایان‌نامه در ضمیر ناخودآگاهتان فرو رفته، اما چون ممکن است از زمان نگارش نخستین بخش‌ها زمان زیادی گذشته باشد، یا به‌خاطر خستگی روزهای آخر یا استرس، حافظه‌تان یاری نکند؛ بهتر است یک بار دیگر به‌طور دقیق پژوهشتان را مرور کرده و بر مطالبش تسلط پیدا کنید. چرا که هرچقدر هم زحمت کشیده باشید، اگر برای ارائۀ مطالب و دفاع از کاری که انجام داده‌اید، تسلط کافی نداشته باشید، زحماتتان به چشم نمی‌آید.