حال و روز نامناسب زندانیان ایرانی در ترکمنستان

صبح نو: تجمع، اعتراض، درخواست و مویه، خلاصه حال و روز این روزهای خانواده‌هایی بوده که یک تکه از قلبشان در پشت میله‌های «عشق آباد» جا مانده است. مسافرانی که بیشترشان ماهیگیر و راننده بوده‌اند و گرفتار قوانین سرسختانه‌ای شده‌اند که اوضاع را برایشان اسفبار کرده است. خبرها و گزارش‌ها، از اوضاع نامناسب زندانیان ایرانی در ترکمنستان حکایت دارد و دستگاه دیپلماسی ایران، این روزها به شدت از سوی خانواده‌های این زندانیان تحت فشار قرار گرفته تا مقدمات آزادی یا تبادل زندانیان ایرانی و ترکمنستانی را فراهم کند. «به گروگان گیری اتباع ایرانی در ترکمنستان، پایان دهید.» این نوشته یکی از ده‌ها تراکت و تابلوی دست نوشته‌ای بود که روز پنج شنبه در تجمع مقابل استانداری خراسان رضوی، شکار عکاسان شد. خانواده‌های اتباع ایرانی زندانی در ترکمنستان برای بار چندم، پنج شنبه گذشته در مقابل ساختمان استانداری خراسان رضوی در شهر مشهد، تجمع اعتراض آمیز برگزار کردند تا مگر کسی به دادشان برسد. اوضاع بد زندان‌های ترکمنستان و البته بهانه‌هایی که پلیس این کشور برای زندانی کردن اتباع ایرانی که بیشترشان راننده و ماهیگیرند، موضوعی است که سال‌هاست به معضلی پیچیده برای خانواده‌های آنان تبدیل شده است. حالا اما پس از چند بار رفت و آمد، این خانواده‌ها به نتیجه رسیده‌اند که خارج از فضای دیپلماتیک و روال اداری، مسوولان را در جریان رنجشان بگذارند تا زودتر فکری و چاره‌ای برایشان بیندیشند. اصلی‌ترین راهکار آنان هم تبادل زندانیان ترکمنستانی با ایرانیان است؛ اتفاقی که البته در طول سالیان گذشته، محل بحث بسیاری بوده است. کابوس «ماری» حدود سه سال پیش بود که اولین گزارش‌ها و اعتراض‌ها به زندانی شدن اتباع ایرانی از سوی ترکمنستان و اوضاع اسفبار زندان‌های این کشور منتشر شد. اردیبهشت ماه سال ۹۳، برخی رسانه‌ها از آغاز به کار کمپین پیگیری آزادی ۴۰۰ زندانی ایرانی در ترکمنستان خبردادند. این کمپین که با حضورخانواده های زندانیان ایرانی آغاز به کار کرده بود، مهم‌ترین هدف آنان را توجه دادن بیشتر وزارت امور خارجه به «اوضاع قرون وسطایی زندان‌های ترکمنستان» اعلام کرده بود. اعضای این کمپین اعلام کرده بودند مقامات وزارت خارجه کشورمان تاکنون اهتمام جدی در پیگیری آزادی زندانیان ایرانی از خود نشان نداده و حقوق شهروندان ایرانی در حال پایمال شدن است. چند روز بعد، خبرگزاری «پانا» در گزارشی قابل تأمل، از قول پدر یکی از ایرانیان زندانی در ترکمنستان نوشته بود: «اکنون دوسال است که فرزندم به جرم همراه داشتن قرص استامیونفن در این کشور زندانی است و مسوولان نیز اقدامی انجام نداده‌اند.» اوشیوه زندانی شدن رایج اتباع ایرانی در این کشور را هم این طور شرح داده بود: «در مرحله اول رانندگانی که به این کشور بار می‌برند، به دلایل واهی از جمله همراه داشتن قرص استامینوفن و یا متادون بازداشت و اموالشان ضبط می‌شود. در مرحله دوم، تریلی‌های این افراد مصادره و خودشان راهی زندان‌های طویل المدت می‌شوند و متاسفانه از سوی مقامات ایرانی هم اقدامی برای آزادی و یا مبادله آن‌ها انجام نمی‌شود.» او با بیان اینکه تا آن روز بیش از ۲۷۰ ایرانی در کشور ترکمنستان زندانی بوده‌اند، گفته بود: «کشور ترکمنستان از کشورهایی است که به دلیل ساختار معیوب اقتصادی نمی‌خواهد هیچ سرمایه‌ای از کشورش خارج شود و به هر قیمت ممکن، درصدد ضبط اموال و سرمایه‌های خارجیانی است که به این کشور سفر می‌کنند. بیشتر این افراد تاجرانی هستند که در این کشور فعالیت اقتصادی انجام می‌داده‌اند و پس از پاپوش درست کردن مقامات امنیتی، دارایی‌هایشان ضبط شده و خودشان نیز برای سال‌های طولانی به زندان افتاده‌اند.» مشهورترین و مخوف‌ترین کابوس ایرانیان در ترکمنستان هم زندان «ماری» بود که همان روزها، خبرهای عجیبی از خانواده‌های زندانیان ایرانی درباره این زندان منتشر شد: «آنان می‌گویند شرایط زندان‌های ترکمنستان «وحشتناک» است و اعضای زندانی خانواده‌شان اکثراً در دوران بازداشت بیمار شده‌اند. با وجود وعده و وعیدهای وزارت امور خارجه به خانواده‌های زندانیان ایرانی در ترکمنستان، هنوز هم شرایط این زندانیان هر روز بدتر می‌شود. تیر ماه سال جاری بود که خبری از درون زندان «ماری ترکمنستان» به بیرون درز کرد و گفته شد یک ایرانی زندانی با نام «ه. ن» به دلیل شرایط بد زندان فوت کرده است.» دوباره تجمع آخرین روزهای آبان سال ۹۴، وقتی خانواده‌های زندانیان ایرانی در ترکمنستان از رسیدن به خواسته‌هایشان ناامید شدند، دست به دامان اهالی خانه ملت شدند و مقابل مجلس تجمع کردند. نماینده خانواده‌های زندانیان ایرانی در ترکمنستان در این تجمع از حضور بیش از ۲۰۰ زندانی ایرانی در زندان‌های ترکمنستان خبر داده و گفته بود: «خانواده‌های زندانیان مجبور به پرداخت هزینه‌های زندان هستند و به همین دلیل از مجلس درخواست عملیاتی کردن هرچه زودتر قانون تبادل زندانیان ایرانی خارج از کشور را مطرح کردند.» نماینده این تجمع کنندگان همچنین گفته بود: «طرح تبادل زندانیان ترکمنستانی و ایرانی در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس به تصویب رسیده است اما هنوز به صحن علنی نیامده؛ این در حالی است که وضعیت زندانیان ایرانی در ترکمنستان خوب نبوده و اغلب بیمارند و حتی تعدادی از آن‌ها نیز در اثربیماری فوت کرده‌اند لذا خواستار در اولویت قرار گرفتن این طرح برای بررسی در صحن علنی هستیم.» سریال اعتراض به اوضاع زندانیان ایرانی در ترکمنستان، به اردیبهشت ماه که رسید، خبرهای جدیدی از به نتیجه رسیدن تلاش‌های وزارت امورخارجه در این باره منتشر شد. ۳۰ اردیبهشت ماه امسال، معاون وزیر امور خارجه در امور کنسولی، مجلس و ایرانیان، گفت: «‌۲۷ زندانی ایرانی، از ترکمنستان به کشورمان منتقل شدند.» آقای «حسن قشقاوی» گفت: «پیرو ملاقات آقای ظریف با مقامات عالی کشور ترکمنستان و رایزنی فشرده هیأت اعزامی از وزارت امور خارجه با مقامات کشور مذکور، در راستای اجرای پروتکل انتقال محکومان بین دو کشور، روز شنبه مورخ ۳۰ اردیبهشت اولین گروه از زندانیان ایرانی شامل ۲۷ نفر از محکومان، از طریق مرز باجگیران تحویل مقامات قضایی کشورمان شدند.» این زندانیان ایرانی، به گفته معاون حقوق بشر و امور بین الملل وزارت دادگستری با ۳ تبعه ترکمنستان که در زندان‌های ایران محبوس بودند، مبادله شدند. به گفته آقای «محمود عباسی» اتهام این افراد مبادله‌شده قاچاق موادمخدر بوده است. او البته این را هم گفت، با توجه به اینکه بیش از ۲۸۰ تبعه ایرانی در زندان‌های ترکمنستان محبوس هستند با رایزنی‌های صورت گرفته توسط مقامات وزارت دادگستری و وزارت خارجه دو کشور در مرحله نخست ۲۷ زندانی ایرانی به کشور منتقل شدند و در مراحل بعدی و در چارچوب معاهده انتقال محکومان میان دو کشور ایران و ترکمنستان، قرار است تعداد بیشتری از اتباع کشورمان به کشور منتقل شوند تا دوران محکومیتشان را در ایران طی کنند.» حدود یک ماه پس از آن نیز، سفیر ایران در ترکمنستان، از آغاز مرحله دوم تبادل زندانیان بین دو کشور خبر داد. آقای «سید محمد احمدی» گفت: «دومین مرحله انتقال محکومان به حبس کشورمان در ترکمنستان در دستور کار قرار گرفته است و سفارت ایران برای رفع دغدغه خاطر خانواده‌های زندانیان تمام تلاش خود را به انجام می‌رساند.» او این را هم گفت که حدود ۳۰۰ ایرانی دیگر در زندان‌های ترکمنستان محبوس هستند: «مرحله دوم انتقال مابقی زندانیان ایرانی محبوس در دستور کار قرار گرفته است و خانواده‌های زندانیان ایرانی از این بابت دغدغه خاطر نداشته باشند.» حالا البته حدود دو ماه از وعده آقای سفیر می‌گذرد تا خانواده‌های زندانیان، دوباره در مشهد تجمع کنند و تسریع در آزادی محصوران ایرانی در ترکمنستان را از مقامات کنسولی و سفیر بخواهند. موضوعی که به نظر می‌رسد باید با سرعت و شفافیت بیشتری در دستور کار قرار گیرد.