کانال کشی هزینه‌ها در آموزش‌وپرورش شفاف شود
یک کارشناس اقتصاد آموزش‌وپرورش با اشاره به اینکه کانال‌کشی هزینه‌ها و نظام پرداخت در آموزش‌وپرورش باید اصلاح شود، گفت: افزایش بودجه الزاماً افزایش کیفیت را به همراه ندارد.
مطالبات 120 میلیارد تومانی بابت پرداخت مطالبات مربوط به امتحانات نهایی منجر به آن شد که سخنگوی دولت در نشست اخیر خود این عبارت را به کار ببرد: «همیشه گروگانی داریم که آموزش و پرورش بابت آن بودجه بیشتری دریافت کند».
ماجرا از این قرار است که حق الزحمه تصحیح اوراق امتحانات نهایی از خرداد سال 95 تا به امروز پرداخت نشده و همین مسئله منجر به کمرنگ شدن گرایش معلمان به تصحیح اوراق امتحانی شده است، در همین رابطه محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت در نشست اخیر خود عنوان کرد: از روزی که وارد دولت شده‌ام آموزش و پرورش همواره طلبکار بود و به‌محض اینکه بدهی‌ها را صفر می‌کردیم مجدداً کنتور می‌افتاد. 2هزار میلیارد تومان بابت بازنشستگی فرهنگیان و 2هزار میلیارد تومان بابت بدهی‌های دیگر پرداخت کرده‌ایم اما باز می‌گویند "اگر 120 میلیارد تومان ندهید برگه‌های امتحانی دانش‌آموزان تصحیح نمی‌شود" و همیشه گروگانی داریم که آموزش و پرورش بابت آن بودجه بیشتری دریافت کند.
پس از این سخنان، حمایت میرزاده سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای خطاب به نوبخت بیان کرد: اولاً معلمان هیچ وقت گروگانگیری نکرده‌اند وگرنه شما و همکارانتان در آن جایگاه تشریف نداشتید. اجازه بفرمایید راحت‌تر عرض کنم، سازمان برنامه و بودجه به چه‌حقی حقوق معلمان را سال‌ها به تأخیر می‌اندازد که امروز شما با این ادبیات سخن می‌گویید؟».
وی افزود: «به چه‌حقی حق‌الزحمه نه چند میلیونی، نه چند صد هزار تومانی بلکه چند هزار تومانی معلمان را از خرداد سال قبل پرداخت نکرده است؟ به چه‌حقی حق التدریس معلمان را که در اصل حقوق است، نمی‌دهد؟ به چه‌حقی اضافه‌کار اکثر ادارات را کامل و برای آموزش و پرورش قطره‌چکانی آن هم با منت می‌پردازد؟».
هرچند علی اللهیار رئیس اداره آموزش و پرورش سازمان برنامه و بودجه از پرداخت مطالبات مربوط به حق الزحمه برگزاری امتحانات نهایی سال 95 تا پایان خرداد ماه خبر می‌دهد اما در همین رابطه تعداد اندکی از استان‌ها از جمله خراسان رضوی موفق به پرداخت بخشی از حق‌الزحمه امتحانات نهایی شده‌اند، طبق گفته علیرضا کاظمی مدیرکل آموزش‌وپرورش استان خراسان رضوی، 60 میلیارد ریال حق الزحمه فرهنگیان استان در امتحانات نهایی سال 1395 پرداخت شد همچنین بیش از 20 میلیارد ریال دیگر بابت حق الزحمه امتحانات شهریور و دی ماه سال 95 باقی ماند که در نوبت پرداخت است.
تهران و شهرستان‌های استان تهران نیز در واپسین روزهای خرداد موفق به پرداخت مطالبات مربوط به امتحانات نهایی سال 95 نشده‌اند.
اما بودجه آموزش‌وپرورش از چند جنبه قابل بررسی است در همین رابطه مرتضی فیروزآبادی کارشناس مسائل اقتصاد آموزش‌وپرورش به گفت‌وگو نشستیم.
چه ضمانتی وجود دارد افزایش بودجه منجر به افزایش کیفیت شود؟
بودجه ریزی در آموزش و پرورش چه مشکلاتی دارد که این وزارتخانه در پایان هر سال عمدتاً با کسری بودجه و مطالبات انباشت شده فرهنگیان مواجه می‌شود؟
فیروزآبادی: قبول داریم هر چقدر در آموزش‌وپرورش هزینه شود، فایده تلقی می‌شود و انتقاد از نظام بودجه‌ریزی آموزش و پرورش به این معنا نیست که اهمیت این نهاد را نمی‌دانیم اتفاقاً معتقدیم باید به آموزش‌وپرورش توجه بسیاری شود اما مهمترین پرسش برای هر مسئول برنامه‌ریزی این است« پولی که به آموزش‌وپرورش اختصاص می‌یابد، چه می‌شود و چه ضمانتی وجود دارد که افزایش بودجه به افزایش کیفیت خدمات آموزش و پرورش هم منجر شود.»
خدشه سازمان برنامه و بودجه بر مدیریت مالی آموزش‌وپرورش در بودجه‌ریزی آموزش‌وپرورش نقد اصلی به سازمان برنامه و بودجه این است که بر مدیریت آموزش‌وپرورش به منابع مالی خود خدشه وارد کرده است یعنی اعتبار تعیین شده در بودجه آموزش و پرورش برای حقوق پرسنل از سوی سازمان برنامه و بودجه پرداخت می‌شود و باقی مانده اعتبار که رقم قابل توجهی نیست در اختیار آموزش‌وپرورش قرار می‌گیرد و همین موضوع نشان می‌دهد که این وزارتخانه مدیریتی بر منابع خود ندارد.
مسئولان سازمان برنامه و بودجه براین باورند که آموزش‌وپرورش بر منابع مالی خود مدیریت کافی را ندارند و هزینه تمام شده فعالیت‌ها در این وزارتخانه بالاست و به نوعی هدررفت بودجه وجود دارد، آیا این مسئله می‌تواند در بحث کسری بودجه تاثیر گذار باشد؟
فیروزآبادی: در بحث بودجه ریزی نقدی که به آموزش و پرورش وارد بوده این است که نظام تخصیص منابع آن غالباً نهاده محور و غیر بهینه است یعنی براساس نهاده‌هایی همچون حقوق پرسنل یا ساختمان، پول تزریق می‌شود. بحث‌هایی همچون رتبه بندی معلمان و کیفیت بخشی در آموزش‌وپرورش بسیار کند است و این انتظار وجود دارد مشخص شود که اگر بودجه آموزش و پرورش افزایش یابد واقعا کیفیت نیز افزایش می‌یابد؟ البته در حال حاضر برای تحقق این موضوع هیچ تضمینی وجود ندارد.
کانال کشی هزینه‌ها در آموزش‌وپرورش شفاف شود
یعنی معتقدید، هزینه‌ها در آموزش‌وپرورش شفاف نیست؟ و همین مسئله بر وضعیت بودجه تأثیرگذار است
فیرزآبادی: کانال کشی هزینه‌ها در آموزش‌وپرورش باید شفاف شود یعنی نظام تخصیص منابع متناسب با خروجی، کیفیت و کارآمدی طراحی شود تا اگر فردی تصمیم گرفت بودجه آموزش‌وپرورش را افزایش دهد مطمئن باشد این افزایش بودجه کجا می‌رود هم‌اکنون اشکال اصلی در همین مسئله است. آموزش‌و پرورش از نظر نظام ساختاری و مدیریتی سنتی است و تفاوت کیفیت کار در هرینه‌ها مشخص نیست. وقتی نظام آموزشی را کارمندی تعریف کردیم سقفی برای افزایش هزینه و کارمند و نیروی انسانی وجود ندارد و مصداق آن می‌شود کارمند بیشتر و تقاضای مستمر برای بودجه . معمولا درباره کیفیت نیز سوالی نمی‌شود.
با هزینه فعلی می‌توان بهره‌وری به مراتب بیشتری داشت
آیا نحوه تخصیص منابع در آموزش‌وپرورش مشکل دارد و برای حل این مشکل چه تدابیری باید از سوی مسئولان مربوطه اندیشیده شود؟
فیروزآبادی: آموزش و پرورش باید نظام تخصیص منابع را اصلاح کند، محاسبات آموزش و پرورش در بحث بودجه باید واقع بینانه و صحیح باشد حتی هزینه‌ها و عملکرد را به صورت شفاف منتشر کنند تا کارشناسان محاسبه کنند هزینه تمام شده یک دانش‌آموز در نظام آموزشی کشور چقدر است.البته آموزش و پرورش نسل آینده کشور را تربیت می‌کند و باید به اندازه کافی در این وزارتخانه هزینه کرد اما معتقدیم از هزینه فعلی که در آموزش و پرورش می‌شود می‌توان بهره‌وری به مراتب بیشتری را داشت به شرط داشتن مدیریت مالی کارآمد.
نظام پرداخت‌ها در آموزش‌وپرورش نیازمند اصلاح نظام پرداخت‌ها باید در آموزش‌وپرورش اصلاح شود، هم اکنون در برخی مناطق معلم کم است و در برخی مناطق معلم مازاد وجود دارد که باید آن را مدیریت کنند از سوی دیگر روش فعلی پرداخت‌ها اشتباه است یعنی سازمان برنامه و بودجه نباید در بحث پرداخت حقوق کارکنان آموزش و پرورش مداخله کند و نتیجه این کار باعث می‌شود آموزش و پرورش اعلام کند با کسری بودجه مواجه است در حقیقت باید مدیریت مالی و پرداخت‌ها را در اختیار وزارتخانه گذاشت. هم اکنون آموزش و پرورش برای اصلاح کسری بودجه به سراغ آسانترین راه یعنی خصوصی سازی مدارس می رود که ممکن است تبعات نامناسبی برای آینده آموزش و پرورش داشته باشد و الزاماً حلال مشکلات هم نخواهد بود.