توافق آستانه؛ سیاه یا سفید؟

روزنامه خراسان: ابتکار دیپلماتیک روسیه، ایران و ترکیه در گفت وگوهای آستانه، از تلاش های ارزشمندی است که حتی اگر در میان مدت، نتواند روی ارض واقع، تغییری در سوریه ایجاد کند، باز هم چراغ روشنی است که امید به زنده نگه داشتن گفت وگوها را به اذهان، متبادر می کند.

استفان دمیستورا درباره طرح تشکیل مناطق کاهش تنش اظهار امیدواری کرده و سازمان ملل هم از این طرح حمایت کرده است. دولت سوریه آن را اقدام ارزشمندی برای حفظ امنیت و آتش بس خوانده و همچنین رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه اعلام کرده که این طرح، می تواند نیمی از مشکل سوریه را حل کند. روسیه نیز که خود صاحب طرح و مجری اصلی این ایده است، در کنار ایران،این اقدام را اثرگذار و ارزشمند تلقی می کند. اما با این حال، بدون هیچ شک و تردیدی با درنظرگرفتن ژرفا و گستره بحران سوریه و تعدد بازیگران و عوامل، اجرای این طرح نیز در عمل با موانع و چالش هایی روبه رو می شود. بنابراین از همین آغاز کار باید با دیدی واقع بینانه همه جوانب را ارزیابی کرد و توقع خوش بینانه و اغراق آمیزی به نتایج آن نداشت.یکی از چالش های مهم در این طرح، این است که هنوز هم خبری از سرفصل های بزرگ و اصلی مذاکره در میان نیست و غایت و مقصود نهایی چنین طرح هایی، در نهایت در حد حفظ آتش بس و انتقال کمک‌های انسانی و ایجاد کانال تردد امن در مناطق محل درگیری است.

این ها به خودی خود، کوچک و کم اهمیت نیستند و برای طراحی ایده ها و برنامه های بزرگ تر، نقش زیرساخت و مقدمه را ایفا می کنند اما نباید از طرح موضوعات اصلی و سرنوشت‌ساز، اِبا و پرهیز شود. واقعیت این است که به هر حال در سوریه، از هر منظری که به ماجرا نگاه کنیم، طیف گسترده ای از مخالفان وجود دارند که حامیان منطقه ای و فرامنطقه ای دارند و مقصود نهایی آنان، نه امن شدن چند منطقه از سوریه، بلکه اعمال «تغییر» در ساختار سیاسی سوریه و ایجاد تحول در معادلاتی است که در مرحله نهایی منجر به پایان جنگ و خشونت شود.یکی از چالش های مهم این است که هنوز هم هیچ کدام از طرف های درگیر و کشورهای مرتبط و میانجی؛ نتوانسته اند درباره فهرست معارضان خوش خیم و تروریست های بدخیم، به توافق نهایی برسند. مثلا در حالی که ترکیه و تا حدودی روسیه، جیش الاسلام را یکی از نیروهای معارض و بخشی از راه حل می داند، خود سوریه و شاید ایران، چنین دیدگاهی ندارند. علاوه بر این هنوز هم روسیه، ایران و ترکیه، نتوانسته اند معارضان و تیم اعزامی از دمشق را به مذاکره رو در رو راضی کنند. چرا طرح این مباحث، مهم و اثرگذار است؟

به این دلیل که هیچ مذاکره ای نمی تواند تا ابد ادامه پیدا کند و مذاکره برای مذاکره، باری از دوش مردم مظلوم سوریه برنمی دارد. از دیگر چالش ها و موانع طرح مناطق کم تنش، این است که تعریف قلمرو دقیق گروه ها بر ارض واقع دشوار و مدیریت گروه های مراقب آتش بس، تقریبا ناممکن است. به عنوان مثال، مشخص نیست که هر کدام از سه کشور روسیه، ایران و ترکیه، به چه شکلی و بر اساس چه سازوکار خاصی می توانند احیانا گروه هایی را به عنوان مراقب و ناظر به مناطق مزبور، اعزام کنند. ضمن این که نباید ازیاد ببریم که از منظر دمشق، صدها فرسنگ بین روسیه و ایران از یک سو و ترکیه از دیگر سو، فاصله وجود دارد. مشخص نیست که تداوم رویکرد نظامی و امنیتی ترکیه درباره برخی مناطق کردنشین و عرب نشین شمال سوریه، بر طرح کاهش تنش، تا چه اندازه اثر خواهد گذاشت.علاوه بر نکاتی که به آن ها اشاره شد، در این میان از نقش آمریکا و ائتلاف غربی یا آمریکایی - اروپایی ضدداعش نیز خبری نیست و سازوکار واحد و مشترکی برای مبارزه با داعش و النصره، طراحی و تعریف نشده است و معلوم نیست که مناطق کاهش تنش، در چه بازه زمانی و تحت چه شرایط خاصی می توانند منجر به ایجاد مناطق امن و پرواز ممنوع شوند.

از دیگر چالش های مهم این است که معارضان، دیدگاه واحد و رویکرد مشترکی درباره ایجاد مناطق کاهش تنش ندارند. در حالی که برخی از آن ها سکوت اختیار کرده اند، برخی دیگر آشکارا موضع گرفته و اعلام کرده اند که اگر احساس کنند این طرح موجب می شود سوریه و ایران در مناطق مزبور از دست بالا برخوردار باشند، واکنش نشان خواهند داد.در پایان باید به این موضوع اشاره کرد که اگر قرار باشد سه مرتبط و مبتکر اصلی آستانه یعنی روسیه، ایران و ترکیه، طرح خود را فقط منوط و محدود به حفظ آتش بس و کاهش تنش کنند، در بیانی استعاری و غیرمستقیم، این را پذیرفته اند که تعیین تکلیف مسائل حساس و بنیادی سوریه، تنها در حیطه اختیارات مذاکرات ژنو، شورای امنیت سازمان ملل و طرح های مورد تایید آمریکا است. حال باید دید در روزهای آینده و پیش از سفر پوتین به ترکیه و سفر اردوغان به آمریکا، چه تغییراتی در میدان سوریه روی می دهد.