مردِ وعده‌های صادق
من تخصص و تمرکزم اقتصاد نیست؛ برنامه‌ریزی شهری می‌دانم و مهندسی آب و نیرو. اما مردی را می‌شناسم که هربار وعده‌ای داد آن را تحقق بخشید، چه در اجرای کالبدی چه در تحول ساختاری و اقتصادی.
سرویس سیاسی فردا؛ پژمان پشمچی زاده*: ۱۵ سال پیش پس از چندسال مدیریت پروژه در وزارت نیرو به شهرداری تهران منتقل شدم و فعالیتم را به عنوان معاون فنی منطقه ۱۷ آغاز کردم. اولین مواجهه‌ام با دکتر قالیباف، ۱۲ سال پیش و در ایامی بود که به تازگی شهردار تهران شده بود و من هم معاون فنی شهرداری منطقه ۵ بودم. بهار ۸۵ بود و چندماه از شهردار شدنش می‌گذشت.
در بازدید از منطقه در مینی‌بوس نشسته بودیم و من در حال گزارش کار منطقه و طرح‌های جهادی آن ایام بودم؛ به گزارش درباره‌ی اصلاح روکش آسفالت خیابان‌ها رسیدم. تا پیش از مدیریت قالیباف اوضاع مرمت خیابان‌ها خوب نبود؛ کار خیابان‌های اصلی به کُندی پیش می‌رفت و آسفالت خیابان‌های فرعی و کوچه‌ها نیز خارج از وظایف اصلی شهرداری تعریف می‌شد. به همین دلیل اگر اهالی کوچه‌ای درخواست آسفالت داشتند باید حدود ۷۰ درصد از هزینه را تقبل می‌کردند و پس از کلی پیگیری، شهرداری با گماردن پیمانکار این کار را انجام می‌داد.
وقتی به گزارش این بخش رسیدم، دکتر از من پرسید در اجرای آسفالت‌ها اولویت را به خیابان‌های اصلی داده‌ام یا به کوچه‌های فرعی؟ با آنکه به دلیل اعتقاد شخصی، عمده‌ی انرژی تیم را برای آسفالت کوچه‌ها و خیابان‌های فرعی گذاشته بودم، با هراس از این پرسش جواب دادم: «خیابان‌های اصلی». با عصبانیت پاسخ داد «بیخود کردی!». عبارت سنگینی که هنوز شدت و انگیزه‌ی پشت گفتنش در ۱۱ سال گذشته همراه من شده است. اعتقادش این بود که برای جلب مشارکت مردم در توسعه‌ی شهر، پیش از همه باید اعتمادشان به نهاد جلب کرد؛ و ابتدایی‌ترین اقدامات برای جلب این اعتماد را رسیدگی به مشکلات ساده، اصلی و همیشگی مردم مانند همین کوچه‌های خاکی یا معیوب می‌دانست.
۱۱ سال از آن روزها می‌گذرد، در تهران دیگر به سختی بتوانید کوچه‌ای را پیدا کنید که مانند پیش از سال ۸۴ از امکانات اولیه‌ای مثل آسفالت و جدول بی‌بهره باشند. تهران متحول شده، رشد کرده و روی پای خودش ایستاده است. و من و شهروندانش هم تصویرمان از شهردار این شهر کامل‌تر شده است.
در حالی که بسیاری به دلیل مسئولیت‌های اجرایی و کالبدی شهرداری تهران، شاخص‌ترین تاثیرات و فعالیت‌های قالیباف را در پروژه‌ها و اقدامات کالبدی جست‌وجو می‌کنند، اما اصلی‌ترین تحولاتی که وی در این نهاد ایجاد کرد در زیرساخت‌های اداری و اقتصادی بود که در کنار اجتماعی و مردمی کردن این نهاد پیگیری شد.
سال‌های ابتدایی حضور قالیباف در شهرداری تهران، در برابر هر وعده، ادعا و ایده‌ای که می‌داد مقاومتی از ناباوری وجود داشت. زمانی که شهرداری را تحویل گرفت درآمد و بودجه شهر ۸۰۰ میلیارد تومان بود؛ درآمدی که بیش از ۹۰ درصد آن را درآمد ناپایدار و عوارض ساختمانی تشکیل می‌داد. طی یک سال این درآمد ۲.۵ برابر شد و تا امروز هر سال افزایش درآمد و بودجه وجود داشته است تا به ۲۱ هزار میلیاردتومان امسال رسیده‌ایم. آن وابستگی ۹۰ درصدی به درآمدهای ناپایدار نیز به زیر ۵۰ درصد رسیده است.
ایجاد شفافیت بدون توجه به تبعات سیاسی
پیش از حضور قالیباف نظام حسابداری شهرداری نقدی بود؛ نظامی که هنوز در غالب شهرهای کشور برقرار است. در این شکل معیوب از حسابداری شرایط به گونه‌ای بود که گاه یک زمین سه بار به شهرداری فروخته شده بود. این نظام حسابداری باید تبدیل به نظامی تعهدی می‌شد تا درآمدهای غیرنقدی نیز ثبت و ضبط شود. هنگامی که قالیباف کلید این فعالیت را زد بدنه شهرداری از عدم امکان تحققش می‌گفتند و اینکه ساز و کارها و قوانین جاری این امکان را به شهرداری نمی‌دهد. اما با پافشاری وی، سامانه در یک سال و نیم برقرار شد. سامانه‌ای که از آن پس امکان حسابرسی صحیح و مورد پذیرش حسابرسان مستقل را فراهم و راه را برای تفریغ و تلفیق بودجه هموار کرد. هنگام شروع این روند بسیاری دکتر را نسبت به تبعات سیاسی این شکل از شفافیت هشدار می‌دادند؛ شفافیتی که امروز در تبلیغات انتخاباتی رقبایش سعی می‌کنند با استناد به خروجی‌های این سامانه شفاف به وی انتقاد کنند.
اقدام جدی دیگر چابک‌سازی روندها و جلوگیری از رشد غیرمنطقی نهاد بود. نهاد شهری برای مدیریت این کلانشهر حتماً نیاز به بزرگ شدن و افزایش نیروی انسانی متخصص در بخش‌هایی داشت ولی این افزایش نیرو باید متناسب اتفاق می‌افتاد.
ایجاد سامانه یک‌پارچه الکترونیک برای مقابله با فساد
یکی از مشکلات همیشگی شهرداری‌ها فساد جاری در آنها بود، ۲۵۰ میلیون‌برگ اسناد و پرونده در این نهاد انباشته شده بود که دست‌اندازی به آنها (مانند معدوم کردن یک برگه یا جابجا کردن برگه‌ای دیگر) از اتفاقاتی بود که رخ می‌داد. برای مقابله با این فساد و همچنین چابک کردن نهاد، ۲۵۰ میلیون برگ سند و پرونده آرشیو الکترونیک شد و بخش‌هایی از روندهای صدور پروانه به دفاتر خدمات الکرونیک برون‌سپاری شد. دسترسی شفاف شهروندان به حقوقشان در سامانه‌های شهرسازی (و طرح تفصیلی) نیز از اقداماتی بود که امکان اخذ رشوه را تا حد زیادی کم کرد.
طرح جامع و تفصیلی بعد از ۴۰ سال به روز شد
از سال ۱۳۴۹ طرح جامع تهران نو نشده و راکد مانده بود و تهران در تمام این ایام و با همه نیازش خصوصاً پس از مهاجرت‌های ابتدای انقلاب، هیچ سند توسعه‌ای نداشت. در ۴۰ سال گذشته تهران طرح تفصیلی هم نداشت و مبنا نقشه‌های قدیمی بود که دسترسی به آنها به صورت برخط میسر نبود و این موضوع فسادزا نیز شده بود. البته این بی‌برنامگی دست شهرداران را هم باز گذاشته بود که اوج آثارش را در دهه هفتاد شاهد بودیم. هنگامی که موضوع تدوین و تصویب طرح جامع و تفصیلی جدید برای تهران مطرح شد به دلیل همین آزادی عمل بسیاری در بدنه شهرداری مخالف و معتقد بودند که شهر دچار مشکل مدیریتی می‌شود. با این حال تاکید قالیباف به قانونمندی و برنامه‌مند بودن شهر، عاملی شد که تا سال ۹۰ طرح‌های جامع و تفصیلی تهران تدوین و در ۹۱ ابلاغ و اجرایی شود. این کار به دلیل مقاومت بخشی از بدنه و کندی اجرا به حدی سخت بود که نهایتا سامانه برخط طرح تفصیلی به صورت برون‌سپاری و بیرون از مجموعه شهرداری تولید و اجرایی شد.
تلاش برای کاهش فاصله شمال و جنوب
فعالیت‌های اجرایی و کالبدی هم که از چشم مردم پوشیده نیست و همه آن را در کنار خود و در این شهر تجربه کرده‌ایم؛ فاصله شمال و جنوب با گسترش فضاهای تفریحی، زمین‌های بازی و پارک‌ها، افزایش تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی و مراکز میوه و تره‌بار به شدت کاهش یافته و این روند ادامه دارد. این مرد قول داد که به اوضاع نابسامان بافت تاریخی و خصوصاً بخش‌های آسیب‌پذیری چون هرندی سامان دهد، امروز گسترش ظرفیت گردشگرپذیری منطقه ۱۲ و بازار برابر همه ماست و بوستان زندگی هرندی و طرح‌های جهادی این بافت آسیب خورده را شاهدیم. زمانی که تصمیم به احداث مجموعه تئاتر تهران در منطقه خاوران گرفته شده بسیاری با مخالفت معتقد بودند این ظرفیت به دلیل ویژگی هنری باید در مناطق متوسط شهری باشد ولی او از این ظرفیت‌های به عنوان پروژه‌های محرک بخش‌های کمتر برخوردار شهر استفاده کرد.
تحول در حمل و نقل عمومی
مسیرهای بی‌آرتی علی‌رغم مخالفت‌های اولیه در شهر، با جدیت اجرا شد و پس از سال‌ها تحولی در حمل‌ونقل عمومی سطحی شهر ایجاد کرد. سرعت گسترش مترو تهران رکورد زد و تعهدی که برای افتتاح هر ماه یک ایستگاه داده بود هنوز در حال اجرا است. امروز تفاوت میزان استفاده مردم از حمل‌ونقل عمومی با گذشته قابل مقایسه است؛ چند ماه دیگر هم شاهد فعال شدن خطوط ۶ و ۷ مترو خواهیم بود.
برج میلاد و دریاچه چیتگر نماد ما می‌توانیم
برج میلاد که در دی‌ماه ۷۶ کلنگ خورده بود در ۸ سال تنها ۴۰ درصد پیش رفته بود، قول داد ۳۰ ماهه تمام شود و در ۱۶ مهر ۸۷ آن را در میان فشار تحریم افتتاح کرد. دریاچه چیتگر که سابقه طرحش به طرح جامع سال ۴۹ بر می‌گشت برای ۴۰ سال تبدیل به آرزوی تهران شده بود؛ در سال ۸۹ هنگام افتتاح اتوبان خرازی قول ساختش را داد. برای این کار باید ۲۵۰ هکتار اراضی نظامی آزاد می‌شد که برای بسیاری همچین اتفاقی دور از انتظار می‌رسید. اما در سال ۱۳۹۲ در حالی افتتاح شد که هم اراضی آزاد شده و هم فقط طول تاج سد مخزنی دریاچه ۷۳۰ متر بود.
فرودگاه قلعه مرغی یا بوستان بزرگ جنوب شهر
فرودگاه قلعه مرغی، قدیمی‌ترین فرودگاه کشور از سال ۱۳۰۱ در مالکیت ارتش و نیروی انتظامی بود؛ قول داد که این لکه بزرگ را به عنوان فضای رفاهی تفریحی به مردم جنوب شهر برگرداند. با پیگیری او و همراهی رهبری در پایان سال ۸۹ این اراضی آزاد شد. قول داد سه‌ماهه آماده بازگشایی‌ش کند و ۳ خرداد ۹۰، ۷۰ هکتار از محیط پیرامونی این اراضی تبدیل به پارکی شد تا به مناطق کمتر برخوردار ۱۶، ۱۷ و ۱۹ خدمات دهد و باقی پروژه نیز همچنان ادامه دارد.
تکیه بر توان و تجربه بومی برای بزرگ‌ترین پروژه‌های شهری
وقتی سال ۱۳۹۰ گفت بزرگراه ۳۵ کیلومتری امام علی با ۱۲ هزار پلاک معارض باید ساخته شود همه ما شک و تردید داشتیم؛ اما سر زمان مقرر و ۳ خرداد ۹۲ افتتاح شد و بهشت‌زهرا را به اراضی شمیران متصل کرد، بدون اینکه فاجعه شهری مانند نواب را پدید آورد.
۴ فروردین سال ۹۰، شهرداران مناطق از جمله من را که شهردار منطقه ۳ بودم احضار کرد و گفت تونل صدر-نیایش باید ظرف ۱۸ ماه ساخته شود؛ در جلسه همه اتفاق نظر داشتیم که این کار امکان پذیر نیست؛ تونل باید از زیر یک بافت فشرده شهری با مشکلات شدیدی مانند تداخل با رشته قنات‌ها و گذشتن از زیر پارک ملت و دریاچه‌اش، صدا و سیما و ... رد می‌شد و این سرعت اصلاً در تصور ما نمی‌رفت. اما در ۲۸ بهمن ۹۱ با مدیریت او ۱۰۲۵۰ متر تونل و دسترسی‌هایش افتتاح شد.
در کنار تونل طبقه دوم اتوبان صدر بود که در اوج تحریم‌ها آنچه را که می‌شد بومی کرد و آنچه را نمی‌شد با مسیرهای غیررسمی به کشور رسید. تعهد کرده بود که پروژه زیر ۲ سال تمام شود در آذرماه ۹۲، ۱۸ ماهه به زیرساخت‌های شهر تهران اضافه شد. برای ساخت این این پل باید خط ۴۰۰ کیلوولت بین پست برق قیطریه به ازگل به دلیل تعارض با پل صدر جایگزین می‌شد؛ خط برقی که به سطح وسیعی از تهران و شهرهای اقماری خدمات می‌داد. دکتر برای این کار مهلتی ۴ ماهه تعیین کرد و تونل انتقال برق در همین بازه زمانی انجام شد. کارشناسان خارجی که برای بستن مفاصل خط آمده بودند بعد از بستن اولین مفصل به دلیل وضع تحریم‌های جدید ایران را ترک کردند؛ در طول ۶ ماه کل خط انتقال برق با الگوگیری از همان یک مفصل اولیه توسط نیروهای داخلی انجام و نهایتا دکل‌ها برچیده شد.
احیای سبزی رود دره‌ها، بازگرداندن پادگان جی به شهر، گسترش زیرساخت‌های شهری و گسترش امتداد بزرگراه‌ها، تقاطع‌های غیر هم‌سطح متعدد، کانال‌های آب که از تکرار سیل‌های غیرقابل کنترل تهران جلوگیری کند و صدها کار دیگری که در حوصله متن یک یادداشت نیست، میراث صداقت وعده‌های مردی است که خود ما نیز در ابتدا به وعده‌هایش شک داشتیم. شک داشتیم چون تا به حال مدیری با این افق دید و توان مدیریتی را نمی‌شناختیم و این توان را در بضاعت خود، شهرمان و کشورمان نمی‌دیدیم. قالیباف، به همه ما اثبات کرد که توان تحول، در درون خود ماست.
من مردی می‌شناسم به تمام وعده‌هایش عمل کرده است
من تخصص و تمرکزم اقتصاد نیست؛ برنامه‌ریزی شهری می‌دانم و مهندسی آب و نیرو. اما مردی را می‌شناسم که هربار وعده‌ای داد آن را تحقق بخشید، چه در اجرای کالبدی چه در تحول ساختاری و اقتصادی. سیدحسن نصرالله، سردار مقاومت، هربار وعده‌ای داد، به دلیل سابقه صداقت وعده‌هایش دشمنانش هم آن را جدی گرفتند. گمانم این است مخالفان محمدباقر قالیباف هم وعده‌های او را جدی گرفته‌اند چون سابقه صداقت وعده‌های قبلی‌ش را دیده‌اند و این دلیل تهاجم روزهای اخیر به ایده‌ی «انقلاب اقتصادی» اوست. مخالفانش را هم می‌شناسم که سالهاست بر این کشور رکود را حکم فرما کرده‌اند، و میراث‌دار مدیریت‌های راکد و کاغذبازی هستند که مدیریت عرصه‌ی بازی‌های سیاسی آنها است. و زیرساخت‌های معیوب و کُند دولتی و اقتصادی را هم همچون شما می‌بینم؛ انقلاب اقتصادی پیش از همه، همانطور که تهران را متحول کرد، این سیستم بزرگ، لَخت و کاهل را به چالاکی واخواهد داشت.
* عنوان این یادداشت از نام عملیات «وعده الصادق» و نبرد ۳۳روزه‌ی حزب‌الله لبنان علیه رژیم صهیونیستی وام گرفته شده است.
*- معاون معماری و شهرسازی شهردار تهران