مقررات توبه در قانون مجازات اسلامی

روزنامه حمایت: در قرآن و روایات متعدد تاکید بسیاری بر توبه از گناهان و بازگشت به صراط مستقیم شده است؛ خداوند رحمان و رحیم هم این وعده را داده است تا در صورت توبه بندگان، توبه آنها را بپذیرد و از گناهانشان صرف نظر کند. از همین منظر، توبه جایگاه ویژه‌ای در مجازات‌های اسلامی دارد و اگر مجرمی از جرایم خود توبه کند، راه برای بازگشت و بخشش وی در مواردی وجود دارد. در رابطه بین خدا و انسان یا به تعبیری خالق و مخلوق، انسان وقتی مرتکب گناهی می‌شود، از خدا می‌خواهد از گناه او در گذرد و پیش خدای خودش عهد می‌کند که دیگر مرتکب گناه نشود، به پشیمانی انسان از گناه و بازگشت به سوی خدا، در اصطلاح شرعی «توبه» گفته می‌شود؛ در روایات آمده است که انسانی که توبه می‌کند همانند کسی است که تازه متولد شده و گناهی در پرونده اعمالش وجود ندارد. اما بین ارتکاب گناه که دارای آثار اخروی است با وقوع جرم که دارای آثار دنیایی است، تفاوت‌هایی وجود دارد که همین تفاوت‌ها باعث می‌شود تا برخورد با «توبه مجرم» شرایط و آثار خاصی داشته باشد. توبه از جنایات جنایت بر علیه تمامیت جسمانی افراد، علاوه بر اینکه دارای جنبه‌های عمومی است از نظر خصوصی برای قربانی یا اولیای دم او، حق قصاص یا اخذ دیه را ایجاد می‌کند و از این منظر، با توجه به اینکه جنایت علیه افراد اعم از ضرب و جرح یا قتل به هر نحوی که باشد، یک حق خصوصی محسوب می‌شود و با توبه متهم یا مجرم، هرگز ساقط نمی‌شود. در واقع کسی که مرتکب جنایتی علیه دیگران می‌شود تا زمانی که در مقابل آن جنایت قصاص نشده یا در مواردی که قصاص امکانپذیر نیست، دیه آن را نپرداخته یا رضایت قربانی و اولیای دم او را کسب نکرده است، هرگز نمی‌تواند توبه کند و با توبه، چیزی از مجازاتش کاسته نمی‌شود. پس قصاص و دیه با تویه قابل اسقاط نیست. توبه در حدود الهی برخی جرایم از نظر الهی دارای عقوبت دنیایی هستند که از طرف شارع برای آنها، مجازات مشخص تعیین شده است. به این مجازات‌های شرعی و مقدر، «حد» گفته می‌شود. جرایم مستوجب حد شامل زنا (رابطه نامشروع زن و مرد)، لواط (رابطه نامشروع بین مردان)، قوادی (تهیه مکان برای انجام زنا و لواط)، قذف (نسبت زنا به کسی بستن)، سب‌النبی (دروغ بستن به پیامبر و ائمه اطهار)، شرب خمر، سرقت، محاربه (دست به سلاح بردن که موجب وحشت عمومی شود)، بغی (قیام مسلحانه علیه نظام اسلامی) و افساد فی‌الارض است. در خصوص حدود الهی، توبه در مواردی دارای اثر خواهد بود؛ براساس ماده 114 قانون مجازات اسلامی، در هر یک از این جرایم به‌جز قذف و محاربه، اگر متهم پیش از دستگیری و اثبات جرم، توبه کند، مجازات از وی ساقط می‌شود. همچنین اگر جرم با اقرار خود متهم ثابت شده باشد، بازهم با احراز توبه، مجازات از فرد ساقط شده و دیگر فرد توبه‌کننده مجازات نمی‌شود. علت اینکه قذف با توبه ساقط نمی‌شود این است که قذف نسبت زنا به کسی دادن است و از آنجایی که نوعی توهین و افترا بستن به دیگران است، یک حق خصوصی محسوب می‌شود و تا صاحب حق، گذشت نکند، توبه اثری در جرم و مجازات فرد نخواهد داشت. در خصوص محاربه هم، تنها توبه قبل از دستگیری موجب سقوط مجازات است و اگر فرد آنقدر به رفتارش ادامه دهد که موجب دستگیری وی شود، دیگر توبه موجب سقوط مجازات نخواهد بود. توبه از جرایم تعزیری

در مجازات‌های تعزیری درجه 6 تا درجه 8 که مجازات‌های سبک‌تری هستند؛ در صورت توبه مجرم، توبه موجب سقوط مجازات مجرم خواهد بود. در این مورد، دادگاه با احراز توبه مجرم، باید مجازات فرد را ساقط کند. البته در دو مورد، در مجازات‌های تعزیری، مقررات توبه اعمال نخواهد شد. یکی اینکه اگر فرد مشمول مقررات تکرار جرم شده باشد، دیگر توبه وی پذیرفته نیست. و دیگری هم اینکه در تعزیرات منصوص شرعی، یعنی تعزیراتی که در شرع به آنها اشاره شده، مقررات توبه اعمال نخواهد شد. تعزیرات منصوص شرعی، آن دسته از جرایمی است که نصوص شرعی بر قابل تعزیر بودن و تعیین مجازات مرتکبین آنها وجود دارد، بدون اینکه این جرایم در زمره حدود شمرده شده باشند. یکی از تعزیرات منصوص شرعی در خصوص مجازات شهادت دروغ است که در زمره حدود ذکر نشده ولی بر تشهیر شخصی که به دروغ شهادت می‌دهد، تاکید شده است. احراز توبه توبه به صرف بیان فرد نخواهد بود و دادگاه باید اصلاح فرد و ابراز ندامت وی از رفتارهای گذشته را احراز کند تا بتواند توبه او را قبول و مقررات توبه را در این خصوص اعمال کند. در هر موردی که دادگاه توبه را احراز نکند یا مشخص شود توبه فرد واقعی نبوده است، امکان اجرای مقررات توبه و سقوط یا تخفیف در مجازات فرد وجود ندارد.