۸ نشانه بیماری اوتیسم در کودکان

سرویس سبک زندگی فردا : اوتیسم بیماری عجیب و پیچیده‌ای نیست. حداقل به آن سیاهی که رسانه‌ها به ما نشان داده‌اند، نیست. اوتیسم نوعی اختلال است که بر رشد طبیعی مغز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی تاثیر می‌گذارد. بیماری اوتیسم اولین بار در سال ۱۹۴۳ توسط یک روانپزشک آمریکایی به نام لئو کانر (kanner's) ضمن بررسی یازده کودک مبتلا، اوتیسم (درخود ماندگی) توصیف شد. آنچه در ادامه می‌خوانید، حقایقی درباره این بیماری به روایت دکتر محمود محمدی- نورولوژیست کودکان، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، مرکز طبی کودکان است. در ادامه این مطلب را به نقل از سلامت نیوز بخوانید.

وی در ابتدا گفت: کودکان اتیستیک دنیای عجیب و پررمز و رازی دارند که هنوز بعد از دو قرن از توصیف آن توسط پزشک فرانسوی Jean-Marc-Gaspard و بیش از نیم قرن پس از توضیح و گزارش علمی آن توسط روانپزشک آمریکایی Leo Kanner، نادانسته‌های ما از دنیای این کودکان بسیار بیشتر از دانسته‌های ما می‌باشد. عدم توانایی این کودکان در برقراری ارتباط موثر با دنیای خارج نه تن‌ها آن‌ها را از دسترس اطرافیان دور نگاه می‌دارد، بلکه متخصصان هم با دنیای آن‌ها بیگانه‌اند. دکتر محمدی در ادامه با بیان اینکه «معمولا اولین افرادی که با این کودکان برخورد می‌کنند، والدین و معلمان این بچه‌ها هستند، خاطرنشان کرد: شکایت‌های متنوع و بعضا غیر اختصاصی مانند سردی، نجوش بودن، عدم توجه به محیط اطراف، علاقه مفرط به اشیاء یا مکان‌های خاص، حرکات پشت سر هم و گاه مضر به حال خود، کم شنوایی، بی‌عاطفه بودن نسبت به برادران و خواهران، پدر و مادر این کودکان را به مرکز توجهات پزشکی می‌کشاند. والدین و خصوصا معلمان باید نقش اصلی خود را که همانا کمک به تشخیص زودرس این کودکان است بدانند و نیز بدانند که چه هنگامی مشکلات این کودکان و شک خود را به متخصصان مربوطه اطلاع دهند. این نورولوژیست کودکان با بیان اینکه «اوتیسم یا بهتر بگوییم اختلالات طیف اتیسمی و یا اختلالات نافذ رشد چنانچه قبلا انگاشته می‌شد، اختلال نادری نیست» اظهار کرد: آمارهای امروز حتی شیوع یک در ۶۰ - ۷۰ کودک را نیز گزارش نموده اند، با حسابی سرانگشتی می‌توان تخمین زد که در کشور ما حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار کودک مبتلا به اتیسم وجود داشته باشد. کمتر بیماری مانند اتیسم می‌تواند گیج و گمراه کننده باشد. واقعا بهتر است به جای اینکه به صورت یک بیماری واحد انگاشته شود، به صورت طیفی از اختلالات با تظاهرات مشترک در نظر گرفته شوند. فرم سنتی اتیسم کانر (Kanner) شاید به فرم‌های شدیدتر این اختلال اتلاق گردد. برای طیف اختلالات اتیستیک ترم‌های مختلف و متعددی در ادبیات پزشکی به چشم می‌خورد. وی ادامه داد: ممکن است اتیسم در دوران شیرخوارگی با اختلال در «attachment» بروز کند، ولی به طور رایج‌تر در نوپایان مذکر بین ۱۸ تا ۳۰ ماهگی جلب نظر می‌کند. شاخص‌ترین علامتی که این کودکان با آن مراجعه می‌کنند فقدان یا تاخیر در رشد کلامی، کاهش علاقه در توجه به دیگران و یا پس رفت مهارت‌های کلامی یا اجتماعی می‌باشد. محمدی با بیان اینکه برخی خصایص در تمامی کودکان اتیسم مشترک است، به شرح آن پرداخت: در تمام کودکانی که در طیف اتیستیک قرار می‌گیرند، سه خصیصه مشترک وجود داردکه عبارتند از: اختلال در تعامل اجتماعی متقابل، اخلال در مهارت‌های ارتباطی کلامی و غیر کلامی، رفتارهای تکراری کلیشه‌ای.

این نورولوژیست کودکان عنوان کرد: با تمام معیارهای تشخیصی دقیق و عینی که در مورد تشخیص اتیسم وجود دارد، واقعیت این است که اولا نخستین خط تماس با کودکان مبتلا، والدین و معلمان هستند که معمولا تعلیم کافی در مورد این گروه از اختلالات تکاملی ندیده‌اند. در نتیجه میانگین سن تشخیص این بیماری بالاتر رفته است. من شخصا کودکان متعدد اتیستیک را مشاهده کرده‌ام که تا سنین بالا (۶ - ۷ سالگی) بیماری آن‌ها تشخیص داده نشده و به والدین آن‌ها علی رغم نگرانی‌ها و سوالات فراوان، راهنمایی‌های نادرستی مثل «جای نگرانی وجود ندارد»، «فرزند شما مشکل خاصی نداشته و بعدا خوب خواهد شد» و... دادده شده است. البته این مشکل تن‌ها در کشور ما وجود ندارد بلکه مشکلی جهانی است، به طوری که برای مثال در کشور انگلستان میانگین سن تشخیص حدود شش سالگی عنوان گردیده است، و این در حالیست که اکثر والدین کودکان مبتلا در حدود سن ۸ ماهگی متوجه مشکلی در فرزندشان شده‌اند و در سن دو سالگی اکثر این‌ها یک مراجعه پزشکی داشته‌اند. محمدی در مورد تحقیق ارزشمند Howline و Moore در سال ۱۹۹۷ میلادی که بر روی ۱۳۰۰ خانواده که فرزند مبتلا به اوتیسم داشتند، در انگلستان انجام شد، بیان کرد: در این تحقیق والدین کودکان مبتلا به اتیسم اظهار داشتند در کمتر از ۱۰ درصد موارد در مراجعه اول آن‌ها تشخیص صحیح مطرح شده است. حدود ۹۰ درصد این کودکان به متخصص دیگری ارجاع شده‌اند (میانگین سنی ۴۰ ماهگی). با این وصف در ۲۵ درصد این ارجاعات گفته شده «کودک شما مشکل چندانی ندارد و نگران نباشید». در بیش از نیمی از ۱۰ درصد باقیمانده گفته شده «اگر نگرانیتان باقی ماند مجددا مراجعه کنید» و در نیمی دیگر گفته شده «ما امیدواریم که بچه این مشکل را پشت سر گذاشته و در آینده خوب شود». از خانواده‌هایی که به متخصص دوم ارجاع شده اند، ۴۰ درصد به تشخیص رسیده‌اند و ۲۵ درصد به متخصص سوم یا چهارم ارجاع شده‌اند. تقریباً ۲۵ درصد از خانواده‌هایی که به متخصص دوم مراجعه کردند اطمینان داده شده بودند که نگران نباشند و یا اینکه به نگرانی آن‌ها ب‌ها داده شده، ولی اقدام خاصی صورت نگرفته است. ۲۰ درصد از والدین توانسته‌اند که با فشار یا خارج از مسئولیت‌های بیمه به متخصصان خصوصی مراجعه کنند. بیش از ۳۰ درصد والدینی که به متخصصان بعدی ارجاع شده اند، گزارش کرده‌اند که هیچ‌گونه کمکی (آموزش، درمان یا ارجاع به گروه‌های حمایتی والدین) به آن‌ها پیشنهاد نشده است. تن‌ها ۱۰ درصد از والدین گزارش کرده‌اند که متخصص مربوطه به آن‌ها در زمینه مشکل کودکشان توضیح کافی داده است. در حد نیمی از خانواده گفته بودند که منبع اصلی کمک و اطلاعات آن‌ها در مورد مشکل کودکشان «مدرسه و دیگر والدین کودکان مبتلا» بوده‌اند.

از مطالعات جدید چنین نتیجه گرفته شده که اولا نگرانی‌ها و دغدغه‌های زودهنگام خانواده‌ها در مورد رشد و نمو کودکان شان بسیار مهم بوده و باید به آن‌ها ب‌ها داد. خصوصا پزشکان عمومی و متخصصان کودکان باید به این مسئله توجه کرده و خیلی زود این کودکان را به متخصصان مربوطه ارجاع دهند. ثانیا از زدن برچسب‌هایی مانند اتیسم یا خصوصیات اتیستیک به صورت زودرس و قبل از تشخیص قطعی بر روی کودک باید جدا برحذر بود. ثالثا با اینکه تشخیص اتیسم به خودی خود یک گام اساسی و مهم است، ولی اگر با حمایت‌ها و کمک‌های عملی همراه نباشد در بهبود پیش آگهی و عاقبت این کودکان تاثیر چندانی نخواهد داشت. رعایت این پیشنهادات در این شرایط مفید به نظر می‌رسد. وجود هرگونه اشکال یا تعویق تکامل زبان زنگ خطر مهمی برای ما و والدین کودک می‌باشد. چرا که اختلال در تکامل زبان یکی از علایم مهم و اولیه اتیسم در کودکان است. گذاشتن جدولی مانند جدول زیر در اتاق انتظار مطب‌های متخصصان اطفال و پزشکان عمومی در تشخیص زودرس بسیار کمک گزار می‌باشد. وی در پاسخ به این سوال که در صورت مشاهده چه علایمی در کودک باید به پزشک مراجعه کرد: در صورت وجود هر یک از علایم زیر باید جهت پیگیری بیشتر به پزشک متخصص اطلاع دهید که عبارتند ازعدم توانایی در صداسازی تا سن شش ماهگی، عدم توانایی در صداسازی چند سیلابی تا سن ۱۲ ماهگی، عدم توانایی در گفتن کلمه البته به غیر از تکرار طوطی‌وار تا سن ۱۸ ماهگی، عدم توانایی در عبارت سازی تا سن ۲۴ ماهگی، عدم توانایی در جمله سازی تا سن ۳۶ ماهگی، هرگونه از دست دادن مهارت صداسازی، کلمه سازی و عبارت سازی در هر سنی، هرگونه از دست دادن مهارت درکی مانند واکنش به اسم صداکردن طفل در هر سنی، زیرا در صورت بروز این علایم احتمال بیماری اتیسم در کودکان وجود دارد. محمدی در ادامه بیان کرد: استفاده از فهرست‌های وارسی غربالگر برای والدین کودکان راه حل عملی برای تشخیص زودهنگام اتیسم به نظر می‌رسد. از طرف دیگر برخی از پزشکان با وجود یک یا دو نشانه غیر اختصاصی فورا بر چسب اتیسم را بر روی کودک گذاشته که این خود باعث صدمات و تبعات سوء غیر قابل جبران می‌گردد. تکیه بر روی علائم غیر اختصاصی مثل «کودک در حین معاینه با من تماس چشمی برقرار نمی‌کرد و به سوالات من خوب پاسخ نمی‌داد» برای تایید تشخیص یا تاکید بر روی علایم غیر اختصاصی دیگر مانند «کودک در حین معاینه با من تماس چشمی برقرار می‌کرد و به سوالات من خوب پاسخ می‌داد» برای رد تشخیص اتیسم کافی به نظر نمی‌رسد. این امر در حقیقت به دلیل تنوع تظاهرات طیف اختلالات اتیستیک است. گاهی از اوقات کودکان اتیستیک بسیار باهوش و حتی نابغه به نظر می‌رسند که این امر می‌تواند بسیار گول زننده باشد. در ادبیات پزشکی از برخی از افراد اتیستیک به عنوان «دانشوران ابله (Idiot Savants)» نامبرده شده است. پسر هفت ساله‌ای که اشیاء را به ارتعاش درآورده و به دقت تون و فرکانس آنرا تعیین می‌کرد؛ یا کودک دیگری قادر به نواختن پرلود باخ تنها بعد از یکبار شنیدن آن بود. کودک دیگری اگر تاریخ تولد شما را می‌شنید (روز/ماه/سال) دقیقا روز تولد را در هفته (چندشنبه) مشخص می‌کرد. مرد ۲۲ ساله مبتلایی می‌توانست محاسباتی نظیر ۷۶۵ * ۸۹۳ یا ۸۶۲ * ۲۳۴۵ را قبل از ماشین حساب محاسبه نمایدکه نمونه‌هایی از دانشوران ابله در ادبیات پزشکی می‌باشند. به طور کلی استفاده از فهرست‌های وارسی (Checklists) در مواردی که مهارت و تجربه زیادی در تشخیص وجود ندارد، بسیار کمک کننده می‌باشد. این نورولوژیست ابراز داشت: مدتی است توسط «Siegel» آزمونی غربالگر به صورت پرسشنامه سه مرحله‌ای طراحی شده است که آزمون مرحله دوم آن را می‌توان به والدین ارائه نمود. این پرسشنامه ۱۷ سوال دارد که اگر والدین به بیش از چهار سوال پاسخ مثبت بدهند باید کودک را به درمانگاه‌های تخصصی‌تر ارجاع نمود، جالب اینکه پاسخ به این پرسشنامه تن‌ها ده دقیقه زمان می‌برد که پیشنهاد می‌شود متخصصان محترم کودکان از این پرسشنامه جهت غربالگری کودکان مشکوک به اتیسم استفاده نمایند. نمونه‌ای از این پرسشنامه در ذیل آورده شده است تا والدین محترم با استفاده عملی از آن‌ها این بیماری را سریع‌تر تشخیص داده و مبتلایان را هرچه سریعتر جهت درمان به مراکز مربوطه ارجاع نمایند.