ترامپ می‌تواند تحریم‌های جدید ایران را وتو کند؟

خبرگزاری تسنیم: مجلس نمایندگان آمریکا روز گذشته با 419 رأی مثبت و تنها 3 رأی منفی لایحه تحریم‌های ایران، روسیه و کره شمالی را تصویب کرد. البته پیش از این نیز سنای آمریکا لایحه‌ای را برای تحریم دو کشور ایران و روسیه تدارک دیده و به تصویب رسانده بود، اما مجلس نمایندگان این کشور با انجام تغییراتی در لایحه مصوب سنا، تحریم‌های کره شمالی را به آن افزود و به همین خاطر قرار است این مصوبه دوباره در سنا مطرح شود، تا در صورت تأیید، برای امضا و تبدیل به قانون برای دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا ارسال شود. ویژگی این مصوبه بستن دست و پای دولت در اعمال نظر در اجرای آن است، در واقع، این لایحه نقاط مفر کمی دارد و اختیارات رئیس جمهوری برای تعلیق اجرای جزئی یا کلی آن را محدود کرده است. امری که باعث شده دولت آمریکا نسبت به این مصوبه اشتیاق وافری نداشته باشد. با این حال، اگر ترامپ با این لایحه (پس از تصویب احتمالی از سوی سنا) مخالف باشد می‌تواند آن را وتو کند. در این وضعیت، این لایحه به مجلسین بازگشت داده می‌شود و تنها در صورتی که دو سوم اعضای مجلس نمایندگان و سنای آمریکا بر نظر خود پافشاری کنند، می‌توانند وتوی رئیس جمهوری را وتو کنند و به این ترتیب لایحه الزام‌آور شده و تبدیل به قانون می‌شود. در این گزارش به اختصار فرآیند قانون‌گذاری در ایالات متحده و تبدیل لوایح به قانون بررسی می‌شود. قوهٔ مقننهٔ آمریکا، دو مجلس دارد، که یکی مجلس نمایندگان و دیگری سنا نام دارد و قوانین باید به تصویب هر دو مجلس و سپس به امضای رئیس‌جمهوری برسند. البته، قوانین مرتبط با درآمدهای دولتی تنها در حیطه صلاحیت‌های مجلس نمایندگان است و از طرف دیگر تأیید صلاحت مقامات کابینه و تصویب معاهدات بین‌المللی تنها در حوزه صلاحیت سنای این کشور هستند. به جز این دو دسته از قوانین، بقیه لوایح برای تصویب نهایی باید به تصویب مجلسین آمریکا برسند. بر این اساس، مصوبات کنگره را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد: لایحه (در آمریکا، به مانند ایران، تمایزی بین طرح و لایحه نیست و پیشنهادهای نمایندگان نیز لایحه نامیده می‌شوند». قطعنامه‌های مشترک قطعنامه‌های همزمان قطعنامه‌های ساده لازم به ذکر است که قطعنامه‌ها الزام آور نیستند ولی بستر روانی لازم برای تصویب قوانین را فراهم می‌کنند. فرایند پیچیدهٔ قانون‌گذاری در کنگرهٔ آمریکا، شامل هشت مرحلهٔ زیر است: مرحلهٔ اول: تهیه و نگارش پیش‌نویس لایحه حامیان یک لایحه به دو بخش طراحان لایحه و قانون‌گذاران لایحه تقسیم می‌شوند. در اغلب موارد، نمایندگانی پیش‌نویس یک لایحه را امضا می‌کنند که دارای سوابق درخشان نمایندگی یا مسئولیت‌های اجرایی یا پارلمانی هستند. زیرا نفوذ بیشتری دارند و می‌توانند سناتورها و نمایندگان دیگری را هم برای همراهی خود جذب کنند. مرحلهٔ دوم: ارجاع پیش‌نویس لایحه به «کمیته‌های دائمی» در مرحلهٔ دوم، لایحه جهت بررسی‌های تخصصی و تضارب فکری وارد کمیته‌های دائمی می‌شود. معمولاً پس از ارجاع پیش‌نویس لایحه‌ای به یکی از کمیته‌ها، چهار مرحلهٔ زیر برای تصویب آن لایحه در داخل کمیته صورت می‌گیرد: مکاتبه با دستگاه‌های اجرایی جهت کسب نظر آنها برگزاری جلسات استماع در داخل کمیته جهت بهره‌گیری از نظرات کارشناسان و نمایندگان خارج از کمیته یک جلسهٔ ملاقات (جلسهٔ اصلی کمیته) جهت بررسی و تصویب لایحه ارجاع به مجلس سنا یا نمایندگان جهت تصویب نهایی در پایان بررسی لوایح در کمیته‌ها، یکی از سه سرنوشت زیر برای لوایح متصور است: موافقت نمایندگان کمیتهٔ دائمی و اصلی با لایحه مخالفت نمایندگان کمیتهٔ دائمی و اصلی با لایحه مسکوت ماندن لایحه در کمیته مرحلهٔ سوم: ارجاع لایحه از کمیتهٔ دائمی به صحن علنی در صورت موافقت اکثریت اعضای کمیتهٔ دائمی، لایحه جهت تصویب نهایی به صحن مجلس بررسی‌کننده می‌رود. لوایح بر اساس ترتیب درخواست، مورد بررسی قرار نمی‌گیرند. ممکن هم است که لوایح به طور مستقیم و بدون رفتن به کمیته‌ها، راهی صحن شوند. چون این رهبر نمایندگان حزب اکثریت است که تصمیم می‌گیرد کدام لایحه مورد بررسی واقع شود. در مجلس سنا رأی‌گیری به صورت شفاهی انجام می‌گیرد و در مواقع لازم، رأی‌گیری ضبط هم می‌شود. برخلاف مجلس نمایندگان، مجلس سنا سیستم رأی گیری الکترونیکی ندارد. هر گاه حزب رئیس‌جمهوری و حزب اکثریت اعضای کنگره یکی نباشد، رئیس مجلس نمایندگان، علاوه بر انجام وظایف خویش و رهبری حزب اکثریت، سخنگوی حزب اقلیت نیز می‌باشد. سازماندهی سیاست‌های هر حزب، از جمله حزب اقلیت، بر عهدهٔ رهبر خودش است. مرحلهٔ چهارم: ارجاع مصوبهٔ نهایی اولین مجلس بررسی‌کننده به مجلس بررسی‌کنندهٔ دوم الزامی وجود ندارد که یک لایحه ابتدا در کدام یک از مجلسین سنا یا نمایندگان بررسی شود. اما پس از تصویب لایحه در مجلس بررسی‌کنندهٔ اول، مرحلهٔ دیگر، راهی شدن لایحه به مجلس دوم است تا در کمیته‌های آن مجلس نیز مورد ارزیابی قرار گیرد. پس از طی مراحل بررسی در مجلس دوم، از جمله تکرار مرحلهٔ سوم، لایحه به صحن می‌رود. در نهایت، سه حالت برای لایحه در پایان بررسی در مجلس دوم متصور است: موافقتِ کامل با لایحهٔ مجلس اول مخالفت کامل با لایحهٔ مجلس اول موافقت مشروط با لایحهٔ مجلس اول منظور از موافقت مشروط آن است که مجلس دوم اعلام می‌دارد که در صورتی که تغییرات مد نظرش در لایحه اعمال شود، آن را قبول خواهد کرد. در این حالت، مرحلهٔ پنج رخ خواهد داد؛ ولی اگر مجلس دوم هم به طور کامل با لایحهٔ مجلس اول موافقت کند، مرحلهٔ هشتم رخ می‌نمایاند. مرحلهٔ پنجم: ارجاع لایحهٔ مجلس سنا و نمایندگان به یک کمیتهٔ کنفرانس در صورت وجود مغایرت بین مصوبهٔ مجلس سنا با نمایندگان (که با موافقت مشروط مجلس دوم با لایحهٔ مجلس اول صورت می‌گیرد)، هر دو مصوبه جهت همسان‌سازی و یکسان‌سازی و رسیدن به یک لایحهٔ واحد، به یک «کمیتهٔ کنفرانس»، ارجاع می‌شود. نام دیگر کمیتهٔ کنفرانس، «کمیتهٔ مصالحه» است. اعضای کمیتهٔ کنفرانس، از نمایندگان باتجربه و سناتورهای قویِ هر دو مجلس تشکیل می‌شود. درصورت مصالحه، مرحلهٔ ششم صورت می‌گیرد. مرحلهٔ ششم: ارجاع لایحهٔ مصوب کمیتهٔ کنفرانس به صحن مجلس نمایندگان و سنا کمیتهٔ کنفرانس، لایحهٔ نهایی که شامل توصیه‌هایی به هر دو مجلس است را طراحی کرده و به مجلسین می‌فرستد تا مورد رأی‌گیری واقع شود. در این حالت، نمایندگان و سناتورها فقط حق دارند با لایحهٔ کمیتهٔ کنفرانس، موافقت یا مخالفت نمایند و نمی‌توانند این لایحه را اصلاح کنند. غالباً لایحهٔ کمیتهٔ کنفرانس مورد تصویب هر دو مجلس واقع می‌شود. در این صورت به مرحهٔ هفتم می‌رسیم. در غیر اینصورت، لایحه مجدداً به کمیتهٔ کنفرانس ارجاع می‌شود. مرحلهٔ هفتم: ثبت لایحهٔ نهایی شده در دفتر چاپ دولت پس از تصویب لایحه توسط هر دو مجلس، مصوبه جهت ثبت، به دفتر چاپ دولت ارسال می‌گردد. مرحلهٔ هشتم: ارسال لایحه به حضور رئیس‌جمهوری پس از ثبت لایحه در دفتر چاپ دولت، رئیس‌جمهوری 10 روز فرصت دارد که مصوبهٔ مجلسین را توشیح (امضاء) و یا رد کند. موافقت با مصوبهٔ کنگره (در فرصت ده روزه): در این صورت، رئیس‌جمهوری مصوبه را توشیح می‌کند و مصوبه تبدیل به قانون می‌شود و به ادارهٔ ثبت و بایگانی ملی ایالات متحده جهت مستندسازی، ثبت و انتشار ارجاع می‌شود. مخالفت با مصوبهٔ کنگره (در فرصت ده‌روزه): رئیس‌جمهوری در صورت مخالفت با مصوبهٔ کنگره، می‌تواند از دو اهرم زیر برای رد آن استفاده کند: وتوی قانونی در این صورت، مصوبه از طرف رئیس‌جمهوری رد شده و با ذکر دلیل به کنگره مسترد می‌گردد. پس از آن، مخالفت رئیس‌جمهوری در نشریهٔ کنگره منتشر می‌گردد و بعد به یکی از مجلسین فرستاده می‌شود و دربارهٔ آن رأی‌گیری می‌گردد. چنان‌که که مجلس اول، بر نظر کنگره (مجلسین) پا فشاری کند و با حداقل دوسوم آرا به وتوی رئیس‌جمهوری، رأی نه بگوید، وتوی رئیس‌جمهوری وتو می‌شود و به مجلس دوم فرستاده می‌شود و چنان‌که مجلس دوم هم با حداقل دوسوم آرا وتوی رئیس‌جمهوری را وتو کند، مصوبه تبدیل به قانون می‌شود. چنان‌که یکی از مجلسین، نتواند رأی حداقل دوسوم را به دست بیاورد، لایحه از دستور کار خارج می‌شود و به قانون تبدیل نمی‌شود. چنانچه در مرحلهٔ ششم، هر دو مجلس با حداقل دوسوم آرا لایحه‌ای را تصویب کنند، نیازی به توشیح رئیس‌جمهوری ندارند و رئیس‌جمهور هم نمی‌تواند مصوبهٔ کنگره را رد کند و لایحه تبدیل به قانون می‌شود. وتوی تأخیری وتوی تأخیری یا وتوی غیر مستقیم، اهرم دیگر رئیس‌جمهوریبرای رد مصوبهٔ کنگره است. وتوی تأخیری زمانی رخ می‌دهد که در فرصت ده‌روزهٔ رئیس‌جمهوری، عمر کنگرهٔ فعلی به پایان می‌رسد و درصورت وتوی قانون توسط رئیس‌جمهوری، کنگره فرصت رأی‌گیری برای وتوی نظر رئیس‌جمهوری را نخواهد داشت؛ بنابراین، رئیس‌جمهور مصوبهٔ کنگره را نه رد می‌کند و نه توشیح؛ پس سکوت می‌کند. به این نوع وتو، وتوی تأخیری می‌گویند. فرق وتوی تأخیری با وتوی قانونی این است که در وتوی تأخیری، کنگرهٔ بعدی دیگر نمی‌تواند وتوی رئیس‌جمهوری را وتو کند؛ زیرا طبق قوانین کنگره، چنانچه کنگره نتواند در طول حیات خود، لایحه‌ای را به تصویب برساند، با تشکیل کنگرهٔ بعدی، آن لایحه از دستور کار کنگره خارج می‌شود. چنانچه نمایندگان کنگرهٔ جدید بخواهند آن لایحه را دوباره به تصویب برسانند، باید مجدداً از اول فرایند قانون‌گذاری را طی کنند؛ و چه بسا در کنگرهٔ بعدی لایحهٔ مزبور به تصویب نرسد.