عزم‌ها برای اجرای کامل طرح کاهش جزم نیست
کنترل تردد وسایل نقلیه در شهری مانند تهران همواره نتایج سودبخشی داشته است. شاید تکیه بر همین تجربه بوده که باعث شد «طرح کاهش» برای پایتخت ۹میلیون نفری تجویز شود؛ طرحی که اجرای کاملش هنوز روی زمین مانده است.
از آبان 1359كه طرح ترافيك در معابر عمومي تهران به اجرا درآمد تا دي 1384كه طرح زوج و فرد براي تهران دائمي شد، هر روزش شاهدي بر اين مدعا بود كه طرح‌هاي ترافيكي براي كاهش ترافيك سودمند هستند. طي دهه 80 و با شدت گرفتن بحران آلودگي هوا، طرح‌هاي ترافيكي در تهران به اجرا درآمد كه 2هدف عمده كاهش ترافيك و آلودگي هوا را هدف قرار مي‌داد. بر همين اساس مطالعات طرحي با عنوان كاهش از سال 92در شهرداري تهران آغاز شد و طي ماه‌ها مطالعه تجربيات خارجي توانست در سال 93نخستين الگوي بومي را براي كنترل ترافيك و آلودگي هواي ناشي از آن ارائه دهد. از آن روز تاكنون بيش از 20ماه مي‌گذرد اما هنوز هيچ عزمي نزد مجريان قوانين ترافيكي براي اجراي دقيق و كامل اين طرح نيست. لزوم خروج فرسوده‌ها يكي از گام‌هاي اساسي براي رفع معضلات شهري نظير ترافيك و آلودگي هوا، توسل به راه‌حل‌هاي درازمدت نظير طرح كاهش است كه با خود، فرهنگسازي را نيز به‌همراه دارد. مرتضي طلايي، نايب‌رئيس شوراي اسلامي شهر تهران در اين‌باره مي‌گويد: هم‌اكنون حدود 200هزار دستگاه خودروي فرسوده ازجمله كاميون، سواري و وانت در كشور تردد مي‌كنند كه به ازاي ورود هر دستگاه خودروي جديد بايد 4دستگاه فرسوده خارج شود كه اين خروج دستگاه‌هاي فرسوده ممكن است در همه نقاط كشور انجام شود اما ورود خودرو تنها در تهران صورت مي‌گيرد. بنابر اعلام پليس، در يك‌سال حدود 70هزار خودرو در تهران شماره‌گذاري شده كه 40درصد از خودروهاي اضافه شده طي 5سال اخير بوده و موجي از اضافه شدن خودروها به معابر شهري شكل گرفته است. بدين‌ترتيب عقب‌ماندگي جدي در بحث خروج فرسوده‌ها از شهرها وجود دارد كه به‌دليل حجم بالاي ترددها در تهران، اين وضع در چنين شهري بسيار جدي است و موجب شده آلودگي هواي اين شهر به مدد فرسوده‌ها بيشتر و بيشتر شود. هم‌اكنون نزديك به نيم‌ميليون خودروي فرسوده در تهران وجود دارد كه مهم‌ترين علت توليد آلاينده‌هايي نظير منواكسيد‌كربن و ذرات معلق هستند. چرخ لنگ مديريت يكپارچه يكي ديگر از معضلات در زمينه عدم‌اجراي طرح‌هايي نظير طرح كاهش، بحث مديريت يكپارچه است كه طي سال‌هاي اخير بارها از سوي دولت بر ضرورت اجراي آن تأكيد شده اما هيچ پيشرفتي در عرصه اجراي آن پديد نيامده است. طلايي در اين‌باره مي‌گويد: بنده به‌طور مكرر اظهار نگراني كردم از باب اينكه ما در چرخه مديريت شهري ساختار مديريتي يكپارچه نداريم و هزينه‌هاي سرسام‌آوري به‌دليل نبود سيستم يكپارچه متحمل مي‌شويم. به گفته وي، شوراي شهر تهران هيچ اختيار و قدرتي در بحث ترافيك ندارد و ساختار مديريتي معيوب است. وي مي‌افزايد: بايد از فضاهاي احساسي، هيجاني و سياسي خارج شويم و واقع‌بينانه و منطقي بنگريم. از نظر بنده و با نگاه كارشناسانه معتقد هستم ما به همه معابر بزرگراه و حتي مترو نياز داريم و قانون بروظايف دولت و شهرداري درخصوص ساخت مترو تصريح كرده است. بي‌توجهي به طرح مرتضي طلايي در تشريح اقدامات انجام شده براي كاهش آلودگي هواي شهر تهران مي‌گويد: زماني كه ما از 3سال پيش براي «طرح كاهش» اصرار مي‌كرديم، پيشنهادمان قرار دادن خودروهاي فرسوده در كلاس قرمز و خودروهاي دودزاي كاربراتوري در كلاس زرد بود. اگر به پيشنهاد شهرداري توجه مي‌شد، در روزهاي اضطرار به راحتي امكان منع تردد اين خودروها از در منزل و جريمه دوربيني در همه شهر مهيا مي‌شد. اين طرح مي‌توانست به عدالت نزديك‌تر باشد. اثرات طرح كاهش در تهران طرح كاهش پس از 3سال تلاش شهرداري تهران مصوبات ملي لازم را گرفت و از آبان 95در تهران آغاز به‌كار كرد. تلاش شهرداري تهران طي ماه‌هاي اخير بر عملياتي كردن كامل طرح كاهش تهران بوده است. طبق اين طرح، بايد به‌تدريج براي ناوگان آلوده و فرسوده مقررات سختگيرانه‌تري اعمال شود. البته اين طرح اثر فوري بر آلودگي هوا ندارد، اما در درازمدت، يك مكانيسم مؤثر سياستگذاري بدون هزينه مستقيم براي هدف و كاهش منابع آلاينده‌تر است و موجب كاهش آلودگي هواي ناوگان سواري از يك سو و كل توليد آلودگي ناوگان سواري تا 45درصد از سوي ديگر مي‌شود. طي 6ماه اخير اگرچه طرح كاهش در تهران اجرا شده اما براي قضاوت درخصوص ثمرات آن در آلودگي هوا بسيار زود و غيركارشناسانه است. اما تبعات ترافيكي اين طرح در كنترل مكانيزه معاينه فني توانسته بسياري از متخلفان اين مهم را به تمكين قانون وادارد. طي 5ماه اجراي اين طرح تا پايان سال 95، 600هزار خودروي فاقد معاينه فني جريمه شدند اما طرح كاهش بايد در مراحل بعدي نيز به اجرا درآيد تا ترافيك و آلودگي هواي تهران را رفع كند.