روحانی با «دولت در سایه» می‌جنگد/ فرصت اصولگرایان برای نقد روحانی

سرویس سیاسی فردا؛ عاطفه تقدیسی: «آریانا طباطبایی»، معاون ایرانی‌تبار برنامه امنیت بین‌الملل اندیشکده بلفر، در مقاله‌ای که در وب‌سایت مجله معتبر فارن‌افرز منتشر شده، به تحلیل انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم پرداخته و نوشته است اصولگرایان به دنبال بهره‌برداری از ظرفیت رأی رئیسی برای دور بعدی انتخابات هستند. طباطبایی بر این باور است که حضور بالای جوانان تحصیلکرده و رأی قدرتمند جمعیت شهری و مطالبات آنان در جهت ایجاد جامعه‌ای آزاد در مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، مهم‌ترین دلیل پیروزی روحانی است. با این حال، از نظر او، «دولت در سایه» اصولگرایان هم می‌تواند آنان را متحد کند و هم آنان را در تداوم استفاده از توجهاتی که در این دوره کسب کرده‌اند، یاری کند. پایگاه خبری-تحلیلی فردا، به جهت اهمیت این مقاله، آن را صرف نظر از سوگیری‌های خاص نویسنده منتشر می‌کند.

«دولت در سایه» اصولگرایان را متحد می‌کند

دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در 19 می برگزار گردید و حسن روحانی، نامزد میانه‌رو و اصلاح‌طلب، توانست با کسب اکثریت آرا برای چهار سال دیگر در مقام ریاست جمهوری باقی بماند. روحانی که اهل تعامل با جهان به ویژه آمریکا و همسایگان عربی حوزه خلیج فارس است، به دنبال اصلاحات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. در مقابل، اصولگرایان با شعارهای پوپولیستی و انزواطلبانه، با فاصله زیاد در این انتخابات شکست خوردند. اما این به معنای پایان جنگ میان اصلاح‌طلبان و اصولگرایان نیست. اکنون اصولگرایان می‌کوشند تا با ایجاد یک دولت در سایه، به مخالفت با روحانی بپردازند.

ایده «دولت در سایه»، ایده جدیدی نیست و در گذشته نیز چندین مرتبه در چرخه سیاست ایران مطرح شده بود. در سال 2005، اصلاح‌طلبان که انتخابات را به محمود احمدی‌نژاد واگذار کرده بودند، این ایده را مطرح نمودند؛ اما تشکیل چنین دولتی هیچ‌گاه عملی نشد. چرا که نظام سیاسی، خواهان ثبات و استمرار و اتحاد در کشور بود، اما در حال حاضر، مردم اکثراً در مورد آینده کشور صحبت می‌کنند.

در طول مبارزات انتخاباتی، کاندیداهای مورد تأیید شورای نگهبان در تلویزیون ایران به مناظره با یکدیگر پرداختند. آیت الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، تقریباً به ناچار، به مداخله پرداخت و به تمام نامزدها هشدار داد که مرزهای رقابت را حفظ نموده و از هدف قرار دادن شخصی دیگر کاندیداها بپرهیزند. در نهایت، سیستم باید بعد از انتخابات وحدت خود را حفظ نموده و از شکاف‌هایی که در طول انتخابات پدید آمده اجتناب کند.

توجه رئیسی به اتحاد و امنیت ایران

این بار، برای جلوگیری از ایجاد بی‌ثباتی، ابراهیم رئیسی، رقیب روحانی، در پیامی پیروزی حسن روحانی را تبریک گفت و برای وی آرزوی موفقیت نمود. اما این پیام بعد از ایجاد شبهات وی در نتایج انتخابات بود. وی تأکید دارد که شکایت‌های او از تخلفات انتخاباتی نباید نادیده گرفته شود. رئیسی بارها به مخالفت با توافق هسته‌ای ایران پرداخته و گفته است که ایرانیان هنوز از اثری از لغو تحریم‌ها و بهبود اوضاع اقتصادی ندیده‌اند. او 15.5 میلیون رأی یعنی 38.5 درصد از آرا را از آن خود کرد، در حالی که روحانی با کسب 23 میلیون رأی، موفق به کسب 57 درصد آرا شد. رئیسی و متحدان اصولگرای او، سعی دارند برای مقابله با سیاست‌های روحانی در تعامل با غرب و اصلاحات اقتصادی وی، از طریق قوه مقننه وارد عمل شوند و نتایج انتخابات را مشکوک اعلام کنند.

در روزهای پس از انتخابات، مسائل حتی پیچیده‌تر هم شده است. سعید جلیلی، که نام او در محافل سیاسی غرب به عنوان مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران در دوران احمدی‌نژاد شناخته می‌شود و کاندیدای ریاست جمهوری در سال 2013، اعلام کرد که در صدد تشکیل دولت در سایه است. برنامه جلیلی شامل ایجاد کارگروه‌های متخصص برای مقابله با چالش‌های کلیدی و مسائل مربوط به کشور از قبیل سیاست خارجی، معضلات اجتماعی، صنعتی، اقتصادی، فساد، شفاف‌سازی و سلامت عمومی خواهد بود. این حرکت از سوی اصولگرایان با استفاده از ظرفیت رأی رئیسی شکل گرفته است. جلیلی یکی از چهره‌های حاشیه‌ای سیاست ایران است. اما این کار او می‌تواند بر روند دور دوم ریاست جمهوری روحانی و اقدامات وی در جهت تعامل سازنده با جهان تأثیر بگذارد.

سرمایه‌گذاری اصولگرایان روی چهره‌های جدید

اصولگرایان و محافظه‌کاران در سال‌های اخیر نسبتاً دچار دو دستگی شده‌اند. بیشتر شخصیت‌های کلیدی اصولگرا همچون جلیلی حمایت مردم را از دست داده‌اند و محبوبیت آنها از بین رفته است. به همین علت اصولگرایان سرمایه‌گذاری خود را بر روی رئیسی که تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری سال 2017، در بین مردم شخصیت شناخته‌شده‌ای نبود، قرار دادند. آنها که در طول مذاکرات هسته‌ای در دوران حسن روحانی در جلوگیری از توافق ناموفق بودند، در حال حاضر و با وجود پذیرفتن شکست در انتخابات همچنان به انتقادات خود از دولت ادامه می‌دهند.

اصولگرایان در پی نتایج انتخابات تلاش خود را در جهت ایجاد اتحاد آغاز کرده‌اند و تشکیل دولت در سایه از توابع همین تلاش است. اگر این دولت ایجاد شود، به آنها این فرصت را می‌دهد که علیه دولت روحانی و برای تضعیف وی عمل کنند. این رویکرد همچنان به آنها اجازه می‌دهد تا روایتی از حسن روحانی چه در داخل و چه در خارج ایجاد کنند که دیگر منتظر دور بعدی انتخابات نباشند.

از زمانی که توافق هسته‌ای در ماه جولای 2015 امضا شد، آیت الله خامنه‌ای خود را از جریان دور نگه داشت و حتی به طورشفاهی به روحانی انتقادهایی وارد نمود. در انتخابات اخیر به نظر می‌رسید که رئیسی کاندیدای مورد تأیید رهبری باشد، اما او به تداوم ثبات تمایل دارد. اگر دولت در سایه بتواند محدودیتی برای توانایی‌های رو به جلو روحانی به وجود آورد، آیت الله خامنه‌ای به احتمال زیاد وارد عمل می شود.

اگر اصولگرایان بتوانند با استفاده از این استراتژی اتحاد خود را مجدداً بدست آورند، قادر خواهند بود جلوی اقدامات روحانی را بگیرند. آنها بر این باورند که این کار مهم‌تر از تمایل روحانی به تضعیف سپاه پاسداران جمهوری اسلامی در خارج از بخش دفاعی است. حضور و نفوذ سپاه ایران در حوزه سیاست ایران، مانع بزرگی برای تعامل جهانی است که روحانی در دوران ریاست جمهوری خود به دنبال آن است. تاکنون سپاه نیروی مؤثری در مقابل برخی از اهداف میانه‌روها بوده است.

انتخابات ریاست جمهوری اخیر در ایران، پاسخ «بله» مردم به اصلاح‌طلبان و میانه‌روها بود. نتیجه این انتخابات نشان‌دهنده حضور بالای جوانان تحصیلکرده و رأی قدرتمند جمعیت شهری و مطالبات آنان در جهت ایجاد جامعه‌ای آزاد در مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. دوره دوم ریاست جمهوری حسن روحانی با آرایی بسیار قاطع‌تر از دوره اول آغاز خواهد شد، اما اصولگرایان تلاش خود را در جهت ایجاد موانع بر سر راه دولت دو برابر کرده‌اند. دولت در سایه می‌تواند تلاش‌های آنها را جهت داده و به آنها اجازه دهد که مؤثرتر از قبل دولت روحانی را به چالش بکشند.

منبع: foreignaffairs