محبوبیت جهانی «یزد» از کجا آمد؟

خبرگزاری ایسنا: «خلاقیت، معماری، طراحی شهری و تکنولوژی و تعامل زمین با طبیعت در یزد این شهر را به سمت جهانی شدن بُرد تا ایران بیست و ‌دومین اثر جهانی خود را با نام "شهر تاریخی یزد" ثبت کند.» چهل و یکمین اجلاس میراث جهانی یونسکو امسال در کراکوف لهستان برگزار شد و پرونده یزد، ساعات پایانی روز شنبه 17 تیرو نخستین ساعات روز یک‌شنبه 18 تیر را برای جهانی شدن به خود اختصاص داد و سرانجام با تائید دو معیار سه و پنج از معیارهای جهانی یونسکو شهر تاریخی یزد یا شهر «بادگیرها» یا شهر «دارالعباده» با رای 15 یونسکو به عنوان نخستین شهر تاریخی و بیست و دومین اثر جهانی ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره‌ی معیارهای تائید شده از سوی کارشناسان یونسکو می‌گوید: در معیار سه، بحث خلاقیت، معماری، طراحی شهری و تکنولوژی توضیح داده شده که این نشان می‌دهد یزد یک گام مهم در سیر تحول تاریخ زمین و جهان بوده است. او با بیان این‌که معیار پنج یونسکو بیشتر در ارتباط با شهر تاریخی است که دوستدار طبیعت و در تعامل زمین با طبیعت است، بیان می‌کند: چون در شهر آب را از قنات می‌آوردند و از خاک همان شهر استفاده می‌کردند و از سوی دیگر شهر و معماری آن را با همان مصالح درست می‌کردند، بنابراین به این معیار یونسکو به کیمیاگری یزدی‌ها در این دوره اشاره می‌کند و این که بسیاری از خلاقیت‌های معماری در این شهر انجام شده‌اند. وی تاکید می‌کند: از همه مهمتر بحثِ منظر شهر، بادگیرها، گنبدها، گذرها، ساباط‌ها، تکیه، حسینیه و آب‌انبارها همگی کمک کرده‌اند تا یک مجموعه‌ی بی‌نظیر در این نقطه ایجاد شود. معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری شهر تاریخی یزد را یکی از نمونه‌های منحصربفرد شهرهای کویری ایران می‌داند و ادامه می‌دهد: این شهر بر مبنای الگوی ایرانی اسلامی ایجاد شده و حُسن آن میراث ملموس و ناملموس یعنی آئین‌ها، رفتارها و میراث معنوی است که نسبتا حفظ شده‌اند. طالبیان همچنین یزد را یکی از وسیع‌ترین شهرهای خشتی وآجری «گِلین» دنیا تشبیه می‌کند که شاهکارهای مهمی مانند مسجد جامع یزد، مجموعه امیرچخماق، قنات‌ها، آسیاب‌ها، خانه‌ها و میادین تاریخی و حسینیه‌های آن همگی در کنار بافت با ارزشِ آن، یک مجموعه به هم پیوسته را ایجاد کرده‌اند. معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با تاکید بر این‌که اعتقاد داریم تجربیات سنت‌های فرهنگی از گذشته در یزد ایجاد و پس از آن شکوفا و متعالی شده و با خلاقیت نسل‌های مختلف سیر تکاملی خود را پی گرفته است، بیان می‌کند: سنت‌های فرهنگی یزد روی نقاط دیگر تاثیرگذار بوده‌اند، همان‌طور که از نظر تجاری آن شهر مهمی محسوب شده و با محصولات مهم تولید شده در نقاط دیگر مورد استفاده بوده‌اند. او منظر شهر یزد را از سوی دیگر نکته‌ی مهمی در جهانی شدن این شهر می‌داند و بیان می‌کند: هنوز شهر یزد به نسبت شهرهای دیگر، شهری است که خط آسمان آن محفوظ مانده است. گنبدها، گلدسته‌ها و بادگیرها سر جای خود هستند و در واقع یک منظره‌ی بدیع و استثنایی را به وجود آورده که خوشبختانه این منظره حفظ شده است. وی که پرونده‌ی شهر جهانی یزد را تدوین کرده، در ادامه معماری و پیچیدگی‌های موجود به ویژه روش معماری «گودال باغچه» که در طول تاریخ اهمیت زیادی دارد را معماریی با شخصیت بسیار ویژه در این شهر توصیف می‌کند و ادامه می دهد: الگوی شهرسازی که بر اساس آن، محلات در طول زمان کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و تساهل و تصامحی که همیشه در یزد وجود داشته و مردم در کنار یکدیگر و در طول تاریخ ادیان الهی زندگی مسالمت‌آمیزی داشته‌اند، نیز وجه دیگری از یزد است که باعث جهانی شدن این شهر تاریخی شد. طالبیان همچنین با اشاره به شاهکارهای معماری که یزدی‌ها در طول زمان بر اساس شاخصه‌های معماری با خاک ایجاد کرده‌اند، ادامه می‌دهد: استقرار فضاها در داخل شهر، حصار، باغ ایرانی و قنات مجموعه عناصر و عواملی هستند که یزد را منحصر بفرد کرده و از هر جهت تداوم تاریخی که در طول بیش از هزار سال در شهر یزد رخ داده حائز اهمیت است، هر چند شهرهای اطراف یزد دوره‌های مختلف تاریخی حتی بیشتر از پیش از اسلام را پشت سر گذاشته‌اند. او با تاکید بر این‌که شهر تاریخی یزد دوره‌های مختلف تاریخی از دوره ایلخانی تا دوره صفوی و قاجار را شامل می‌شود، می‌گوید: هر محله می‌تواند نماینده یک بخش از دوره‌های تاریخ باشد، از سوی دیگر مدیریت، توجه و علاقه مردم نسبت به حفظ آثار، زندگی و پویا بودن شهرِ تاریخی یزد و اصالت و یکپارچگی آن برای جهانی شدن این شهر مورد توجه بوده است. به گزار ش ایسنا، این معیارها، ارزش هایی است که باعث می‌شود یک محوطه، شهر تاریخی یا بنا در فهرست میراث جهانی به ثبت برسد؛ «نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.»، «گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.»، «نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.» و «نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.».