پشت‌پرده تولید ریل ملی با ارزش افزوده صفر
یک کارشناس حمل‌‌و‌نقل گفت: در حالی دولت واژه بزرگ «ملی» را پسوند ریلی که قرار است توسط ذوب‌آهن تولید شود، قرار داده است که نه تنها ادوات تولید ریل ذوب‌آهن وارداتی است بلکه مکانیزه بودن ماشین‌آلات هم اشتغالی برای ما نمی‌آفریند و با پرهزینه بودن این تولید، ارزش افزوده آن هم برای ما صفر است.
وی ادامه داد: ما پیش از این در کشور بانک ملی، دبستان ملی (در مقابل دبستان دولتی)، کفش ملی، خودرو ملی، لکوموتیو ملی، شبکه اطلاعات ملی و غیره را تجربه کرده‌ایم؛ حال باید از واژه «ریل ملی» چه برداشتی داشت؟ آیا تولید ریل ملی در اقتصاد جهانی موجب بروز مزیت نسبی میشود؟ کیفیت محصول و عمر اقتصادی مفید آن به ویژه برای مصرف کننده داخلی در چه سطحی است؟ این کارشناس حمل و نقل بیان کرد: در دهه اخیر سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در صنایع مادر کشور انجام شده است، اما باید در نظر داشت که دوره مزیت‌بخشی مواد خام و صنایع مادر، ده‌ها سال است که سپری شده است، امروز حتی فناوری نیز به عنوان یک عامل قابل اکتساب به خودی خود مایه مزیت نیست، آنچه امروز مایه مزیت اقتصادی تلقی میشود، اطلاعات روزآمد و دانش و خرد حاصل از آن است. وی بیان کرد: در دنیای تجارت و کسب کار امروز واژه تولید ملی مورد توجه نیست و تبادل با بیرون و حضور در زنجیره تولید بین‌المللی جای آن را گرفته است؛ اصلاً مشخص نیست انتصاب عنوان «ملی» به محصولی مانند ریل چه خاصیتی دارد؟ البته باید توجه داشت که این قضیه با مقوله «برند‌سازی» هیچ نسبتی ندارد، اما در خصوص تولید ریل در داخل کشور، گرچه تولید آن از نگاه فناوری تفاوت‌های چشمگیری با تولید سایر محصولات فولادی ساخت کشور دارد اما در مورد ریل ملی داستان به آن شیکی و قشنگی که توصیف شده نیست. ساطعی ادامه داد: بیش از بیست سال است که برای تولید ریل، از وزارت راه و شرکت راه‌آهن اصرار و از ذوب‌آهن انکار می‌بینیم، بارها تفاهمنامه نوشتند و روبان پاره کردند، بالأخره هم شرکت ذوب‌آهن به اکراه ماشین‌آلات تولید ریل را به یک شرکت آلمانی سفارش داد و ماشین آلات وارد و نصب شد. وی با بیان اینکه در این حوزه چند مورد قابل تأمل است، گفت: در مورد ماشین آلات تولید ریل، کشور ما کاملاً وارد کننده است و اثری از تولید‌کننده ایرانی در این بخش مشاهده نمی‌شود،ضمناً در این وضعیت، طراحی خط تولید هم توسط همان خارجی‌ها انجام شده است، قطعا نصب ماشین‌آلات هم توسط کارشناسان همان فروشنده انجام میشود،از سوی دیگر خلق دانش فنی تولید ریل، سال‌هاست که در دنیا انجام شده و به همه ریل‌سازان جهان فروخته شده است، بنابراین در این پروژه اثری از مهندسی ایرانی هم نیست. این کارشناس حمل و نقل بیان کرد: خط تولید ریل تقریباً اتوماتیک است،بنابراین از این نمد، کلاهی برای اشتغال کارگران ایرانی تهیه نخواهد شد، فقط شرکت ذوب‌آهن در این شرایط اقتصادی با جابه‌جایی چند کارگر و تکنسین، اپراتوری خط تولید را انجام خواهد داد و نیازی به جذب نیروی جدید هم نخواهد داشت بنابراین نه اشتغالی در کار است و نه تولید علم. ساطعی بیان کرد: تولید قطعات مصرفی خط تولید به علت تیراژ پایین در داخل توجیه اقتصادی نخواهد داشت، پس اثری از تولید کننده ایرانی در بخش تعمیرات و نگهداری هم مشاهده نمی‌شود. وی اضافه کرد: در این راستا همه هم و غم ذوب‌آهن و دولت این خواهد بود که هر چه سریع‌تر ریل از کارخانه بیرون بیاید؛ پس جایگاه نو آوری کجاست؟ خودمان را فریب ندهیم، این محصولی که بیرون می‌آید، شاید نو آورانه باشد اما ما هیچ سهمی از این نو آوری نداریم، همه این نو آوری‌ها قبلا در بخش سفارشات خارجی ذوب‌آهن انجام شده است، ازجمله ساماندهی امور مربوط به واردات ماشین‌آلات و تامین بودجه و البته مستشاری فنی کارشناسان آلمانی. این کارشناس حمل و نقل ادامه داد: با استناد به همین دلایل می‌توان گفت تولید ریل در داخل کشور به معنای رفع هیچ مشکل نخواهد بود. از سوی دیگر ارزش افزوده ایرانی در این محصول نزدیک به صفر است، حال چطور انتظار داریم که این محصول بتواند در بازار بین‌المللی رقابت کند؟ ما چه مزیت نسبی نسبت به تولید ریل در کشور مبداً داریم؟ آیا این محصول که با انرژی یارانه‌ای تولید میشود خواهد توانست با ریل کشورهایی که در بازار بین المللی جولان می‌دهد، رقابت کند؟ وی بیان کرد: همان‌گونه که گفته شد در مورد مواد اولیه هم، دوره مزیت بخشی مواد خام و صنایع مادر دهه‌ها است که سپری شده است و آنچه امروز مایه مزیت اقتصادی تلقی می شود، اطلاعات روزآمد است، حال در کجای این پروژه اثری از اطلاعات روزآمد و دانش و خرد حاصل از آن مشاهده میشود؟ دولت بداند واژه «ملی» فراتر از آن است که در این گونه مواقع آن را به کار ببریم. ساطعی بیان کرد: چندی پیش بابت پروژه‌ای به یکی از نیروگاه‌ها واقع در یکی از استان‌های کشور رفته بودم اما در کمال تعجب متوجه شدم که هنوز بعد از چندین سال، حتی کمترین اطلاعات در خصوص نگهداری توسط کشور خارجی سازنده به ما داده نشده بود و این مطلوب نیست. این کارشناس حمل و نقل با تأکید بر اینکه ضعف اساسی ما در قراردادها است، بیان کرد: اگر قراردادهای خرید تجهیزات همراه با انتقال آموزش کامل و انتقال تکنولوژی باشد به هدف نزدیک می‌شویم.