احداث دو همراه‌سرای جدید در دستور کار شهرداری تهران/ طرح کوثر؛ درآمدی مطمئن برای زنان سرپرست خانوار/ اگر مددسرا‌های تهران نبود چه اتفاقی می‌افتاد؟

سرویس اجتماعی فردا؛ عماد صادقی نسب: دستاوردهای اجتماعی شهرداری در ۱۲ سال گذشته و در زمان تصدی‌گری دکتر قالیباف، با هیچ یک از دوره‌های پیشین مدیریت شهری قابل قیاس نیست. چنان که شهرداری تهران به عنوان یک سازمان خدماتی، امروز دغدغه‌های اجتماعی را نیز دنبال می‌کند و با اجرایی ساختن طرح‌های مختلف در حوزه‌های اجتماعی درصدد حل یا دست‌کم کاهش آسیب‌های اجتماعی است.

برنامه‌های شهرداری برای آینده شغلی معتادان بهبودیافته موسوم به طرح بهاران، طرح‌های مهارت‌آموزی و حمایت از زنان سرپرست خانوار، احداث همراه‌سرا برای اسکان همراهان بیماران و برپایی مددسرا به عنوان سرپناه افراد بی‌خانمان، تنها بخشی از اقدامات شهرداری در راستای مسائل اجتماعی به شمار می‌روند. این در حالی‌ست که اقدامات برجسته و تاثیرگذار شهرداری تهران در حوزه فرهنگ و جامعه، بدون پشتوانه و حمایت دولتی اجرایی شده و تمام هزینه‌کرد این خدمات و اقدامات از بودجه سازمان شهرداری تامین شده است.

برای بررسی دستاوردهای اجتماعی شهرداری تهران، پای صحبت مهندس رضا قدیمی، مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری نشستیم تا به شکلی جزئی‌تر و دقیق‌تر از اقدامات شهرداری در حوزه اجتماعی آگاهی یابیم.

فردا: آقای قدیمی، علیرغم عدم تامین بودجه دولتی برای اقدامات فرهنگی و اجتماعی، شهرداری تا چه در اجرای طرح‌های خود موفق بوده است؟

همان‌گونه که خودتان مستحضر هستید، در حوزه فرهنگی و اجتماعی هیچ مبلغی از بودجه عمومی برای شهرداری تامین نمی‌شود. با توجه به دغدغه‌هایی که دکتر قالیباف در حوزه مدیریت شهری داشتند و تمام تلاش‌شان به این سمت بود که شهرداری را به یک نهاد اجتماعی و نه فقط خدماتی تبدیل کنند، معاونت فرهنگی و اجتماعی در شهر تهران رنگ و بوی دیگری گرفت. بحث معضلات اجتماعی یک موضوع داغ بود و همیشه همه دستگاه‌ها به آن می‌پرداختند. گرچه نمی‌خواهم عملکرد دیگر دوستان را زیر سوال ببرم و قطعا همه تلاش کرده‌اند، اما ظرفیت‌هایی که شهرداری تهران از حیث بودجه و زیرساخت‌های اجتماعی در پایتخت ایجاد کرده، رمز موفقیت این نهاد بوده است. شهرداری در حوزه آسیب‌های اجتماعی خیلی خوب عمل کرده، البته این موضوع را باید دیگران بگویند، ولی در جلسات با دستگاه‌ها، اشاره کردند که شهرداری به خوبی و به شکلی قدرتمندانه در حوزه آسیب‌های اجتماعی ورود کرده است.

فردا: رمز موفقیت شهرداری در حوزه اجتماعی چه بوده است؟

من فکر می‌کنم دو چیز باعث موفقیت ما شده است، یکی آن‌که در تعاملات بین‌بخشی خیلی خوب عمل کردیم، یعنی همیشه به دنبال استفاده از ظرفیت دیگر دستگاه‌ها بودیم و هر ظرفیتی هم که در اختیار داریم را به خدمت دیگر دستگاه‌ها درمی‌آوریم. دوم هم استفاده مناسب ما از نهادهای مردمی در حوزه آسیب‌های اجتماعی- چه کودکان کار و خیابان و چه ساماندهی متکدیان و افراد بی خانمان- بوده است.

فردا: در حوزه اعتیاد به مواد مخدر، اقدامات شهرداری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در حوزه ساماندهی معتادان و آسیب‌های ناشی از اعتیاد، شهرداری در دو سال گذشته خیلی خوب عمل کرده و زیرساخت‌هایی که از سوی این سازمان تامین شده شاید هیچ دستگاهی نمی‌توانست چنین ظرفیتی را در اختیار ستاد مبارزه با مواد مخدر و شورای هماهنگی استان تهران قرار دهد.

فردا: به بحث مددسرا‌ها بپردازیم؛ آمار‌ها هم موفقیت این طرح را تایید می‌کنند؟

یکی از اقدامات شهرداری، احداث مددسرا‌ها (محل نگهداری افراد بی‌خانمان) است. شما فکر کنید در طی چند سال گذشته و در طول سال ۹۵ و برودتی که رخ می‌داد، حتی یک مورد فوتی هم نداشتیم. در صورتی که اگر به آمارها، اخبار و گزارشات یک دهه قبل برگردید، می‌بینید که چقدر مرگ و میر افراد بی‌خانمان ناشی از سرما را داشتیم. همین موضوع می‌تواند مهر تاییدی بر موفقیت طرح مددسرا‌ها باشد. ما در سال ۹۵، ۱۶ مددسرا داشتیم.

هر شب ۲ - ۳ هزار نفر (در شب‌های سرد بیش از ۳ هزار نفر) در مددسرا استراحت می‌کردند، اگر این مددسرا‌ها نبود چه اتفاقی می‌افتاد؟ تصور کنید اگر این تعداد افراد بی‌سرپناه جایی برای خوابیدن نداشتند، چه فاجعه‌ای رخ می‌داد؟ من فکر نمی‌کنم هیچ شاخصی مهم‌تر از شاخص مرگ و میر باشد که به حول و قوت الهی و به همت شهرداری این مهم تحقق یافته و در چند سال اخیر هیچ مورد فوتی ناشی از سرمازدگی افراد بی‌خانمان نداشته‌ایم.

فردا: لطفا کمی هم در مورد طرح‌های بهاران و مهارت‌آموزی کوثر توضیح دهید.

اگر بخواهیم طرح بهاران و طرح کوثر را مقایسه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که در طرح بهاران توانمندسازی شغلی و روانی افراد بهبودیافته از اعتیاد مطرح است و در طرح کوثر، توانمندسازی بانوان سرپرست خانوار. در مورد بهاران، ما در سنوات گذشته همیشه یک چالش و شکاف اساسی داشتیم که نمی‌دانستیم چگونه آن را پر کنیم؛ چالش مذکور هم این بود که در تمام متون دنیا با موضوعیت ترک اعتیاد گفته می‌شود که فرد با یک شیوه پرهیز‌مدار ترک داده نمی‌شود، و در واقع سم‌زدایی جسمانی صورت گرفته. در حوزه ترک اعتیاد بازپروری روانی و ترک ذهنی اعتیاد و دوری از محرک‌های روانی‌ای است که فرد را از لغزش حفظ می‌کند، مهم‌ترین ملاک به شمار می‌رود.

نکته بعدی این است که اگر از لحاظ روانشناختی هم روی این فرد کار شود، باز هم وقتی از حالت تفننی به سمت اعتیاد می‌رود که کارکردهای قبلی خود - از جمله کارکردهای اقتصادی و کارکردهای خانوادگی و فامیلی- را از دست بدهد. یکی از مشکلات طرح‌های قبلی این بود که فرد بعد از یک ماه ماندن در مرکز و ترک اعتیاد به جامعه بازمی‌گشت، در حالی که شغل و جایگاهی نداشت. بچه‌های خودیاری بر این باورند که درست است فرد معتاد بهبود یافته، اما وقتی به جامعه برمی‌گردد، چون یار و زمین بازی را دارد، دوباره دچار لغزش می‌شود. طرح بهاران، حالا این شکاف را پر کرده. با توانمندسازی افراد بهبودیافته به آن‌ها کمک می‌کند تا با برگشتن به حرفه و مهارت قبلی خود یا آموختن پیشه‌ای جدید کم‌کم به جامعه و خانواده متصل شوند.

یکی از مهم‌ترین کارهای همکاران من در مجموعه‌های بهاران، شناسایی خانواده افراد بهبودیافته است، یعنی فرد در مدت ۹ ماهی که در بهاران حضور یافته در معرض دید خانواده هم قرار می‌گیرد و پیشرفت کار او توسط آن‌ها مشاهده می‌شود. بعد از پایان دوره هم کار و مهارت را آموخته و به خانواده هم برگشته است.

فردا: الان چند نفر تحت پوشش این طرح هستند؟

در سال ۹۵، قریب به ۱۶۵۰ نفر را در بهاران پذیرش کردیم، همانطور که می‌دانید در دنیا استاندارد موفقیت این طرح‌ها ۱۰ تا ۱۵ درصد است، اما آمارهای ما نشان می‌دهد که حتی بالاتر از استانداردهای جهانی هم به موفقیت دست یافتیم. الان حدود ۴۳۹ نفر در بهاران‌ها داریم، که برخی از آن‌ها به خانواده و شغل خود بازگشتند و همچنان توسط مددکاران ما رصد می‌شوند. البته این صحبت‌ها به این معنا نیست که هیچ‌کس در بهاران دچار لغزش نمی‌شود و همه به کار و خانواده برمی‌گردند و صد در صد پذیرش شده‌ها به جامعه برمی‌گردند. ممکن است افرادی باشند که علاقه‌ای به کار ندارند و به هر طریقی درصدد خروج از بهاران هستند، اما آمار‌ها نشان می‌دهد که با این وجود و در حالی که این طرح سال اول خود را سپری می‌کند و نیاز به آسیب‌شناسی و رفع ایرادات هست، ما خوشبختانه موفق عمل کرده‌ایم. پس اظهارات برخی رسانه‌ها در مورد شکست‌خوردن طرح بهاران بی‌مورد است؟

این حرف‌ها بی‌انصافی است. شاید اگر برخی می‌گویند طرح بهاران طرح شکست‌خورده‌ای بود، به این دلیل است که نتوانستیم تمام ۲۴ مرکز را زیر بار برده و با تمام ظرفیت پذیرش کنیم. البته مشکل از سوی ما نبود، ایراد کار از جانب دستگاه‌های مسئول در حوزه اعتیاد بود که باید نسبت به جمع‌آوری، ارجاع به کمپ و سم‌زدایی اقدام می‌کردند؛ این نهاد‌ها به ماده ۱۶، یعنی جمع‌آوری اجباری روی آوردند و این موضوع باعث شد که وقتی برای مثال یک نفر ۳ بار به اجبار جمع آوری شده و به کمپ ارجاع داده می‌شود، دیگر تمایلی به حضور در بهاران‌ها را نداشته باشد. دوستانی که بهاران را شکست‌خورده می‌دانند، احتمالا انتظار داشتند که همه ۲۴ مرکز بهاران، صد نفر را پذیرش کرده و آمار پاکی ۲۴۰۰ نفر در دوره ۹ ماهه را ارائه کند. زمانی هست که ورودی‌هایی وجود ندارد، چون بهاران کمپ ترک اعتیاد نیست و مربوط به بهبودیافته‌هاست. اما باید به این نگاه کنیم که ۱۶۵۰ نفر به بهاران‌ها آمده‌اند و بیش از ۴۰۰ نفر تحت درمان هستند و حتی اگر بعد از ۹ ماه، بخش زیادی از آن‌ها دچار لغزش شوند، همین موضوع که شما در فرآیند ترک و لغزش آن‌ها را برای یک دوره چندماهه عقب انداخته‌اید، یعنی بار سنگینی را از دوش جامعه برداشته‌اید. بهاران همچنان جا دارد که روی آن کار شود و به ظرفیت‌های آن افزوده شود. از این نکته هم نباید غافل شد که در کنار بهاران، مهارت‌آموزی کوثر هم یک محل امن و یک درآمد مطمئن برای زنان سرپرست خانوار فراهم کرده است.

فردا: وضعیت همراه‌سرا‌ها چگونه است؟

ما در بحث افراد بی‌خانمان، با دو گروه افراد رو به رو هستیم. یک دسته افرادی که بی‌خانمان مزمن هستند و بی‌سرپناهی‌شان به علت اعتیاد، مشکلات روانی و ... طولانی شده و جای آن‌ها در مددسراهاست. دسته دوم افراد بی‌خانمان موقت هستند که از شهری به پایتخت آمده‌اند و مجبورند چند روزی در شهر تهران بمانند. اما به علت این‌که جایی برای خواب ندارند، ناچار می‌شوند چادر برپا کنند که این موضوع چهره شهر را نازیبا می‌کند و ممکن است خودشان مورد سرقت قرار بگیرند یا در سرما یا گرما اذیت شوند. طرح همراه‌سرا برای پوشش دادن این افراد بی‌خانمان موقت در کنار بیمارستان‌های عمومی با انواع تخصص‌ها اجرا شده است. از آن‌جایی که شهر تهران پایتخت است و بیشتر امکانات از جمله در حوزه درمان در این شهر متمرکز شده، برای گروه هدف در کنار دو بیمارستان در مناطق ۳ و ۶ همراه‌سرا احداث کردیم. طرح بسیار خوب و موفقیت‌آمیزی بود و مدیریت راهبری آن با بیمارستان انجام می‌شود، به شکلی که اگر کسی قصد استفاده از همراه‌سرا را داشته باشد، باید حتما از واحد مددکاری بیمارستان نامه پذیرش بگیرد.

شهرداری با راه‌اندازی همراه‌سرا کاری کرد که بخشی از همراهان بیماران ما، به جز دغدغه بیماری عزیزشان، دغدغه دیگری نداشته باشند. برنامه داریم که در سال ۹۶ در منطقه ۷ کنار بیمارستان امام حسین (ع) و در منطقه ۴، کلینیک رویان همراه‌سرا ایجاد کنیم؛ آن هم به این علت که این مرکز هم مخاطبان بسیاری از شهرستان‌ها دارند.