چرا شعر توحیدی از آثار ادبی امروز حذف شده است؟

خبرگزاری تسنیم: شعر توحیدی با نیایشی یکی از زمینه‌های مهم محتوایی شعر فارسی است‌ که نه تنها در حوزه محتوایی که در حوزه مضمون‌سازی نیز حضوری پررنگ دارد. طبق سنت گذشته در ابتدای دواوین شعری و آثار نویسندگان، بدون در نظر گرفتن موضوع این آثار، بخشی به حمد پروردگار و منقبت حضرت رسول(ص) اختصاص دارد. علاوه بر این، شاعر در خلال سروده‌های خود و به فراخور موضوع، گریزی به این دست از اشعار زده و با پروردگار خود نجوا می‌کند. این رویکرد در شعر امروز کمتر به چشم می‌خورد؛ به طوری که به گفته کارشناسان جز معدود آثاری، کمتر می‌توان ردی از این دست از اشعار در دیوان شاعران امروز یافت. در بررسی سروده‌های توحیدی و روند آن در شعر امروز، چند پرسش به ذهن می‌رسد. زندگی امروز و اندیشه‌های مسلط بر زندگی انسان امروز چقدر در این روند تأثیرگذار بوده است؟ چرا شاعرانی که در حوزه‌های آئینی توانا و فعال‌اند، کمتر به این موضوع توجه کرده‌اند؟ سروده‌های موجود از شعر توحیدی امروز بیشتر به چه موضوعاتی می‌پردازد و چه محورهایی را مد نظر قرار داده است؟ و... . محمدرضا سنگری، شاعر و استاد دانشگاه، در همین رابطه معتقد است که سهم خدا از شعر امروز کم شده و اگر قرار است بر تعداد این سروده‌ها افزوده شود،‌ باید توجه شاعران و سرایندگان را به این سمت جلب کرد؛ می‌توان با برگزاری کنگره‌های شعر توحیدی در این رابطه، از ضعف‌های موجود در این حوزه کاست. او با اشاره به سنت ادبی در این زمینه در ادبیات فارسی می‌گوید: یکی از سنت‌های ادبی در آغاز دواوین شعری و منظومه‌ها حمد و ستایش الهی است. منظومه‌های بزرگ فارسی مانند شاهنامه، حدیقة‌الحقیقه، منظومه‌های عطار، بوستان سعدی، منظومه‌های نظامی و دیوان شاعران در طول بیش از یک هزاره به این ویژگی آراسته است. ذکر صفات الهی، عجز در پیشگاه وی و طرح خواست‌ها و نیازها ارکان نیایش‌ها را تشکیل می‌دهد. سنگری معتقد است؛ تصور ادبیات بدون نیایش و مناجات، برای هیچ آیین و ملت و سرزمینی ممکن نیست. به گواهی قدیم‌ترین متون مکتوب بشری و متون به جای مانده از ادیان و آیین‌ها، نیایش و دعا و مناجات بخش قابل توجهی از آثار منثور و منظوم را به خود اختصاص داده است. مرور قدیم‌ترین منظومه حماسی جهان، حماسه گیلگامش در بین‌النهرین قدیم، منظومه‌های رامایانا و مهابهاراتا در هند باستان، ایلیاد و ادیسه در یونان باستان، انه‌اید ویرژیل شاعر رومی، و همة حماسه‌هایی که در هزاره دوم میلادی نگاشته شده‌اند مانند حماسة نی‌بُلونگن آلمانی در سال 1200 میلادی، کمدی الهی دانته در قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی در فرانسه، و بهشت گمشده جان میلتون انگلیسی در قرن هفدهم میلادی نشان از نیایش و مناجات دارند. حماسه عظیم شاهنامه‌ی فردوسی در ایران نیز در جای‌جای خویش به نیایش قهرمانان به‌ویژه رستم پرداخته است. نویسنده کتاب «از نتایج سحر» با اشاره به تغییر رویه شاعران در قبال شعر نیایشی و توحیدی تأکید می‌کند: این سنت دیرینه افتتاح و اختتام دواوین شعری و‌ آثار و تألیفات با نیایش و دعا ‌باعث شده است که به‌ندرت بتوان دیوانی پیدا کرد که در آن نیایش و مناجات و تحمیدیه نباشد؛ این در حالی است که در شعر امروز کمتر می‌توان این دست از سروده‌ها را دید. طبق بررسی‌هایی که انجام داده‌ام، از میان 100 دفتر شعری بررسی شده،‌ تنها پنج اثر در خود شعر توحیدی یا نیایشی داشته‌اند و این میزان سهم اندک این دسته از سروده‌ها در ادب فارسی امروز را نشان می‌دهد. سنگری ادامه می‌دهد: ما کنگره‌های متعددی برای شعر آئینی برگزار می‌کنیم؛ کنگره شعر عاشورایی، شعر علوی، شعر مهدوی و ... اما کنگره‌ای برای خدا نداریم. شاید این حرف شوخی به نظر برسد، اما به نظرم با برگزاری کنگره‌ای در این زمینه می‌توان تاحدودی ضعف‌ها و کاستی‌های موجود در این زمینه را کاست. او در پاسخ به این پرسش که بعد از انقلاب انتظار می‌رفت که بر شمار این دسته از سروده‌ها افزوده شود، اما بررسی‌ها خلاف این موضوع را نشان ‌می‌دهد، می‌گوید: همانطور که قبلاً هم اشاره شد، تعداد سروده‌هایی که به موضوعات نیایشی اختصاص دارد در این برهه زمانی در مقایسه با گذشته بسیار کم است. حضور چشمگیر نیایش‌ها و مناجات‌ها در سال‌های دفاع مقدس در جبهه و پشت جبهه و تداوم آن‌ها باعث شد که در سروده‌ها هم نام ادعیه و زیارات مانند کمیل، ندبه، عرفه، عاشورا، و آل یاسین راه یابد و هم مضامین این ادعیه و زیارات دست‌مایه خلق مضامین شعری شود. یکی از نکات جالب این است که شعر توحیدی در بعد از انقلاب برخلاف شیوه مرسوم و سنت رایج در گذشته است. در گذشته دفاتر شعری با تحمیدیه و نیایش آغاز می‌شد، اما امروزه تقریباً این رویه منسوخ شده است. به گفته این استاد دانشگاه، شکل و محتوای شعر نیایشی نیز بعد از انقلاب تغییر کرده است. اگر در گذشته شاعر بیشتر به موضوعات فردی و بیان حالات شخصی در نیایش‌ها می‌پرداخت، امروزه شاعر از این فرصت برای بیان موضوعات اجتماعی بهره می‌برد.