انتخاب هنیه، تقویت مقاومت یا سناریوی جدید حماس

خبرگزاری تسنیم: روز شنبه 16 اردیبهشت 1396 (6 می 2017) جنبش حماس اعلام کرد اسماعیل هنیه در انتخابات داخلی این جنبش به عنوان رئیس دفتر سیاسی، انتخاب شده است. انتخاب اسماعیل هنیه در این سِمت درحالی اتفاق افتاد که خالد مشعل پس از دو دوره ی مستمر، ریاست بر دفتر سیاسی حماس، به دلیل منع قانونی موجود در آیین نامه داخلی حماس، دیگر نمی توانست به ریاست دفتر سیاسی منصوب شود. پیشینه ریاست دفتر سیاسی حماس از سال 1987 که جنبش حماس تأسیس شد تا کنون 2 نفر به ریاست دفتر سیاسی این جنبش رسیده اند. موسی ابومرزوق نخستین رئیس، دفتر سیاسی حماس بود. وی از سال 1987 تا سال 1995، رئیس دفتر سیاسی حماس بود. سال 1996، پس از ترور شیخ احمد یاسین، رهبر معنوی حماس به دست صهیونیست ها، خالد مشعل به ریاست دفتر سیاسی رسید. او در این پست تا انتخابات سال 2009 باقی بود و در این سال برای دومین بار به ریاست دفتر سیاسی انتخاب شد. اسماعیل هنیه سومین شخصیتی است که در سال 2017 به ریاست دفتر سیاسی حماس می رسد. رئیس دفتر سیاسی چگونه انتخاب می شود؟ انتخابات داخلی حماس از دو بخش تشکیل شده است. نخست، انتخابات شورای مشورتی یا همان مجلس شورای حماس و دوم، انتخابات دفتر سیاسی. این دو انتخاب که یک فرآیند سیاسی داخلی در جنبش حماس محسوب می شوند و مکمل یکدیگرند، یک از سری ترین فعالیت های انتخاب کادر داخلی است که در میان جریان های سیاسی منطقه ای می توان یافت. علت آن هم این است که رهبران جنبش حماس به دلیل آنکه همواره در لیست ترور رژیم صهیونیستی قرار می گیرند، لذا این انتخابات در نهایت پوشیدگی برگزار می شود تا هیچ اطلاعات از درون آن به بیرون جنبش حماس درز نکند و اطلاعات مختصری که شامل نتایج کلی مثل رئیس دفتر سیاسی و برخی اعضای آن است به دست خود جنبش حماس منتشر می شود. انتخابات اعضای مجلس شورا و دفتر سیاسی اعضای مجلس شورا، از طریق انتخابات و تبلیغات انتخاباتی ، به عضویت این مجلس در نمی آیند بلکه انتخاب اعضا از طریق توافق جمعی صورت می گیرد بدون آنکه کسی به عنوان نامزد انتخابات معرفی شود یا تبلیغاتی برای انتخاب خود کند. پس از انتخاب اعضای مجلس شورا، این اعضا، رئیس و اعضای دفتر سیاسی را انتخاب می کنند که این انتخاب هم یک توافق جمعی است. نکته ی قابل توجه از این قرار است که نه تنها هیچ کس در این انتخابات نامزد نمی شود بلکه هرکس که در پستی انتخاب شد، نمی تواند از آن پست انصراف دهد. اسماعیل هنیه کیست؟ اسماعیل هنیه یکی از رهبران جنبش حماس از نوار غزه است. او در نوار غزه ساکن است و علاوه بر وجهه ی سیاسی، از وجهه ی مذهبی بالایی در میان حامیان حماس ، به ویژه در نوار غزه برخوردار است او امام جمعه یکی از مساجد نوار غزه است که بسیاری از رهبران حماس نماز جمعه را به امامت وی اقامه می کنند. در میان مردم نیز جایگاه مذهبی اسماعیل هنیه جایگاه رفیعی است. شاید بتوان گفت اسماعیل در مسیری قرار گرفته است که در آینده می تواند به جایگاه شیخ احمد یاسین به عنوان رهبر معنوی حماس برسد. اسماعیل هنیه از حیث سیاسی سابقه نخست وزیری تشکیلات خودگردان را دارد. او تا سال 2013 به عنوان نخست وزیر قانونی تشکیلات خودگردان فلسطین شناخته می شد. اسماعیل هنیه در سال 2005 در حالی که به عنوان سرلیست حزب تغییر اصلاح که وابسته به حماس بود، توانست اکثریت آراء را در انتخابات مجلس قانونگذاری فلسطین در این سال به دست آورد و به عنوان نخست وزیری برسد. اما کارشکنی های محمود عباس و جنبش فتح موجب شد وی دولتش را به نوار غزه ببرد و حماس حاکمیت بر این منطقه را در دست خود گیرد. سال 2013، پس از توافقنامه آشتی ملی که در دوحه قطر بین حماس و فتح یکسال قبل از آن به امضا رسیده بود، اسماعیل هنیه دولت خود را منحل اعلام کرد و دولت وفاق ملی فلسطین به ریاست رامی حمدالله به عنوان رئیس دولت وفاق ملی انتخاب شد. اسماعیل هنیه سال 2015، به دلیل مشکلاتی که برای موسی ابومرزوق، نایب رئیس وقت دفتر سیاسی حماس به وجود آمد، به عنوان نایب رئیس دفتر سیاسی حماس و مسئول جنبش حماس در نوار غزه منصوب شد. نتایج انتخاب هنیه انتقال رهبری حماس به داخل فلسطین نخستین اتفاقی که با انتخاب هنیه به عنوان رئیس دفتر سیاسی حماس به وجود آمد انتقال رهبری حماس به داخل فلسطین بود. دو رئیس قبلی دفتر سیاسی در خارج فلسطین اقامت داشتند. یعنی هم موسی ابومرزوق و هم خالد مشعل هر دو در خارج فلسطین سکونت داشتند. انتخاب هنیه به عنوان رئیس دفتر سیاسی موجب شد ریاست دفتر سیاسی که در حکم ریاست بر حماس است به داخل نوار غزه منتقل شود. همواره یکی از انتقادات موجود به حماس از این قرار بود که کسانی که در معرض، تجاوزات رژیم صهیونیستی و مبارزه مستقیم با صهیونیست ها قرار دارند و مقاومت با مبارزات آنها شکل می گیرد، رهبری شان از خارج فلسطین و به دست کسانی است که با صهیونیست ها دست و پنجه نرم نمی کنند و در دفاتر خود نشسته اند. انتخاب هنیه، تصمیم گیران اصلی را به قلب مقاومت در غزه برد. اما با وجود آنکه این مسئله یک وجه مثبت به حساب می آید اما در مقابل موجب می شود رهبرانی که سابقه ی چند دهه رهبری در حماس دارند و کاریزمای شخصیتی آنها نیز به شدت مورد قبول حامیان حماس است از عرصه تصمیم گیری دور شوند. حال ریاست دفتر حماس در غزه است، ابومرزوق در مصر ساکن است و به ندرت به غزه پای می گذارد و خالد مشعل که چهره کاریزما و استثنایی حماس محسوب می شود در دوحه قرار گرفته است. ضمن آنکه هر کدام از خالد مشعل و ابومروزقی طیفی از رهبران حماس را نیز در کنار خود دارند. دور شدن دسترسی های رهبری حماس در نوار غزه سکونت اسماعیل هنیه در نوار غزه به رغم اینکه یک امتیاز برای حضور رهبران تصمیم گیر در کنار مقاومان است اما از یک جهت نیز برای آنها نقطه منفی به حساب می آید. به دلیل آنکه نوار غزه در محاصره قرار دارد، حضور رهبری حماس در غزه تا حدی زیادی ارتباطات رهبری را را نیز محدود خواهد کرد. حالا رهبری حماس در غزه بدون اذن مصر که عمدتا از صهیونیست ها برای اقداماتش اجازه می گیرد، نمی تواند از غزه خارج شود و این می تواند در موارد بسیاری تبعات بسیاری بدی برای حماس داشته باشد. این نگرانی تا جایی در حماس ساری و جاری بود که طی یکسال گذشته محافل داخلی در نوار غزه احتمال سکونت هنیه در دوحه را مطرح می کردند. گزینه ای که با سفر هنیه پس از حج سال گذشته به دوحه و حضور چند ماهه او قوت گرفته بود اما با بازگشت دوباره او در اوایل سال 2017 منتفی شد. احتمال تعمیق اختلافات داخلی دوری مسیر با وجود همه ی وسایل ارتباطی، موجب بروز برخی اختلافات و همچنین ناهماهنگی در تصمیم گیری می شود. حال دور شدن رئیس دفتر سیاسی از کادر مجرب و قدیمی حماس که در دوحه و مصر حضور دارند می تواند برخی اختلافات داخلی را که پیش از این نیز وجود داشت تعمیق بخشد. این تعمیق می تواند زمانی که به تصمیم گیری های حیاتی و آنی نیاز است، برای حماس بسیار حساس باشد و شاید گران تمام شود. تقویت مقاومت نزدیک شدن به مقام تصمیم گیری به شاخه نظامی که در نوار غزه سکونت دارند می تواند وجه نظامی حماس را تقویت کند چرا که فرماندهان نظامی با وجود رئیس دفتر سیاسی در کنارشان می توانند هماهنگی های بسیاری را در راستای اقدامات نرم و سخت خود انجام دهند. این مزیت می تواند موجب تقویت نظامی حماس شود. تقویت احتمال ترور هنیه و تضعیف حماس حضور هنیه د نوار غزه که بسیار مساحت محدودی دارد برای خود وی می تواند بسیار مخاطره آمیز باشد. اگر مسئله جاسوسان فراوانی که صهیونیست ها به این منطقه گسیل می دارند را به این مسئله بیافزاییم می توان فهمید این مسئله می تواند مهمترین چالش گارد محافظان حماس باشد. این مسئله مطرح است که فرماندهان نظامی حماس در همین منطقه سال ها سکونت داشته اند و از گزند ترورها در امان مانده اند، در این راستا دو مسئله را نباید فراموش کرد: نخست ؛ ترور بسیاری از فرماندهان حماس در همین منطقه است ترور احمد الجعبری یا فرماندهانی چون رائد العطار خود نشاندهنده احتمال بالای گزینه ترور است. دوم اینکه فرماندهان نظامی به دلیل ماهیت کار نظامی ، در بیشتر اوقات مخفی زندگی می کنند و نیازی به حضور رسانه ای و آشکار آنها نیست . اما اسماعیل هنیه به دلیل جایگاهی که به عنوان رئیس دفتر سیاسی و حتی یک رهبر مذهبی دارد در بسیاری از مناسبت ها نیاز به حضور فیزیکی دارد که این امر بر خطیر بودن امر می افزاید. برآورد با توجه به آنچه در فوق به آن اشاره شد انتخاب اسماعیل هنیه به عنوان رئیس دفتر سیاسی حماس می تواند به تقویت مقاومت در حماس منجر شود لکن در نظر گرفتن یک نکته بسیار مهم است و آن اینکه آیا وجود جریان های متعارض در حماس اجازه خواهد دارد آنچه سال ها به عنوان یک نقیصه مطرح می شد و حال رفع شده است ، به این امر منجر شود یا نه. نکته آخر آنکه همزمانی انتشار سند سیاسی جدید حماس و بلافاصله اعلام ریاست اسماعیل هنیه بر دفتر سیاسی حماس و انتقال ریاست حماس به داخل فلسطین می تواند معانی جدیدی با خود همراه داشته باشد و وقایع جدیدی را که ناشی از سناریوی جدید حماس باشد رقم بزند و این امر جز با گذر زمان نمی تواند آشکار شود. باید منتظر گذشت زمان بود و با وقایع جدید سناریو های احتمالی را پیش بینی کرد.