گل‌های زینتی، علت رواج مسمومیت‌های گیاهی

خبرگزاری میزان: انس و دوستی مردم با گیاهان، منجر به افزایش نگهداری گل و گیاه در منازل شده است. در کنار جذابیت‌های نگهداری از گل و گیاه، و بهبود روحیه در فضای ساختمان‌های قوطی کبریتی، پرورش برخی از آن‌ها می‌تواند عوارض بدی داشته باشد و مردم غافل از آن، اقدام به تهیه هر نوع گیاهی می‌کنند. این در حالی است که در بسیاری از کشور‌های جهان گیاهان، به عنوان یکی از علل مهم بروز مسمومیت‌ها بویژه در کودکان زیر ۵ سال محسوب می‌شوند بر اساس گزارش سالانه انجمن مراکز کنترل مسمومیت آمریکا در سال ۲۰۰۸، بیش از ۶۰ هزار مورد مسمومیت ناشی از گیاهان سمی در این کشور گزارش شده است، که بیش از ۴۰ هزار مورد آن در کودکان کمتر از ۵ سال روی داده است که معادل ۴.۳ درصد از کل موارد مسمومیت‌های گزارش شده در این گروه سنی است. به عبارتی، گیاهان سمی به عنوان دهمین عامل بروز مسمومیت در کودکان در این کشور محسوب می‌شوند. گزارشات به دست آمده از مراکز اطلاع رسانی دارو‌ها و سموم کشور ایران در سال ۱۳۹۵ حاکی از آن است که از میان ۱۴۶۴۰ تماس تلفنی مرتبط با مسمومیت، ۷۶۱ تماس (۳/۵ درصد از موارد) در خصوص مسمومیت با گیاهان سمی بوده است. شرایط اقلیمی و تنوع آب و هوایی در کشور ما منجر به ایجاد تنوع زیادی در گونه‌های گیاهی شده است که این امر خود موجب دسترسی مردم به انواع گیاهان دارویی و سمی در مناطق وسیعی از کشور می‌شود. در سالیان اخیر، افزایش گرایش مردم به مصرف دارو‌های گیاهی و گیاهان دارویی، سبب مصرف گیاهان به صورت ناآگاهانه و خودسرانه - با حدس داشتن ارزش دارویی و به منظورخوددرمانی بیماری‌ها - شده است. مسمومیت با گیاهان در برخی از گروه‌های سنی و شغلی به میزان بیشتری مشاهده می‌شود و ممکن است به صورت مسمومیت‌های اتفاقی و عمدی رخ دهد. همان گونه که ذکر شد مسمومیت ناشی از گیاهان در کودکان زیر ۵ سال شیوع بیشتری دارد. کنجکاوی ذاتی کودکان در این محدوده سنی و وجود جذابیت در شکل و رنگ بخش‌های مختلف یک گیاه سمی مانند میوه، دانه و برگ آن، سبب می‌شود تا کودک به صورت اتفاقی و از روی کنجکاوی اقدام به بلع قسمت‌های مختلف یک گیاه سمی نماید. از نظر شغلی، بروز مسمومیت‌های گیاهی در کشاورزان، باغداران، شکارچیان و کارگران مزارع و گلخانه‌ها به علت تماس بیشتر با انواع گیاهان سمی شیوع بیشتری دارد. قابل ذکر است بسیاری از گیاهان دارویی در صورتی که به صورت خودسرانه و با مقادیر بیش از حد مصرف شوند می‌توانند سبب بروز مسمومیت در انسان شوند. علاوه بر آن برخی از انواع گیاهان تزیینی مانند دیفن باخیا و خرزهره که در باغچه‌های منازل و آپارتمان‌های مسکونی کاشته و نگهداری می‌شوند نیز می‌توانند در صورت مصرف اتفاقی موجب بروز مسمومیت در انسان شوند. خوشبختانه مسمومیت با گیاهان در بسیاری از موارد از نظر شدت از نوع خفیف یا متوسط بوده و دارای ماهیت محدود شونده می‌باشد، بطوری که تنها در صورت درمان‌های اولیه و علامتی علایم و نشانه‌های مسمومیت کاهش یافته و برطرف می‌شوند. با این وجود برخی از گیاهان مانند شوکران، خرزهره، تاتوره، گل انگشتانه و کرچک قادر به ایجاد مسمومیت‌های شدید و حتی کشنده در انسان می‌باشند، که این امر خود نیاز به انجام اقدامات درمانی فوری و ویژه و انتقال سریع بیمار مسموم به یک مرکز درمانی را اجتناب ناپذیر می‌نماید. شدت مسمومیت‌های گیاهی بستگی به عوامل متعددی مانند خصوصیات گیاه (مانند جنس و گونه گیاه، سن گیاه، شرایط آب و هوایی محل رویش گیاه، مقدار و قسمت‌های مصرف شده گیاه نظیر میوه، برگ، ریشه و دانه) و خصوصیات بیمار (مانند سن، جنس، سابقه بیماری‌های زمینه‌ای و خصوصیات ژنتیکی) دارد. به عبارت بهتر شدت مسمومیت‌های گیاهی در افراد می‌تواند به صورت متفاوتی نسبت به هم ظاهر شوند. وجود مواد شیمیایی با ساختار متنوع در گیاهان به عنوان سموم گیاهی می‌توانند با تاثیر بر سیستم‌های زیستی بدن موجب بروز اختلال و آسیب شوند. مهم‌ترین این مواد موثره از دسته آلکالوئیدها، اسید‌های آلی، رزین‌ها و ترکیبات شبه رزینی، مواد معدنی و الکل‌ها است. رعایت نکات زیر می‌تواند در پیشگیری از مسمومیت‌های گیاهی بسیار حایز اهمیت باشد: مصرف هر نوع گیاهی توسط حیوانات اهلی و وحشی، بیانگر غیر سمی بودن آن نیست. از خوردن قسمت‌های مختلف هر نوع گیاهی که برای شما ناشناخته است خودداری کنید. در هنگام قدم زدن در پارک، جنگل و باغ مواظب کودکانتان باشید و تا به گیاهان دست نزنند و گیاه را به دهان نبرند. در صورت تمایل به نگهداری دانه‌ها و قسمت‌های خشک شده گیاهان در منزل، آن‌ها را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید. نام گیاهان موجود در اطراف محیط کار و منزل خود را یاد بگیرید تا در صورت بروز مسمومیت با آن‌ها بتوانید با ذکر نام گیاه، پزشک را در درمان هر چه بهتر مسموم یاری کنید. در بسیاری از موارد، پختن گیاه سبب از بین رفتن مواد سمی موجود در آن نمی‌شود. هرگز از گیاهان ناشناخته جهت مصارف دارویی (به صورت دم کرده، جوشانده و ...) استفاده نکنید. در صورت تمایل به مصرف گیاهان دارویی، حتماٌ آن‌ها را مکان‌های مجاز و معتبر و تحت نظر پزشک و داروساز مصرف نمایید. در صورت برخورد با هر گونه مسمومیت گیاهی بویژه در کودکان، جهت اخذ اطلاعات اولیه و راهنمایی‌های مورد نیاز، موارد را با مراکز اطلاع رسانی دارو‌ها و سموم (با شماره ۱۹۰) در میان گذاشته و در صورت نیاز بیمار را به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل کنید. مسمومیت با گیاهانی مانند خرزهره، دیفن باخیا، گل انگشتانه، آزالیا، شوکران و کرچک می‌تواند کشنده باشد. در صورت وقوع مسمومیت با این گیاهان بیمار را در اسرع وقت به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل کنید. - در منزل خود از نگهداری گیاهان تزئینی (مانند فلفل تزئینی) که دارای میوه‌ها و ظاهر جذاب برای کودکان می‌باشند خودداری نمایید. کنجکاوی ذاتی کودکان زیر ۵ سال و وجود جذابیت در شکل و رنگ بخش‌های مختلف یک گیاه سمی منجر به بلعیده شدن آن توسط کودک می‌شود. به رغم سمی نبودن گیاه فلفل، ولی تماس پوست و چشم با میوه فلفل تزئینی بسیار سوزاننده است. شیره سمی برخی از گیاهان سمی آپارتمانی مانند دیفن باخیا و کالادیوم که از محل جداشدن برگ از ساقه و یا شکستن و خراش برگ و ساقه ایجاد می‌شود، در صورت خورده شدن می‌تواند سبب تورم، خارش و سوزش مخاط دهان وخفگی و یا آسیب گوارشی فرد مسموم شود. به محض تماس ناخواسته با این گیاهان، پوست و دهان را با آب فراوان شست و شو دهید و فرد مصدوم را به مراکز درمانی منتقل نمایید. برخی از دارو‌های گیاهی در صورت مصرف بیش از حد یا نابه جا می‌توانند مسمومیت‌های منجر به مرگ ایجاد کنند. محلول اوکالیپتوس که به منظور بخوردادن و استنشاق بخارات آن در بازار وجود دارد، در صورتیکه به اشتباه خورده شود، حتی در مقادیر کم (یک قاشق) می‌تواند کشنده باشد. از القای استفراغ در مسمومیت با این فرآورده خودداری نموده مصدوم را سریعاً به بیمارستان منتقل نمایید. تماس با ساقه و برگ گیاه گزنه که در جنگل‌های شمال کشور به وفور یافت می‌شود، منجر به سوزش، خارش و قرمزی و تاول پوست می‌شود.