چرا ایرانی‌ها هر روز چاق‌تر می‌شوند؟

جام جم: اینها عناوین خبری ناراحت‌کننده و هشداردهنده‌ای است که از صحبت‌های جالب و مستند دکتر ملک‌زاده، رئیس پژوهشکده گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران برداشت شده است؛ استادی که از نویسندگان اصلی پژوهش شیوع و عواقب اضافه وزن و چاقی در جهان به شمار می‌آید. تازه‌ترین و گسترده‌ترین مطالعه جهانی درباره شیوع و عواقب اضافه وزن و چاقی نشان می‌دهد، تعداد مرگ‌های قابل انتساب به اضافه وزن و چاقی در کشور،‌ طی سال‌های 1980 تا 2015 بیش از دو برابر شده است. به گفته دکتر ملک زاده،در همین فاصله زمانی، شیوع چاقی در زنان از 16/6 درصد به 24/1 درصد و در مردان از 5/8 درصد به 13/8 درصد افزایش پیدا کرده است. شیوع اضافه وزن در دختران زیر 20 سال نیز از 6/4 درصد به 10/3درصد و در پسران زیر 20 سال از 4/1 درصد به 8/9 درصد رسیده است. ما در گفت‌وگو با دکتر محمد هاشمی، دبیر انجمن پیشگیری از چاقی، مروری بر دلایل بروز چاقی در ایرانیان بویژه زنان و کودکان و راهکارهای پیشگیری و کنترل این روند و تبعات ناشی از آن خواهیم داشت. لاغری با انگیزه زیبایی، نه سلامت بسیاری از مردم ما چاقی را عامل خطر تلقی نمی‌کنند و عمدتا با انگیزه زیبایی برای لاغر شدن تلاش می‌کنند در حالی که مهم‌تر از این که تناسب اندام زیبایی می‌آورد، چاقی ره‌آوردی جز بیماری نخواهد داشت. ثابت شده است، منشأ بیماری‌های غیرواگیر شایع و در راس آن دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان‌ها چاقی و اضافه وزن است، کما این که بسیاری از متخصصان، بیماری بسیاری از ایرانیان را اپیدمی دو قلوی چاقی و دیابت می‌نامند؛ دیابتی که معلول چاقی است و در ادامه منجر به بروز مشکلات قلبی - عروقی و کلیوی می‌شود . چرا ایرانی‌ها چاق‌تر شده‌اند؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد ، مصرف غذای اضافه و کم‌تحرکی از علل مهم شیوع چاقی و اضافه وزن در بین ایرانی‌هاست؛ یعنی 30 درصد غذای مصرفی ایرانی‌ها اضافه است و بیش از 50 درصد مردم، دچار چاقی و اضافه وزن هستند. این در حالی است که ایرانی‌ها جزو کم‌تحرک‌ترین مردم جهان به شمار می‌روند و بیش از 90 درصد آنها تحرک کافی ندارند. از آنجا که طی دهه‌های اخیر، ژنتیک ایرانیان تغییر خاصی نکرده است، می‌توان نتیجه گرفت، غلط بودن نوع و سبک تغذیه و نیز بی‌توجهی اکثر ایرانیان به اهمیت داشتن تحرک و فعالیت بدنی منظم، منجر به شیوع چاقی شده است. چاقی، کابوس بیشتر خانم‌های ایرانی مطالعات مختلف در ایران نشان می‌دهد، چاقی بویژه در زنان ایرانی بشدت رو به افزایش است تا جایی که مشخص شده، 75 درصد زنان ایرانی چاق یا دارای اضافه وزن هستند.مشکل چاقی در زنان به دلیل ساختار خاص هورمونی، تبعات متفاوتی نسبت به مردان دارد یعنی با وجود آن که چاقی با افزایش خطر بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت و دیگر مشکلات متابولیک و نیز افزایش خطر سرطان همراه است، اما خانم‌ها را در خطر بیشتری نسبت به بروز اختلالات هورمونی، تخمدان پلی‌کیستیک و نیز نازایی قرار می‌دهد و منجر به کاهش کارایی و نشاط خانم‌ها می‌شود. عوارض چاقی در کودکان برگشت‌ناپذیر است شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان ایرانی به علل مختلف رو به افزایش است که مهم‌ترین آنها، رژیم غذایی نامناسب و پایین بودن فعالیت بدنی است. شاید خیلی از والدین ندانند که عوارض چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان برگشت‌ناپذیر است؛ یعنی خطر مرگ کلی و اختصاصی با کاهش وزن در میان افرادی که در نوجوانی چاق بوده یا اضافه وزن داشته‌اند، کاهش نمی‌یابد. سنگ بنای چاقی کودکان در دوران جنینی گذاشته می‌شود. تغذیه با شیر مادر پس از تولد (حداقل تا شش ماهگی) در پیشگیری از بروز چاقی کمک‌کننده است، اما از زمانی که کودک با طعم غذاها از طریق غذای کمکی آشنا می‌شود باید برای اصلاح الگوی تغذیه‌ای و هدایت ذائقه کودک به سمت غذاهای سالم اقدام کرد. بررسی‌ها نشان داده است، چاقی بویژه در دختران با خطر بلوغ زودرس و کوتاهی قد همراه است، بویژه آن که چربی انباشته شده در بدن کودکان، مقاومت انسولینی ایجاد می‌کند که بتدریج و در دهه سوم زندگی به دیابت و در دهه چهارم به مشکلات قلبی و ارتوپدی منجر می‌شود. جلوی اپیدمی چاقی را بگیریم نظام سلامت در ایران مسئولیت دارد، سیاست‌های کارآمدی مبتنی بر شواهد برای مقابله با چاقی و اضافه وزن، عوامل ایجادکننده آن و عوارض آن را در قالب سند ملی تدوین و راه‌اندازی کند. در این قالب باید تمام نهادهای ذی‌ربط دانشگاهی و غیردانشگاهی همکاری کنند و هر کدام وظایفی را برعهده بگیرند تا بتوان فرهنگ و الگوی صحیح پیشگیری از چاقی را در میان اقشار مختلف جامعه از کودکی تا بزرگسالی توسعه داد. در صورتی که اقدامات ضروری در نظام سلامت صورت نگیرد، طی ده سال آینده با همه‌گیری چاقی و اضافه وزن و عواقب خطرناک آن چه روی سلامت مردم و چه روی کارکرد عملی و اقتصادی نظام سلامت مواجه خواهیم بود.