جایگاه اعتكاف در دین كجاست و چرا به این امر توصیه شده‌ایم؟
در همین اعتكاف تمرین نماز شب هم هست، خداوند به پیغمبرش می‌فرماید كه اگر می‌خواهی به مقام محمود برسی بخشی از شب را بیدار باش، كه در مقام محمود هم محبت الهی خوابیده است. بحث قرآن هم هست؛ قرآن كلام خود خداست با بنده‌اش، قرآن محبت‌آور است...
سرویس سبک زندگی : بعضی‌ها لذت زندگی را در خرید می‌بینند، بعضی در داشتن زیبایی، خیلی‌ها هم در سفر و خیلی چیز‌های دیگر. همه اینها اگر حلال باشد خیلی هم خوب است اما این خیلی سطحی به‌نظر می‌رسد. در ادامه این مطلب را به نقل از سایت همشهری آنلاین می‌خوانیم .
كسانی كه دنبال عمق این زندگی می‌روند درمی‌یابند لذتی بالاتر از عبادت نیست و گاهی انواع عبادت هم نسبت به هم برتری پیدا می‌كنند. در میان این عبادت‌های لذتبخش بنا به آیات و روایات اعتكاف شیرینی بخصوصی دارد كه مختص بندگان مخلص خداوند است. ۳ روز روزه‌داری و شب‌زنده‌داری در خانه خدا یعنی مسجد، عبادتی است كه روح آدمی را به پرواز درمی‌آورد و جانش را از تعلقات مادی و ساده دنیایی رها می‌كند. با توجه به نزدیك‌شدن به ایام اعتكاف سراغ حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمدباقر تكیه‌ای، قائم‌مقام ستاد اعتكاف آمدیم و پای صحبت‌های او نشستیم تا نظر كسی را در این‌باره بپرسیم كه ۲۵ سال در مراسم اعتكاف بوده و ببینیم چه برنامه‌هایی برای اعتكاف امسال دارند .
در ابتدا می‌خواهیم بدانیم جایگاه اعتكاف در دین كجاست و چرا به این امر توصیه شده است؟
صحبتم را با آیات ۱۲۴ و ۱۲۵ سوره بقره شروع می‌كنم كه خدای تبارك و تعالی در آن می‌فرماید: «وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِكلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُك لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیتی قالَ لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ»؛ خداوند وقتی كه حضرت ابراهیم را به كلمات مختلف آزمود و بعد از پیروزی در این آزمایش‌ها مقام امامت را به او داد، بعد از آن حضرت ابراهیم از او درخواست كرد كه فرزندانش هم همین جایگاه را پیدا كنند. خداوند تبارك و تعالی فرمود این جایگاه مختص كسانی است كه هیچ آلودگی‌ای نداشته باشند و در آیه بعد خداوند می‌فرماید: «من با ابراهیم و اسماعیل‌نبی عهد كردم كه خانه‌ام (مسجد الحرام) را تطهیر كنند برای معتكفان، برای نمازكنندگان»؛ این جایگاه تطهیر مسجد، آماده‌سازی مسجد، در اصل متعلق به ابراهیم نبی است كه امام‌الانبیاست. بعد از او انبیا مأمور بودند و بعد از آنها ائمه هدی طلایه‌دار اعتكاف بودند و سنت‌گذار اعتكاف هم خود وجود نازنین پیامبر‌اكرم(ص) بود. با این مقدمه معلوم می‌شود هر كسی در سراسر كشور زمینه‌سازی راه اعتكاف را می‌كند باید این توجه را داشته باشد كه ادامه‌دهنده راه ابراهیم(ع) و مهم‌تر از آن پیامبر‌اكرم(ص) است؛ معتكفان همه مهمان خود خدا هستند و مهماندار اصلی حجت‌بن‌الحسن(عج) است. اعتكاف برای بندگان خاص خداست چون عبادت خاصی است. این عبادت در جایگاه خاصی به نام مسجد و حداقل ۳ روز صورت می‌گیرد. البته حداقل ۳ روز و حداكثری ندارد یعنی ما می‌توانیم بگوییم طولانی‌ترین عبادت اسلامی اعتكاف است چون از ۳ روز تا ۳۰۰ روز می‌تواند ادامه یابد. نكته دومی كه درباره اعتكاف و اهمیتش است، این تعبیر آیت‌الله جوادی آملی است كه فرمودند: اعتكاف «امّ العبادت» است؛ مادر عبادات است زیرا در اعتكاف نماز، روزه، شب زنده‌داری و مناجات با خدا هست. تقریبا خیلی از عبادات در خود اعتكاف گنجانده شده؛ عبادتی حج‌گونه است یعنی مشابه حج است، چرا كه یكسری پرهیزات و محرماتی دارد، مثلا عدم‌استعمال عطر، ممنوعیت ارتباط همسران، یا اینكه خروج از مسجد ممنوع است .
چرا در چند سال اخیر اعتكاف پررنگ شده است؟
اینكه چرا در این دوران معاصر رونق پیدا كرده باید این را در نظام اسلامی جست‌وجو كنیم؛ ولایت فقیه بركتی برای این نظام و كل مسلمانان جهان داشت كه باعث تبلور و رشد معنویت و توحید در جهان شد. بگذارید این را عرض كنم من افتخار می‌كنم كه این مصاحبه در مسجد امام حسن عسكری(ع) در قم انجام شده است، زیرا در دیداری كه مقام معظم رهبری با شورای سیاستگذاری اعتكاف و در سال ۹۳ داشتند فرمودند كه من قبل از مسجد امام عسكری(ع) در جایی اعتكاف سراغ نداشتم، یعنی می‌توان گفت در دوران معاصر مبدأ اعتكاف، شهر مقدس قم و مسجد مقدس امام حسن عسكری(ع) بوده است؛ این مسجد به دستور امام حسن عسكری(ع) توسط احمد‌بن‌اسحاق قمی ساخته شده. شروع اعتكاف هم توسط بنیانگذار حوزه علمیه قم مرحوم آیت‌الله شیخ كریم حائری یزدی بودكه عده‌ای از فضلای حوزه مثل آیت‌الله عظمی گلپایگانی سفارش كردند كه بیایند گوشه مسجد امام عسكری(ع) و اعتكاف كنند؛ این شد نقطه عطفی برای شروع اعتكاف كه قبل از انقلاب مختص علما و فضلا بود و مردم آشنا نبودند اما به بركت انقلاب این قضیه گسترش پیدا كرد. تقریبا از سال ۷۲ كه مقام معظم رهبری، هم در پیام نوروزی‌شان و هم در فرمایشاتشان اشاره به اعتكاف كردند و البته به رسانه‌ها هم این اشاره را كردند كه این موضوع را ترویج بدهند، اعتكاف روزبه‌روز گسترش بیشتری پیدا كرد. در سال گذشته بالغ بر ۷۰۰ هزار نفر معتكف بودند و شاید بیش از این آمار بوده است. به همین دلیل آنچه ما معضل پیش‌روی اعتكاف می‌دانیم، كمبود مسجد مجهز است .
آیا آسیب‌های دیگری هم توسط ستاد اعتكاف شناسایی و رفع شده است؟
یكی از اشارات حضرت آقا این بود كه آسیب‌شناسی را در این موضوع جدی بگیرید. نه اینكه آسیبی در اعتكاف وجود دارد، ایشان فرمودند كه هر فرصتی، هر فرصت فرهنگی- معنوی در دل خودش هم می‌تواند تهدیداتی داشته باشد؛ یعنی شما جلوجلو پیشگیری كنید نه اینكه آسیبی وجود داشته باشد. فلذا ما سال گذشته، پروژه تحقیقاتی دقیقی تعریف كردیم كه به همین موضوعات آسیب‌شناسی اعتكاف، هم به‌صورت میدانی، هم به‌صورت پژوهشی پرداخته شد. آسیب‌هایی كه می‌تواند در اعتكاف وجود داشته باشد را استخراج كردیم اما اینكه چند‌درصد این آسیب‌ها در اعتكاف وجود دارد، چیزی كمتر از ۵ درصد است، خیلی خیلی كم یعنی در حد نبودن، اكثر اعتكاف‌های ما كم‌آسیب یا بی‌آسیب است. این پژوهش برای پیشگیری است. جمله دیگر حضرت آقا این است كه فرمودند در اعتكاف برنامه‌ریزی هوشمندانه داشته باشید و باز اشاره فرمودند برنامه‌هایی كه برای اعتكاف چیده می‌شود، آنهایی باشد كه مختص به مسجد و فضای قدسی اعتكاف است، گفتند مثلا پخش فیلم در خارج از مسجد هم می‌تواند انجام شود، لزومی ندارد حتما داخل مسجد باشد، برنامه‌هایی را بچینید كه مختص آن عبادت ۳ روزه است. فرمودند برنامه‌هایی كه می‌چینید مزاحم خلوت معتكفین نباشد، یعنی اصل بر خلوت با پروردگار است. در همان دیدار رهبری به خادمین و مجریان اعتكاف سفارش فرمودند كه اصل را بر برقراری ارتباط خوب با معاشرت اسلامی معتكفین بگذاریم؛ یعنی این ارتباط اسلامی با الهام از سبك زندگی اسلامی است. شما ببینید اعتكاف چون ۳ شبانه‌روز زندگی‌كردن در مسجد است می‌تواند بهترین الگو برای سبك زندگی اسلامی باشد. نشستن و خوابیدن و غذا خوردن و همه حالات معتكف اگر با بهره‌گیری از قرآن و فرمایشات ائمه هدی باشد می‌تواند تمرینی شود برای زندگی اسلامی و لذا شعاری كه برای امسال انتخاب كردیم «زندگی با طعم بندگی» است .
نكته‌ای كه در صحبت‌های رهبر معظم انقلاب هم بود، تعبیر «مغناطیس محبت الهی» برای اعتكاف بود كه فكر می‌كنیم این بیشتر برای جوان‌ها باشد. می‌خواهیم بدانیم چطور می‌شود برای جوان‌ها جاذبه ایجاد كرد و این زندگی با طعم بندگی را به آنها چشاند؟
به باور بعضی از بزرگان یا به گفته شهید مطهری در كتاب جاذبه و دافعه علی(ع)، مدار عالم بر محبت است و سررشته آن به‌دست خداست و این محبت دوطرفه است؛ اولیه‌اش از جانب خداست. یعنی محبت خدا به خلق تعلق گرفته و ثانویه‌اش از جانب بندگان خداست اگر كه غافل نباشند و محبت را با ولایت در كنار هم ببینند به مقام اطاعت الهی می‌رسند؛ یعنی نقطه شروع، نقطه میانی و حتی نقطه پایانی محبت است. در اعتكاف، این ظرفیت وجود دارد كه لحظه به لحظه این محبت الهی بیشتر شود، چون ما مهمان خانه خدا هستیم، كام‌مان هم خدایی است زیرا روزه داریم، آنچه به زبان می‌آوریم قرآن و ذكر و دعاست، این هم سرچشمه محبت الهی است. فلذا در اعتكاف، زمان و مكان و افعال، همگی ما را به سمت محبت خدا می‌كشاند، خادمان هم چون حلقه واسط هستند باید این زمینه محبت الهی را فراهم كنند و آن چیزی كه می‌تواند محبت ایجاد كند، آن رابطه دوطرفه بین بنده خدا و خداست كه این در مناجات‌ها و دعاهای ما گنجانده شده است. لذا چند سال پیش مقام معظم رهبری فرمودند كه در این سه‌روز به جوان‌ها بگویید كه از مضامین و دعاهای صحیفه سجادیه خیلی استفاده كنند. صحیفه سجادیه نمونه كاملی از عشق‌بازی بین بنده محبوب خدا و خداست. در همین اعتكاف تمرین نماز شب هم هست، خداوند به پیغمبرش می‌فرماید كه اگر می‌خواهی به مقام محمود برسی بخشی از شب را بیدار باش، كه در مقام محمود هم محبت الهی خوابیده است. بحث قرآن هم هست؛ قرآن كلام خود خداست با بنده‌اش، قرآن محبت‌آور است به شرطی كه با صوت زیبا خوانده شود و به ترجمه‌اش هم توجه بشود .
خواهش می‌كنم به این نكته توجه كنید كه چون اصل در اعتكاف پیداكردن محبوب عالم است، علایق و محبوب‌های دیگر را كنار بگذارید كه متأسفانه در صدر این علایق وسایل ارتباط جمعی و موبایل است؛ این معضل اعتكاف‌ها شده است .
قبل از اینكه بخواهیم وارد این موضوع شویم، بعضا خانواده‌ها در اعتكاف با بچه‌های كوچك شركت می‌كنند، مادری كه هم می‌خواهد در اعتكاف شركت كند و هم نمی‌تواند كودكش را تنها بگذارد. آیا برای این هم فكری كرده‌اید؟
متأسفانه اكثرا محدودیت‌هایی داریم چون مساجد آنطور كه باید امكانات ندارند اما در بعضی از مساجد این تدابیر اندیشیده شده كه مثلا مهد كودكی ویژه چنین بانوانی در كنار مساجد تعبیه شده است و می‌توانند از آن استفاده كنند .
در مورد همین بحث موبایل داشتید می‌فرمودید .
الان كه قرار است اوج بگیریم به سمت خدا، همه پیرایه‌ها را كنار بگذاریم. این موبایل چند آسیب دارد: ۱ - اینكه مزاحم توجه ویژه به خداست، ۲ - مزاحم دیگران است، به نوعی حق الناس است و حواس بغل‌دستی را پرت می‌كنیم. ۳ - مسئله امنیت اخلاقی است كه به‌خصوص خواهران باید به آن اهمیت بدهند. این مضرات است و از مسئولین می‌خواهیم كه تلفن ستادی در اختیار معتكفین قرار دهند تا از غیرموبایل استفاده كنند .
ستاد اعتكاف چه برنامه‌هایی را برای اعتكاف امسال در نظر گرفته است؟
یكی از برنامه‌هایی كه مدنظر است، یادواره شهدای گلگون‌كفن و جهادگران است كه به‌خصوص در چندسال اخیر جهادگرانی كه در غربت در دفاع از حریم اهل‌بیت مشغول هستند؛ مثلا در این مراسمات اعتكاف حضور پیكر شهدای مدافع حرم را هم داریم كه عطر و بوی شهدا رنگ و نورانیت دیگری می‌دهد. بهترین برنامه درنظرسنجی سال قبل هم حضور شهدا در مراسم اعتكاف بود. برنامه دیگر گفت‌وگو با تازه اسلام‌آورده‌هاست كه در حقیقت آنها از نگاه بیرونی به اسلام نگاه می‌كنند. برنامه دیگر هم‌اندیشی معتكف و اصلاح جامعه است كه گفت‌وگوی دو طرفه بین معتكفین راجع به مهم‌ترین مسائل جامعه مدنظر است، سال گذشته موضوع درباره راهكارهای معتكفین در باب اقتصاد مقاومتی بود و امسال موضوع دیگری خواهد بود .
آنها كه از اعتكاف جا مانده‌اند چه كار كنند؟
حلاوتی كه در اعتكاف هست در جای دیگری نیست اما به سفارش امام صادق(ع) كه به ام داوود یاد دادند و گفتند اگر می‌خواهی حاجت خاصت برآورده شود، به ۳ روز میانی‌ماه رجب یعنی ۱۳ و ۱۴ و ۱۵ ، كه به آن ایام البیض می‌گویند، توجه كن. این سه‌روز را روزه بدار و روز سوم بعد از نماز ظهر و عصر عبادت خاصی را به‌جا بیاور كه همان عبادات به اعمال ام داوود معروف شده است. تجربه شده كسانی كه حاجت مهمی داشته‌اند با این عبادت حاجت گرفته‌اند. به آنهایی كه از اعتكاف جامانده‌اند توصیه می‌كنم این سه‌روز را روزه بگیرند و روز سوم اعمال ام‌داوود را انجام دهند و این فیض را ببرند. امیدواریم كه اعتكاف امسال ما مقدمه‌ای باشد برای ظهور حضرت حجت بن الحسن(عج) .
خاطرات ماندگار از روزهای ماندگار
محمد رسولی، دانشجوی دكتری هوافضاست و از زمانی می‌گوید كه در اعتكاف چند دوست جدید پیدا كرده است؛ «خیلی اهل دوستی با بچه‌های مدرسه و محل نبودم؛ نه اینكه نخواهم، نه! معمولا اخلاق‌هایمان با هم جور نبود. از بچگی هم همینطور بود و وقتی ۲۰ سالم هم شده بود شاید یك یا ۲ دوست نسبتا صمیمی داشتم. كمی هم خجالتی بودم؛ به سفارش پدرم در مسجد محل حاضر می‌شدم و بچه‌های هم سن و سال خودم را می‌دیدم كه چطور با هم رفیقند. ۲ ماه شده بود كه به مسجد می‌آمدم تا اینكه شنیدم قرار است در مسجد ما برای نخستین‌بار مراسم اعتكاف برگزار شود. تا آن زمان چیزی از این مراسم نمی‌دانستم، اما تصمیم گرفتم من هم شركت كنم. ۱۳ رجب بود كه راهی مسجد شدم و شب آنجا ماندم. ۲ روز از اعتكاف گذشته بود كه نیمه‌شب محمدآقا، بزرگ مسجد، من و چند نفر دیگر از بچه‌ها را صدا زد و همه را در محراب جمع كرد. بعد از كمی صحبت یك پیشنهاد داد و آن‌هم این بود كه شما كه هم سن هستید بیایید در همین شب‌های عزیز اعتكاف با هم پیمان برادری ببندید و همیشه پشت هم باشید. ۸ سال از آن روزها می‌گذرد و من امروز علاوه بر برادر تنی‌ای كه داشتم ۵ برادر دینی دارم كه شاید از آن برادرم هم به من نزدیك‌ترند و همه‌اش به بركت اعتكاف است .»
سعید كیایی هم شغلش آزاد است و از ماجرای تغییر زندگی‌اش به بركت اعتكاف می‌گوید؛ «چند ماهی از ۲۹ سالگی‌ام می‌گذشت و برای سومین سال متمادی به اعتكاف مسجد دانشگاه تهران می‌رفتم. راستش یكی از مهم‌ترین حاجت‌هایی كه داشتم ازدواج بود و با همین نیت هم در مراسم شركت كردم. ۲ روز اول با خودم كلنجار می‌رفتم كه چطور این خواهش را از خدا داشته باشم. روز آخر یكی از مداحان معروف به مسجد آمد و به‌خاطر سالروز وفات حضرت زینب(س) شروع به روضه‌خوانی كرد؛ حس كردم دقیقا همین‌جاست كه دعایم مستجاب می‌شود و از حضرت خواستم كه در این زمینه مدد كنند تا بتوانم هرچه زودتر با همسری مناسب ازدواج كنم. مراسم اعتكاف تمام شد و فردای همان روز بود كه مادرم گفت دختر یكی از آشنایان را روز قبل دیده و به‌نظرش گزینه مناسبی است. ۲ ماه بیشتر طول نكشید كه ما به عقد هم درآمدیم و امروز صاحب دختری ۲ ساله به نام زینب هستیم .»
اعتكاف از نگاه آمار
۷۷۵ هزار نفر معتكف
۳۵ درصد میانگین سالانه رشد معتكفین
۲۱ درصد روستاییان
۷۹ درصد جمعیت شهری
۷۰ درصد خواهران
۳۰ درصد آقایان
مهم ترین محل های اعتكاف
مسجدامام عسگری در قم
مسجد دانشگاه تهران
مسجد جامعه بازار تهران
شاهچراغ
حرم حضرت عبدالعظیم
حرم حضرت معصومه (س)
مسجد گوهر شاد